Ν ι κ ό λ α ο ς

ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ελληνικό όνομα “ Νικόλαος“ (απαντά ήδη τον 5ο αι. στον Θουκυδίδη) είναι σύνθετο από τις λέξεις “ νίκη+λαός“, συνεπώς σημαίνει «νίκη του λαού». Ήδη στην ακολουθία του αγίου Νικολάου ο υμνογράφος αναδεικνύει εύστοχα αυτή την ετυμολογία:

❝Νίκη, φερωνύμως ἀληθῶς,

τοῦ πιστοῦ λαοῦ ἀνεδείχθης

ἐν πειρασμοῖς κραταιά, Ἅγιε Νικόλαε,

θεράπων ὄντως Χριστοῦ ❞ 

 

 

 

Αλλά τέτοια σύνθετα ονόματα δεν είχαν πάντα συγκεκριμένη και διαφανή σημασία (π.χ. «νίκη του λαού» «αυτός που δίνει στο λαό τη νίκη» κ.λπ.), όπως θα περιμέναμε.

Χωρίς αμφιβολία, ένα κύριο όνομα αρχικά περιέχει κάποια σημασία: δήλωνε κάποια ιδιότητα, κάποιο χαρακτηριστικό και μάλιστα θετικό, αφού η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρωπωνυμίων διαχρονικά είχαν σκοπό να αποδώσουν στο ονομαζόμενο πρόσωπο κάποια θετική ιδιότητα (άλλοτε περιγραφικά, άλλοτε ευχετικά) σύμφωνα με τις αξίες κάθε τόπου και εποχής. Έτσι:

~ Ο “Αθανάσιος” παραπέμπει στην Αθανασία.

~ Ο “Λεωνίδας” είναι ο γιος του λέοντα (σύμβολο ισχύος).

~ Ο “Αγαθοκλής” έχει αγαθό κλέος, φήμη κ.ο.κ.

Όμως, όσο τα ονόματα δίνονταν σε πάρα πολλά πρόσωπα (από τα οποία μάλιστα πολλά δεν είχαν επ’ ουδενί τις ιδιότητες που έλεγε το όνομά τους), η ονοματοδοσία σταδιακά άρχισε να αποσυνδέεται από τις ιδιότητες που δήλωνε το ανθρωπωνύμιο, τα ονόματα δηλαδή άρχισαν να υφίστανται «σημασιολογική τριβή». Πολύ περισσότερο, όταν αποτελείται από μια ομάδα συνθετικών που μπορούν να θεωρηθούν συνηθισμένα και στερεότυπα.

Τέτοια ήταν π.χ. το -δημος (π.χ. Ευθύδημος), το -νικος (π.χ. Κλεόνικος), το Νικο- (π.χ. Νικοκλής), το Κλεο- (π.χ. Κλεάνθης), το -βουλος (π.χ. Αριστόβουλος), το -κλῆς (π.χ. Περικλής) κλπ. Τα επιθήματα ή προθήματα αυτά απέκτησαν περισσότερο λειτουργική παρά σημασιολογική υφή (ΣΗΜ: Στο Παράρτημα του νέου λεξικού Κυρίων ονομάτων παρουσιάζονται και αναλύονται 25 τέτοια προθήματα και επιθήματα). Έτσι:

~ Ο “Νικό-λαος” θα μπορούσε κάλλιστα να λέγεται “Νικο-κλής”.

~ Ο “Ανδρο-κλής” θα μπορούσε να λέγεται “Ανδρό-νικος”, κ.ο.κ.

Επιστρέφοντας στο όνομα "Νικόλαος": το -λ α ό ς ως β΄ συνθετικό ήταν πολύ σύνηθες σε αρχαία ονόματα (πβ. Ἀγησίλαος, Ἀρχέλαος, Ἑρμόλαος, Φιλόλαος, Κριτόλαος, Μενέλαος, Πρωτεσίλαος, Πτερέλαος, Σθενέλαος, Τιμόλαος, Χαρίλαος κ.ά.). Έτσι λοιπόν και Ν ι κ ό λ α ο ς.

Επίσης, ήταν πολύ συνηθισμένο στα σύνθετα ονόματα να παρουσιάζουν το φαινόμενο τής αντιστροφής των συνθετικών (π.χ. Νικόλαος – Λαόνικος, Θεόδωρος – Δωρόθεος).

Δεν είναι βέβαιο αν τα ονόματα που προκύπτουν από τη διαφορετική σειρά των συνθετικών έχουν και διαφορετική σημασία· φαίνεται ότι στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται απλώς για μορφολογική ποικιλία (π.χ. τα ονόματα Ανδροκλής και Κλέανδρος σημαίνουν απλώς «ένδοξος άνδρας», χωρίς η διαφορετική σειρά να επηρεάζει τη σημασία· ομοίως τα ονόματα Νικόλαος και Λαόνικος «νίκη τού λαού» κ.ο.κ.).

Ωστόσο, έχει διατυπωθεί και η άποψη ότι ορισμένα αντικειμενικά σύνθετα επηρεάζονται από τη σειρά των συνθετικών τους, π.χ. ότι το όνομα Θεόδωρος σημαίνει «δώρο θεού», ενώ το όνομα Δωρόθεος «αυτός που φέρνει δώρο σε θεό».

Ο άγιος του 4ου αι. που έφερε το ελληνικότατο όνομα Νικόλαος - επόμενο, αφού έζησε σε κατ΄ εξοχήν ελληνοτραφές περιβάλλον, τη Λυκία της Μ. Ασίας- όπως φαίνεται τόσο από πηγές κειμένων όσο και από την αστραπιαία διάδοση της τιμής του, έγινε ιδιαίτερα αγαπητός στον χριστιανικό κόσμο ως μυροβλήτης, θαυματουργός, προστάτης των φτωχών και αδικουμένων, περισσότερο όμως ως άγιος-προστάτης των ναυτικών αλλά και του Πολεμικού ναυτικού.

Γι’ αυτό και το συγκεκριμένο όνομα έγινε πολύ δημοφιλές σε όλο τον χριστιανικό κόσμο και απαντά πλέον με διάφορες μορφές σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες (π.χ. αγγλ. Nicholas, γαλλ. Nicolas, γερμ. Nicolaus/Nikolaus κ. Claus/Klaus, ιταλ. Niccol /Nicol /Nicola, ρωσ. Νikolay κ.ά.).

______

εικόνα: Ο άγιος Νικόλαος σώζει τους αθώους εκ του θανάτου. Τοιχογραφία (τμήμα) από τον ιστορικό ναό του αγίου Νικολάου στα Μύρα της Λυκίας (Demre, Τουρκία), 12ος αι. Ο ναός χτίστηκε το 520 από τον Ιουστινιανό στα ερείπια του ίδιου ναού όπου ο άγιος υπηρέτησε ως επίσκοπος.

__

υλικό από "Λεξικό Κυρίων Ονομάτων", Γ. Μπαμπινιώτη]