Ὁ Ὅσιος Σωφρόνιος θεωρεῖ τὴν πλάνη ὡς κάτι τὸ «μυστικό»1.
Ὁ ἴδιος λέει, ὅτι, ὅταν βρισκόταν στὴ Θεολογικὴ Σχολὴ τοῦ ἁγίου Σεργίου στὸ Παρίσι, γνώρισε τὴν ἔννοια τῆς πλάνης, σὰν ἕναν ὅρο πού «εἶχε κάποια μυστικὴ σήµασία».
«Αὐτὸ τὸ “ξεκαθάρισμα” τῆς μυστικῆς σημασίας τῆς πλάνης, ὁμολογεῖ ὁ ἴδιος, «ὑπῆρξε μιὰ πολὺ σημαντικὴ στιγμὴ τῆς ζωῆς μου στὸ Παρίσι· καὶ ὄχι μόνο γιὰ μένα, ἀλλὰ καὶ γιὰ ἄλλους». Στὴ συνέχεια θὰ μεταφέρουμε τὶς σκέψεις τοῦ Ὁσίου πάνω στὸ θέμα αὐτό.
α΄. Τί εἶναι ἡ πλάνη
«Ὁ ὅρος “πλάνη” σὴµαίνει ἐκεῖνο, ποὺ δὲν προέρχεται ἀπὸ τὸν Μόνο Ἀληθινὸ Θεό ἀλλὰ ξαφνικά µᾶς φαίνεται µἐγάλο καὶ ἅγιο, καὶ ἐµεῖς ἀνοίγουµε τὴν καρδιά µας στὸ λάθος αὐτό. Ὅταν οἱ Ἅγιοὶ Πατέρες ὁµιλοῦν γιὰ πλάνη, ἔχουν ἐπίσης ὑπ᾽ ὄψιν τους καὶ τὴ δική τους πεῖρα.
Κατάλαβα τὸν ὅρο “πλάνη” ὡς ἑξῆς: Ὅτὰν κάποιο πνεὺµατικό φαινόµενο µέ προσελκύει καὶ ἐγὼ ἀνοίγω τὴν καρδιά µου σὲ αὐτό, ἀργότερα µπορεῖ νὰ εἶµαι σὲ θέση νὰ διακρίνω, ἂν ἔσφαλα ἢ ὄχι, καί µἔ τή µἐτάνοια νὰ ἐπιστρέψω στὴν ἀλήθεια».
β΄. Ὅλοι ἐπιρρεπεῖς στὴν πλάνη
Μᾶς κάνει ἔντύπωσή, ὅτι ὁ Ὅσιος θεωρεῖ ὅλους ἐπιρρεπεῖς στὴν πλάνη. Καὶ αὐτό, λέει, «εἶναι ἡ τραγικὴ συνέπεια τοῦ σφάλματος τοῦ Ἀδὰμ γιὰ ὅλη τὴν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητος». «Ὑπάρχουν μικρὰ ἁμαρτήματα», συνεχίζει, «σχεδὸν δυσδιάκριτα, ποὺ μόλις διαφαίνονται στὴν γήινη ὕπαρξή μας. Μπορεῖ ὅμως κάποτε νὰ εἶναι πολὺ τραγικὰ καὶ σοβαρά. Δέν µποροῦµε ὃµως νὰ ἀποφύγουµε τὴν πλάνη. Δὲν λέω γιὰ ὅλη τὴ ζωή µας, ἀλλὰ γιὰ ἐπιµέρους περιπτώσεις της.
Ὁ καθηγητὴς μου στόν Ἅγιο Σέργιο, Μητροπολίτης Ἀντώνιος Χραποβίσκυ, ἔλεγε, ὅτι ἀκόμη καὶ στὸν Ἄθω μερικοὶ γέροντες βρίσκονται σὲ πλάνη. Καὶ σὴµερα, ἡ πλάνη εἶναι παντοῦ δυνατή. Καὶ στό Ἅγιον Ὄρος καὶ στὴν Ἑλλάδα καὶ στὴ Γαλλία καὶ σέ µᾶς στὸ Tolleshunt Knights. Πολλοὶ ἄνθρωποι φοβοῦνται, μήπως πέσουν σὲ πλάνη, καὶ ὁ φόβος αὐτὸς ἀποτελεῖ γιὰ πολλοὺς ἀφορμὴ, νὰ ἀποκλίνουν ἀπὸ τὴν ὀρθὴ σκέψη. Πολλοὶ δὲν ἀνησυχοῦν καὶ δὲν θεωροῦν σὲ πλάνη, ὅταν κάποιος μεθάει καὶ κάνει τρέλες, διότι αὐτὸ δὲν σημαίνει, ὅτι βρίσκεται σὲ πλάνη. Ἀντίθετα, κάποιοι ἐκκοσμικευμένοι χριστιανοί, ὅταν ἀκούσουν γιὰ τὸ ἄκτιστο φῶς, τότε αὐτομάτως ἀπαντοῦν: “Ἄχ, αὐτὸ εἶναι πλάνη!”».
γ’. Αἰτίες τῆς πλάνης
Ἡ ἁμαρτία
«Κάθε φορᾶ ποὺ διαπράττουµε ἁµαρτία ἢ ὑποκύπτουµε σὲ ἁµαρτία ὁποιουδήποτε εἴδους καὶ σὲ ὁποιοδήποτε ἐπίπεδο –νοερό, καρδιακό, σῷµατικό–, γινὸµαστε θὺµατα πλάνης. Τελοῦµε τὴν ἁµαρτία, γιατί αὐτή µᾶς ἐλκύει. Στὸ ἀπολυτίκιο τῶν Μαρτύρων, ὑπάρχει ἡ ἔκφραση «ἀστὴρ ἀπλανής». Ὁ ὅρος αὐτὸς ὑπῆρξε γιά µένα ἀξιοσηµείωτος. Στὴν κατάσταση, κατὰ τὴν ὁποία οἱ Μάρτυρες παραδίδουν ὅλο τὸ εἶναι τους στὸν Θεό, γίνονται «ἀστέρες ἀπλανεῖς», δηλαδὴ κύκλος ἀληθείας, µἔσα στὸν ὁποῖο δὲν ὑπάρχουν ἴχνη ἀδικίας.
Κάθε φορᾶ ποὺ πέφτουµε στὴν ἀµαρτία, µᾶς προσελκύει κάποιο στοιχεῖο ἀπὸ αὐτὴν καὶ τὴν διαπράτουµε μὲ τὴ σκέψη, τὶς κινήσεις τῆς καρδιᾶς µας καὶ τὶς πράξεις µας. Γι᾽ αὐτὸ, ὀφείλουµε νὰ εἴµαστε προσεκτικοὶ κατὰ τὴ διάρκεια τῆς ἡµέρας καὶ ὅλης τῆς νύχτας, ὥστε νά µή διαπράξουµε ἁµαρτία».
Ἡ ἀφηρημένη θεολογία
Ὁ Ὅσιος προβάλει τὴν ἁγιότητα ὡς τρόπο γνώσης τοῦ Θεοῦ καὶ ἐλέγχει τὸν διανοητικὸ τρόπο τῆς Θεολογίας, ποὺ τὸν θεωρεῖ αἰτία τῆς σύγχρονης πλάνης. Καταγγέλει, μάλιστα, τὸν τρόπο θεολογίας τῶν συγχρόνων θεολογικῶν σχολῶν καὶ τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν. «Μπορεῖ νὰ συμβεῖ νὰ γίνουμε θύματα μιᾶς πνευματικῆς πλάνης, ποὺ συνίσταται στὸ νὰ δίνουμε σημασία περισσότερο σὲ αὐτὸ, ποὺ προσφέρει ἡ ἐπιστήμη τῶν θεολογικῶν σχολῶν, παρὰ στὴν ἁγιότητα τοῦ βίου2 .
Ἡ διανοητικὴ φιλοσοφία παρουσιάζεται σὲ αὐτοὺς ὡς φῶς ἀλλὰ ὁ Χριστὸς εἶπε: «σκόπει οὖν μὴ τὸ φῶς τὸ ἐν σοὶ σκότος ἐστίν». Εἶναι παράξενο, πῶς εἶναι δυνατὸν στὴν πνευματικὴ ζωὴ νὰ παρατηρεῖται ἕνα τέτοιο φαινόμενο: στὴν παρουσία τοῦ Φωτὸς νὰ λένε: «Εἶναι μαῦρο, εἶναι σκοτάδι», καὶ μπροστὰ σὲ αὐτὸ ποὺ εἶναι μαῦρο νὰ λένε: «Νά, εἶναι φῶς»! Αὐτὸ τὸ εἶδος τῆς πλάνης εἶναι πολὺ διαδεδομένο στὴ ζωὴ τῆς ἀνθρωπότητος»3.
«Μερικοὶ ἑλκύονται µέ τὸ νοῦ τους πρὸς τὴν ἀφηρηµένη θεολογία. Ἐκεῖ ὃµως εἶναι πολὺ πιθανὰ τὰ λάθη. Ὡς ἐκ τούτου, ὅλη ἡ προσοχή µας πρέπει νὰ εἶναι στραµµένη µὄνο σὲ ἕνα πράγµα, νά µἢ λυπήσουµε τὴ χάρη τοῦ ἁγίου Πνεύµατος, µέ ὁποιαδήποτε κακὴ σκέψη ἢ κίνηση τῆς καρδιᾶς».
Ὁ µὀναχός, λέει ὁ Ὅσιος, «στὴν ἀρχὴ δὲν ἀσχολεῖται µέ τίποτε ἄλλο, παρά µόνο πῶς νὰ διέλθει χωρὶς ἁµαρτία ὅλη τὴν ἡµέρα. Καὶ τότε ἔρχεται τὸ Πνεῦµα τοῦ Θεοῦ καὶ ἀποκαλύπτει σὲ μᾶς τά µὑστήρια τοῦ θείου Εἶναι, πρὰγµα ποὺ δὲν κατορθώνει ὁ ἄνθρωπος στὶς ὁδοὺς τῆς ἀφηρηµένης θεολογίας. Ὅταν ὁµιλῶ γιὰ τὴν ὑπεροχὴ αὐτὴ τῆς µοναχικῆς σχολῆς, δὲν σὴµαίνει καθόλου, ὅτι ἡ στάση µου πρὸς τὴ θεολογικὴ ἐπιστήμη εἶναι ἐντελῶς ἀρνητική. Ὄχι, δὲν λέω αὐτό. Καὶ στὶς ἱστορικὲς συνθῆκες τῆς πτώσεώς µας, εἶναι πρὰγµα ἀναγκαῖο. Λυποῦµαι µὄνο γιὰ πολλοὺς ἀπὸ αὐτοὺς, ποὺ ἐκδαπανοῦν τεράστια ἐνέργεια γιὰ τὴν ἐκµάθηση τῆς θεολογικῆς παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῶν ὁποίων ἡ διανοητικὴ γνώση παρουσιάζεται κατὰ κάποιον τρόπο ὡς ἤδη πρὰγµατοποιηµένη τελειότητα. Μὲ τὴν ἀφηρηµένη θεολογία εἶναι ἀδύνατον νὰ ἐπιτύχει κανεὶς τὴν τελειότητα.
Στὴν πορεία τῆς ἱστορίας, ἡ ἐξουσία µἔσα στήν Ἐκκλησία δὲν δόθηκε σὲ ἁγίους ἀλλὰ σὲ πολυµαθεῖς, καὶ σὲ αὐτὸ ἔγκειται ἡ τραγωδία τοῦ κὸσµου καὶ τῆς Ἐκκλησίας».
«Οἱ σύγχρονοι χριστιανοὶ ἐπειδὴ στεροῦνται τὴ βιωματικὴ κατήχηση ἀπὸ τὴν οἰκογένεια, τὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν τὸ μελετοῦν διανοητικά, σὰν τὴ χημεία, τὴ φυσική, τὴ γεωγραφία, τὴ γλῶσσα κ.λπ. Αὐτὸ ὅμως προκαλεῖ φοβερὴ ζημιά, γιατί συνηθίζουν νὰ ζοῦν τὸν Θὲὸ μὲ τὴ λογική. Τὸ ἀντιλαμβάνονται ὡς ἀφηρημένες ἔννοιες περὶ Θεοῦ, «πέριξ καὶ περίπου» δηλαδή.
Ἡ παραπλάνηση αὐτὴ συνίσταται τώρα, στὸ ὅτι οἱ ἄνθρωποι δὲν εἶναι προετοιμασμένοι ἀπὸ τὰ νεανικά τους χρόνια – θὰ ἔλεγα «ἐκ κοιλίας μητρὸς αὐτῶν»-, γιὰ νὰ ζήσουν τὸν Θεό. Δὲν γνωρίζουν τὴν πνοὴ τοῦ ἁγίου Πνεύματος καὶ δὲν ἔχουν τὴν ἐμπειρία τῆς ἐν Θεῷ ζωῆς»4.
δ΄. Ἀντιμετώπιση τῆς πλάνης
Πῶς ὃµως νὰ εἴµαστε βέβαιοι, ὅτι ὅλα ὅσα ὑπερβαίνουν τό µἔτρο τῆς κατανοήσεώς µας ἐµεῖς τὰ ἀφοµοιώνουµε ὡς ἀλήθεια; Ποιό εἶναι τὸ κριτήριο ἐκεῖνο, ποὺ µποροῦµε νὰ ἐπιλέξουµε, προκειµένου νὰ προσδιορίσουµε ἂν βρισκὸµαστε σὲ πλάνη ἢ στὴν ἀληθινὴ ὁδό; Ὁ Ὅσιος, ἀφοῦ μᾶς θέτει τὴν ἔννοια καὶ τὰ αἴτια τῆς πλάνης, μᾶς δίνει καὶ τὸν τρόπο ἀναίρεσής της ἀπὸ μέσα μας. Ἀναφέρει ἀπὸ προσωπική του ἐμπειρία, πῶς ἀντιμετώπισε τὴν πλάνη, καθὼς ὑπῆρξαν καὶ στὸν Ἄθω ἐπίσης φόβοι, µἤπως πέσει σὲ πλάνη.
Νὰ δεχθεῖ τὴν διδασκαλία τῶν θεωμένων Πατέρων
Λέει ὁ ἴδιος: «Μόλις κατέφθασα στὸν Ἄθω, φίλησα τὴ γῆ καὶ εἶπα: Ὅλὰ ὅσα θά µέ διδάσκουν οἱ πατέρες, θὰ τὰ δέχοµαι. Ἀφήνω τὸ νοῦ µου νὰ δέχεται καὶ νά µήν κρίνει καθόλου. Ζῶντας στὸν Ἄθω, αἰσθάνθηκα τὸν ἑαυτό µου κάτω ἀπὸ τὴν προστασία τῶν προσευχῶν τῶν πατέρων, τῆς Θεοµήτορος καὶ ὅλων τῶν ἁγίων. Ἔτσι, µποροῦσα ἥσυχα νὰ σκεφθῶ, πῶς νὰ ἐννοήσω τὸν ὅρο “πλάνη”».
Νὰ προσευχηθεῖ
Ἡ διέξοδος εἶναι ἡ προσευχὴ αὐτή: «Στερέωσε τὸ νοῦ µου στὴν ἀληθινὴ ὁδό», ἢ ὅπως λέει ὁ Ψάλµός: «Τὸ Πνεῦµα σου τὸ ἀγαθὸν ὁδηγήσει µέ ἐν γῇ εὐθείᾳ. Γνώρισόν µοι, Κύριε, ὁδόν, ἐν ᾗ πορεῦσοµαι, ὅτι πρὸς σὲ ἦρα τὴν ψυχήν µοὐ»5.
Σέ µἰὰ προσευχὴ πρὸς τὸν φύλακα ἄγγελο λέµε: «Ἄγγελε τοῦ Θεοῦ, ἅγιε φύλακά µου, διατήρησε τὴ ζωή µοὐ στὸν φόβο τοῦ Χριστοῦ Θεοῦ, στερέωσε τὸ νοῦ µου στὴν ἀληθινὴ ὁδό».
Νὰ ἀγωνισθεῖ κατὰ τῆς ἁμαρτίας
«Ἐκεῖνο, ποὺ πρέπει νὰ ἀποτελεῖ γιά µᾶς ἐµπόδιο γιὰ τὴν πτώση καὶ τὴν ἐκτροπὴ σὲ ὁδὸ ξένη πρὸς τὸ πνεῦµα τοῦ Χριστοῦ, εἶναι ὅλη ἡ προσοχή µας νὰ συγκεντρώνεται, στὸ πῶς θὰ ἀποφύγουµε κάθε εἴδους ἁµαρτία, κάθε φορᾶ ποὺ ἐπικοινωνοῦµε µέ τοὺς ἀδελφούς καὶ, προπαντὸς, νά µή θλίψουµε κανέναν. Ὅταν ὁ Θεὸς συνεργεῖ µαζί µας στὰ «παθήµατά» µας, γιὰ νὰ διέλθουµε τὴν ἡµέρα χωρὶς ἁµαρτία, τότε ἔρχεται ἡ χάρη τοῦ ἁγίου Πνεύµατος. Μὲ τὴν ἀναµάρτητη ζωὴ δήµιουργοῦµε µέσα µας ἐλεύθερο χῶρο, ὥστε νὰ ἔρθει τό Ἅγιο Πνεῦµα µε τὴ χάρη Του. Καὶ ὅταν ἔρθει, τότε ἔχουµε ζῶσα ἀντίληψη ἐκείνου, γιὰ τὸ ὁποῖο µᾶς διδάσκει. Καὶ ὅπως λέει ὁ Γέροντας Σιλουανός, «ὅλα ὅσα µᾶς δίδαξε ὁποτεδήποτε ἡ χάρη, πρέπει νὰ τὰ ἐκτελοῦµε µἔχρι τέλους τῆς ζωῆς µας»6.
Νὰ ἐξομολογηθεῖ
«Ὅταν κάποιος παρεκκλίνει ἀπὸ τὴν ὀρθὴ ὁδὸ καὶ ὑποπέσει σὲ πλάνη, τότε πρὸ πάντων εἶναι ἀπαραίτητο νὰ ἐξομολογηθεῖ εἰλικρινὰ ἐνώπιον πνευματικοῦ. Δυνάμει τῆς καθαρᾶς ἐξομολογήσεως ἡ ἐνέργεια τῆς πλάνης ὁπωσδήποτε θὰ ἐξασθενήσει, μετὰ κάποιον δὲ καιρὸ θὰ ἐπέλθει καὶ ἡ πλήρης διόρθωση»7. Γι᾽ αὐτὸ προσευχὸµαστε κάθε ἡµέρα καὶ ἀρκετὲς φορὲς τὴν ἡµέρα: «Καταξίωσον, Κύριε, ἐν τῇ ἡµέρᾳ ταὺτῃ ἀναµαρτήτους φυλαχθῆναι ἡµᾶς».
- Τὸ παρὸν ἄρθρο στηρίζεται σὲ ὁμιλία τοῦ Ὁσίου, ποὺ δημοσιεύεται στὸ βιβλίο: Οἰκοδομώντας τὸ Ναὸ τοῦ Θεοῦ μέσα μας, ἔκδοση Ἱερᾶς Μονῆς Ἔσσεξ Ἀγγλίας, τόμ. Β’, 2013, κέφ. 47. ἡ πλάνη, σέλ. 76-87.
- Ἐνθ. ἀνωτ., σέλ. 141.
- Ἐνθ. ἀνωτ., σέλ. 143.
- Ἐνθ. ἀνωτ., σέλ. 304.
- Ψάλμ. 142, 10 καὶ 8.
- Βλ. ὁ Ἅγιος Σιλουανὸς ὁ Ἀθωνίτης, σέλ. 300.
- Οἰκοδομώντας τὸν Ναὸ τοῦ Θεοῦ μέσα μας, τόμ. Β΄, ἔνθ. ἀνωτ., σέλ. 83.
