Το Ορτάκιοϊ της Θράκης, μια ελληνική κοινότητα

Παραδοσιακη αρχιτεκτονική στο χωριό Ορτάκιοϊ της Θράκης

Το Ορτάκιοϊ της Θράκης (σημερινή ονομασία Ιβαϊλογκραντ), βρίσκεται κοντά στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, δεξιά του ποταμού Άρδα σε απόσταση 4-5 χιλιομέτρων και είναι κτισμένο αμφιθεατρικά στη νότια πλευρά ενός λόφου. Απέχει 37 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Αδριανούπολης και άλλα τόσα βορειοδυτικά του Διδυμοτείχου. Ο οικισμός σχηματίστηκε στα τέλη του 16ου με αρχές του 17ου αιώνα.

Κατά τον Ορτακηνό Κωνσταντίνο Αθανάσιο Μακρίδη (ή Ουζούνογλου όπως λέγονταν τότε), οι πρόγονοί του ήταν Ηπειρώτες κτίστες και λατόμοι όπου μεταφέρθηκαν εκεί για την κατασκευή του τεμένους του Σελίμ Β΄ της Αδριανουπόλεως τον 16ο αιώνα. Αντιθέτως ο δικηγόρος Σδόλλας πίστευε ότι οι Ορτακηνοί κατάγονται από το Βελεστίνο ή τα Τρίκαλα. Το 1675 το χωριό αριθμούσε περί τις 150 οικογένειες, όλες Ελληνικές. Κατά το 1790 το Ορτάκιοϊ κατά τον Ουζούνογλου καταστράφηκε από Γκιρτζαλίδες και Γενίτσαρους και οι κάτοικοι του διασκορπίστηκαν σε διάφορα χωριά και πόλεις της Θράκης. Επαναπατρίζονται αργότερα και στα τέλη του 19ου αιώνα με αρχές του 20ου η πόλη αριθμεί περισσότερους από 3000 Έλληνες κατοίκους. Σαν έδρα υποδιοικήσεως του νομού Αδριανουπόλεως, στην πόλη ήταν εγκατεστημένες αρκετές τουρκικές αρχές όπως το Επαρχείο, το Ειρηνοδικείο, το Ιεροδικείο, την Χωροφυλακή καθώς και το Σύνταγμα πεζικού. Για το λόγο αυτό, υπήρχαν και αρκετοί τούρκοι υπάλληλοι εγκατεστημένοι με τις οικογένειες τους.Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ήταν ελληνικό. Η επαρχία Λιτίτζης στην οποία ανηκε το Ορτάκιοϊ έλαβε την ονομασία της από την ομώνυμη κωμόπολη, που ήταν ανέκαθεν η έδρα της. Όταν όμως πυρπολήθηκε το 1770 από τους Τούρκους, η έδρα της επαρχίας μεταφέρθηκε στο Ορτάκιοϊ.

Οι Ορτακηνοί ασχολούνταν με το εμπόριο, την σηροτροφία, την γεωργία αλλά και με την κτηνοτροφία. Υπήρχαν ακόμα αρκετοί βιοτέχνες όπως ξυλουργοί, αμαξοποιοί, ράφτες, χαλκουργοί και υποδηματοποιοί. Κάθε Σάββατο σημειώνονταν μεγάλη εμπορική κίνηση στην εβδομαδιαία αγορά (παζάρι), όπου οι κάτοικοι των γύρω χωριών συγκεντρώνονταν για να πουλήσουν προϊόντα και να προμηθευτούν τα απαραίτητα. Επίσης, κάθε χρόνο στο πρώτο δεκαήμερο του Ιουνίου και μέχρι τέλους του μήνα, παρατηρούνταν μεγάλη αγοραστική δραστηριότητα για κουκούλια.

Λιθόκτιστο γεφύρι της περιοχής Ορτάκιοϊ

Στα 1910 η παραγωγή κουκουλιών στο Ορτάκιοϊ είχε φτάσει τα 150.000 κιλά. Παράλληλα με τα καταστήματα, υπήρχαν δυο φαρμακεία, δυο ιατρεία, ενώ για τις νομικές υποθέσεις των κατοίκων υπήρχαν 2 δικηγόροι. Λειτουργούσαν επίσης δυο ξενοδοχεία και αρκετά χάνια, αφού το Ορτάκιοϊ αποτελούσε συγκοινωνιακό κόμβο μιας και συνδέονταν με δημόσια οδό με την Αδριανούπολη, το Διδυμότειχο και το Κίρτζαλι. Από το 1859-61 το Ορτάκιοϊ γίνεται η έδρα της Μητρόπολης Λητίτσης. Έτσι μαζί με την λιθόκτιστη εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα (1805) χτίστηκε και ο επιβλητικός μητροπολιτικός ναός του Προφήτη Ηλία (1872). Η δυναμική παρουσία του ελληνικού στοιχείου φαίνεται και από την έντονη εκπαιδευτική δράση που αναπτύσσει. Στην πόλη υπήρχαν μια αστική σχολή, ένα παρθεναγωγείο και ένα νηπιαγωγείο.

Το Ορτάκιοϊ κατελήφθη από τους Βούλγαρους κατά τον Α΄ Βαλκανικό πόλεμο για να επιστραφεί στην Τουρκία τον Σεπτέμβριο του 1913 με την συνθήκη της Κωνσταντινουπόλεως. Κατά την διάρκεια όμως του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου παραχωρήθηκε από την Τουρκία στη Βουλγαρία με την συνθήκη της 6 Σεπτεμβρίου 1915. Από εκείνη τη χρονική στιγμή οι Έλληνες κάτοικοι ξεκίνησαν να εγκαταλείπουν την πόλη. Ένας ακμαίος ελληνικός πληθυσμός εκπατρίστηκε από τις πατρογονικές του εστίες και οι κάτοικοί των κατέφυγαν πρόσφυγες στην ελεύθερη Ελλάδα όντες φορείς μιας μακραίωνης παράδοσης και ιστορίας.

Ψηφιδωτό Ρωμαικής έπαυλης που ανακαλύφθηκε κοντά στο Ορτάκιοϊ

Μικρός αριθμός Ορτακηνών εγκαταστάθηκανστο Νομό Έβρου. Η πλειονότητα όμως εγκαταστάθηκε στην Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία και ιδιαίτερα στην πόλη της Δράμας. Στη Δράμα δημιουργήθηκε από τους Ορτακηνούς πρόσφυγες ολόκληρη συνοικία με το όνομα ”Ορτακινά” και μάλιστα κεντρικη οδός ονομάζεται ως σήμερα ”οδός Ορτάκιοϊ”. Τέλος, μνείαν ποιούμεθα του μακαριστού σεβάσμιου ιερέως και διδασκάλου του Ορτάκιοι της Θράκης πατρός Αποστόλου (Παπαποστόλου), που άφησε μνήμη αγαθή στην τοπική κοινότητα.

Μια άγνωστη ιστορική πτυχή: Η ορκωμοσία των Θρακών αγωνιστών στη Μονή Κωνσταντίνου & Ελένης στο Ορτάκιοϊ στις 23 Σεπτεμβρίου 1907.

Στις αρχές του 20ου αιώνα, για την αντιμετώπιση της βουλγαρικής προπαγάνδας των κομιτατζήδων και την ενίσχυση του ελληνικού στοιχείου ιδρύθηκαν φιλεκπαιδευτικοί σύλλογοι στις κυριότερες πόλεις της Θράκης। Παράλληλα, με τη συμπαράσταση των προκρίτων, ιερέων, δασκάλων και άλλων φωτισμένων Ελλήνων της περιοχής δημιουργήθηκαν εθνικές επιτροπές στα σπουδαιότερα θρακικά κέντρα (Αδριανούπολη, Σαράντα Εκκλησιές, Σουφλί, Δεδέαγατς, Διδυμότειχο, Ορτάκιοϊ, Κεσσάνη κ.λ.π.) και αναπτέρωσαν το φρόνιμα του τοπικού Ελληνικού πληθυσμού οργανώνοντας ταυτόχρονα την αντίσταση του ελληνικού πληθυσμού. Στα πλαίσια αυτών των δράσεων – προάσπισης της ελληνικότητας της περιοχής και των πληθυσμών αλλά και της αναχαίτισης της βουλγαρικής θηριωδίας – έγινε η ορκωμοσία Θρακών αγωνιστών στην Ιερά Μονή Κωνσταντίνου και Ελένης του Ορτάκιοϊ στις 23 Σεπτεμβρίου 1907 με απώτερο στόχο της απελευθέρωση της περιοχής της Θράκης. Μια θρακική Αγία Λαύρα των αγωνιστών του νεότερου Ελληνισμού.