Η Α΄ σύνοδος του Βατικανού (Δεκέμβριος 1869 - Οκτώβριος 1870) συνήλθε μέσα στην Βασιλική του Αγίου Πέτρου, αφού συγκλήθηκε από τον Πάπα Πίο τον Θ΄, ο οποίος και διηύθυνε ως πρόεδρος. Δεν ήταν ούτε καν γενική σύνοδος της Δυτικής «Εκκλησίας» αλλά μόνο παπική – ρωμανική μερική σύνοδος. Πολύ λιγότερο δε της αρμόζει ο χαρακτήρας της Οικουμενικής συνόδου, αφού ολόκληρη η Ορθόδοξη Καθολική Εκκλησία της Ανατολής, η Αγγλικανική και οι επίσκοποι της αρχαίας καθολικής Μητροπόλεως της Ουτρέχτης δεν αντιπροσωπεύτηκαν στην σύνοδο, αλλά και δεν συμμετείχαν και κάποιον άλλον τρόπο…
Ένα χρόνο νωρίτερα, στις 8 Σεπτεμβρίου 1868, ο πάπας κάλεσε στην σύνοδο «όλους τους επισκόπους των Εκκλησιών του ανατολικού τύπου, οι οποίοι δεν ήταν σε κοινωνία με την Αποστολική έδρα». Ο πάπας απηύθυνε την πρόσκληση προς την Ορθόδοξη Ανατολή ως «κληρονόμος του κορυφαίου των Αποστόλων… έχοντας σκοπό να επεκτείνει περισσότερο την εξουσία του επάνω σε όλους τους Χριστιανούς, που κατοικούν σε οποιοδήποτε σημείο της γης» και με απώτερο σκοπό να τους ενώσει όλους με την ρωμαϊκή έδρα «η οποία είναι το κέντρο όλης της αλήθειας και της ενότητας».
Τετραμελής παπική αντιπροσωπεία επισκέφθηκε τον Οικουμενικό Πατριάρχη Γρηγόριο τον ΣΤ΄, για να του επιδώσει την πρόσκληση του Βατικανού. Ο Πατριάρχης αρνήθηκε να αποδεχθεί το παπικό έγγραφο, τονίζοντας ότι αναρμοδίως και αντικανονικώς ο Πίος Θ΄ συγκάλεσε την σύνοδο, εφόσον εμμένει στις αρχές της παπικής εγκυκλίου του 1848 περί πρωτείου και αλαθήτου, χαρακτηρίζοντας τα πρεσβεία του ότι «δεν μπορεί να προέρχονται απλώς από συνοδική απόφαση και ανθρώπινη, αλλά από θείο δίκαιο». Ο Γρηγόριος ΣΤ΄, αντάξιος διάδοχος του Γρηγορίου Ε΄, απάντησε στους αντιπροσώπους του πάπα με τρόπο πατερικό, ασκώντας έντονη κριτική στις έκνομες και αντικανονικές ενέργειες του Βατικανού:
«Για μας τους Ορθοδόξους, είπε, Οικουμενική Σύνοδος και Οικουμενική Εκκλησία και αληθινή καθολικότητα είναι και λέγεται εκείνο το άγιο και ακήρατο σώμα στο οποίο, ανεξάρτητα από τον υλικό πληθυσμό του, συγκεφαλαιώνεται αγνή η διδασκαλία των Αποστόλων και η πίστη κάθε τοπικής Εκκλησίας, που στηρίχτηκε και δοκιμάστηκε από την θεμελίωση της Εκκλησίας μέχρι τους οκτώ πρώτους αιώνες, κατά τους οποίους οι Πατέρες της Ανατολής και της Δύσεως και οι αγιότατες και πνευματοκίνητες Σύνοδοι και εκείνοι οι σεβάσμιοι Πατέρες, των οποίων τα συγγράμματα είναι γνωστά σε όλους και πρέπει να γίνουν ο αλάνθαστος και ασφαλής οδηγός κάθε χριστιανού και επισκόπου της Δύσεως, αυτού που ειλικρινά ποθεί και ζητά την ευαγγελική αλήθεια. Εκείνοι είναι το υπέρτατο κριτήριο της Χριστιανικής αληθείας. Εκείνοι είναι η ασφαλής οδός, επάνω στην οποία μπορούμε να συναντηθούμε με το άγιο φίλημα της δογματικής ενώσεως. Κάθε ένας δε που πορεύεται γύρω και έξω από την τροχιά εκείνη, θα θεωρείται από εμάς ότι βρίσκεται εκτός της αληθείας και αναρμόδιος, στο να συγκεντρώσει γύρω από αυτόν τα μέλη της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας. Αν δε τυχόν μερικοί από τους δυτικούς επισκόπους, που έχουν αμφιβολία για κάποια από τα δόγματά τους και θέλουν να συγκεντρωθούν, ας συγκεντρωθούν, για να τα αναθεωρούν κάθε μέρα, αν βέβαια το θέλουν. Εμείς δεν έχουμε καμία αμφιβολία περί των πατροπαράδοτων και αναλλοίωτων δογμάτων της ευσεβείας».
Για μια επιπλέον φορά η Ορθόδοξη Ανατολή, διά στόματος του εμπνευσμένου Πατριάρχη Γρηγορίου ΣΤ΄ κάλεσε την Ρώμη να αφυπνιστεί και να πάψει να ακολουθεί τον ολισθηρό δρόμο, στον οποίο την οδηγεί ο Πίος Θ΄, με την σύγκληση της Α΄ Βατικανής συνόδου. Ο Γρηγόριος προβάλλει ενώπιον των παπικών αντιπροσώπων ως υπέρτατο κριτήριο της χριστιανικής αληθείας τις πνευματοκίνητες Συνόδους και τους θεοφόρους Πατέρες, δηλαδή αυτήν την ίδια την Ιερά Παράδοση της Εκκλησίας. Αντιθέτως, ο πάπας Πίος Θ΄ συγκαλεί την Α΄ σύνοδο του Βατικανού, για να εκμηδενίσει τις Οικουμενικές Συνόδους, να θέσει σε δεύτερη μοίρα τις φωνές των Πατέρων και να υψώσει ως υπέρτατο κριτήριο της αληθείας το προσωπικό του αλάθητο. Ο Γρηγόριος ΣΤ΄ και ο Πίος Θ΄ στέκονταν ο ένας απέναντι από τον άλλο ως εκπρόσωποι δύο κόσμων κατά βάση αντιθέτων. Η Ανατολή, διά του Γρηγορίου, κρατά το ανέσπερο φως της Ιεράς Παραδόσεως, ενώ η Δύση, διά του Πίου Θ΄, αφού αλλοίωσε εκ θεμελίων την Ιερά Παράδοση, φωτίζεται πλέον από τον καπνίζοντα λύχνο του παπικού αλαθήτου.
Ο έλεγχος όμως του Πίου Θ΄ από τον Γρηγόριο ΣΤ΄ έχει και συνέχεια, η οποία αφορά το ίδιο το γεγονός της συγκλήσεως της Α΄ Βατικανής συνόδου ως οικουμενικής: «Ω, σεβάσμιοι αββάδες, είπε ο Πατριάρχης, όταν μιλάμε για Οικουμενική Σύνοδο, δεν πρέπει να διαφεύγει από την μνήμη σας ότι οι Οικουμενικές Σύνοδοι συγκροτούνταν με διαφορετικό τρόπο, από αυτόν που διακήρυξε η Α. Μακαριότητα. Αν ο Μακαριότατος πάπας της Ρώμης παραδεχόταν την αποστολική ισοτιμία και ισαδελφία, έπρεπε, σαν σε ίσους στην αξία και πρώτος στην τάξη λόγω της έδρας και σύμφωνα με το κανονικό δίκαιο, να απευθύνει ιδιαίτερο γράμμα στον καθένα από τους Πατριάρχες και τις Συνόδους της Ανατολής και όχι να επιβάλει με εγκύκλιο και με δημόσια πρόσκληση, λες και είναι ο δεσπότης και αρχηγός των πάντων, αλλά να ρωτήσει τους αδελφούς ως αδελφός, ισότιμος και ισόβαθμος, αν συμφωνούν και εγκρίνουν από κοινού πού και πώς και ποιας Συνόδου θα είναι η συγκρότηση. Αφού λοιπόν έτσι έχουν τα πράγματα ή πρέπει να κάνετε εσείς ιστορική αναδρομή και στις Οικουμενικές Συνόδους, ώστε να κατορθωθεί και να μείνει στην ιστορία η ποθούμενη από όλους αληθινή και Χριστοσύλλεκτη ένωση ή πάλι εμείς να αρκεστούμε στις δικές μας αδιάλειπτες προσευχές και δεήσεις υπέρ της ειρήνης του σύμπαντος κόσμου, της ευσταθείας των αγίων του Θεού Εκκλησιών και της των πάντων ενώσεως. Όμως στην παρούσα περίπτωση, σας διαβεβαιώνουμε μετά λύπης ότι θεωρούμε περιττή και άκαρπη και την πρόσκληση και αυτό το επιστολικό φυλλάδιο, που φέρατε μαζί».
Αν ο πάπας Πίος Θ΄ εμβάθυνε και κατανοούσε την κλασσική απάντηση του Γρηγορίου ΣΤ΄, ουδέποτε θα συγκαλούσε εικονική οικουμενική σύνοδο, για να υποκλέψει με αυτήν το δόγμα του πρωτείου και του αλαθήτου! Αλλά και ο οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας, αν είχε προ οφθαλμών του το πνευματέμφορο κείμενο του Γρηγορίου, ουδέποτε θα έστελνε παρατηρητές στην αντικανονική από ορθοδόξου πλευράς Β΄ σύνοδο του Βατικανού, η οποία διακήρυξε μαζί και το παπικό πρωτείο και το αλάθητο! Ο πάπας Πίος Θ΄, αφού αγνόησε τον έλεγχο του Γρηγορίου ΣΤ΄ και άλλες ειλικρινείς φωνές επισκόπων της Δύσεως, μετέβαλε την Α΄ σύνοδο του Βατικανού, όπως θα δούμε παρακάτω, σε παρωδία Οικουμενικής Συνόδου, σε σύνοδο παρασκηνίων και σε υπηρετικό όργανο του παπικού πρωτείου και του αλαθήτου.
Αρχιμανδρίτου Σπυρίδωνος Μπιλάλη, «ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΠΑΠΙΣΜΟΣ», ΤΟΜΟΣ Α΄(Σελ. 268 – 271)
Επεξεργασία - Απόδοση στην Νεοελληνική: Σάββας Ηλιάδης, Δάσκαλος
