Κομμάτια βράχων που βρέθηκαν στην Κύπρο ίσως κρύβουν απαντήσεις για τον πλανήτη Ερμή – Όσα γνωρίζουμε

Όπως αναφέρεται σε δημοσίευμα του BBC, ο Ερμής, ο μικρότερος πλανήτης του Ηλιακού Συστήματος, δεν αποκλείεται κάποτε να ήταν τόσο μεγάλος όσο η Γη. Από τον «παράλογο» πυρήνα του μέχρι την μπερδεμένη χημική σύνθεση της επιφάνειάς του, ο Ερμής είναι γεμάτος εκπλήξεις – κυρίως αναφορικά με την προέλευσή του. Κάποιες απαντήσεις, θα μπορούσαν να βγουν μέσα από κομμάτια βράχων που εντοπίστηκαν στην Κύπρο.

 

Η περιέργεια έχει σκοτώσει πολλούς εξερευνητές και ο Nicola Mari φοβόταν ότι θα ήταν ο επόμενος. Οδηγώντας στα πιο απομακρυσμένα βουνά της Κύπρου, ο Mari βασιζόταν στο κινητό του για οδηγίες. Αλλά καθώς το φως της ημέρας έσβηνε, το ίδιο έκανε και η μπαταρία του τηλεφώνου του – και βρέθηκε κολλημένος στη μέση του πουθενά χωρίς να έχει ιδέα για το δρόμο της επιστροφής στα καταλύματά του. «Είχα ταξιδέψει για περισσότερα από 50 χιλιόμετρα (31 μίλια) χωρίς να δω άλλο όχημα», λέει στο BBC.

Σκέφτηκε ότι μπορούσε να θυμηθεί το δρόμο για ένα πανδοχείο, όπου θα μπορούσε να φάει, να γεμίσει τη μηχανή και την μπαταρία του τηλεφώνου του – αλλά αφού έφτασε εκεί, διαπίστωσε ότι ήταν έρημο. Μια τυχερή στροφή τον οδήγησε τελικά σε μια άλλη εγκατάσταση, αλλά παραδέχτηκε ότι φοβήθηκε για τη ζωή του σε αυτούς τους μοναχικούς ορεινούς δρόμους. «Έκανα κακούς υπολογισμούς», είπε.

Ευτυχώς η αποστολή του δεν ήταν μάταιη. Ο Mari είναι πλανητικός γεωλόγος στο Πανεπιστήμιο της Παβίας στην Ιταλία, που μελετά τρόπους με τους οποίους σχηματίστηκαν και εξελίχθηκαν οι γείτονές μας στο Ηλιακό Σύστημα. Για το διδακτορικό του, είχε μελετήσει τις ροές της λάβας του Άρη. Αυτή τη φορά, το βλέμμα του στράφηκε στον Ερμή – μέσω της Κύπρου. Ο στόχος του ήταν να βρει ένα συγκεκριμένο είδος βράχου, που ονομάστηκε «βονινίτης», που πιστεύεται ότι έχει μια παράξενη ομοιότητα με τα πετρώματα που βρέθηκαν στον Ερμή – μια υπόθεση που, αν είναι σωστή, θα μπορούσε να είναι μια ένδειξη για τη μοναδική προέλευση του πλανήτη.

Ένα δείγμα «βονινίτη» με πολλούς πράσινους κρυστάλλους, που ονομάζονται «ολιβίνες»

Πρώτος βράχος από τον ήλιο

Ο Ερμής είναι ένας πλανήτης των άκρων. Με συνολικό όγκο λίγο περισσότερο από τη Σελήνη, είναι ο μικρότερος πλανήτης του Ηλιακού Συστήματος και βρίσκεται πιο κοντά στον Ήλιο. Ο υδράργυρος δεν έχει ατμόσφαιρα για να συγκρατήσει τη θερμότητα, πράγμα που σημαίνει ότι η θερμοκρασία στην επιφάνεια κυμαίνεται από 400C κατά τη διάρκεια της ημέρας έως -170C (750F έως -275F) τη νύχτα. Έχει επίσης τη συντομότερη τροχιά από οποιονδήποτε πλανήτη στο Ηλιακό Σύστημα. κάθε χρόνο διαρκεί μόλις 88 γήινες ημέρες.

«Ο Ερμής που βλέπουμε σήμερα μπορεί να μην είναι τίποτα άλλο από τον πυρήνα του πλανήτη που ήταν κάποτε εκεί», λέει στο BBC ο Nicola Mari.

Η θέση του Ερμή έχει καταστήσει πολύ δύσκολη τη μελέτη των επιστημόνων. Ένας λόγος είναι η ζέστη. Τα διαστημικά σκάφη που πλησιάζουν τον πλανήτη πρέπει να είναι σε θέση να αντέχουν τις καυτές θερμοκρασίες, καθώς περιφέρονται τόσο κοντά στον Ήλιο. Το άλλο είναι η βαρύτητα. Όσο πιο κοντά πλησιάζετε στον Ήλιο, τόσο πιο δυνατό το τράβηγμα του, επιταχύνοντας την ταχύτητα του διαστημικού σκάφους. Αυτό κάνει τους λεπτούς ελιγμούς πολύ πιο δύσκολο να πραγματοποιηθούν. Για να μην ταξιδεύει πολύ γρήγορα, το διαστημόπλοιο μπορεί να ακολουθήσει μια περίπλοκη διαδρομή, με πολλές παρακάμψεις γύρω από άλλους πλανήτες, κάτι που βοηθά στην επιβράδυνση της πορείας του – αλλά το διαστημόπλοιο χρειάζεται ακόμα πολύ καύσιμο για να επιβραδύνει και να αποκτήσει τον έλεγχο των κινήσεών του.

Το άγονο τοπίο που βρέθηκε σε μέρη της Κύπρου, όπως αυτή η αρχαία αλμυρή λίμνη, θα μπορούσε να περιέχει ενδείξεις για την προέλευση του πλανήτη Ερμή

«Από την άποψη της τροχιάς, είναι πιθανώς πιο δύσκολο να τον προσεγγίσεις από τον Δία», λέει ο Ignacio Clerigo, διευθυντής διαστημικών σκαφών του BepiColombo, της συνεχιζόμενης αποστολής της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας στον Ερμή, ένα έργο στο οποίο συμβάλλει η δουλειά του Mari.

Αυτές οι δυσκολίες σημαίνουν ότι ο Ερμής έχει μελετηθεί λιγότερο από τους άλλους γείτονές μας. Δύο προηγούμενες αποστολές, είχαν πετάξει αρκετά κοντά για να χαρτογραφήσουν την επιφάνειά του, η οποία είναι γεμάτη κρατήρες – και αποκάλυψαν μερικές σημαντικές εκπλήξεις σχετικά με τη δομή του, αναφέρεται στο δημοσίευμα του BBC.

Μια έκπληξη ήταν ο πυρήνας του πλανήτη. Οι άλλοι πλανήτες που βασίζονται σε βράχους – η Αφροδίτη, η Γη και ο Άρης – έχουν όλοι έναν σχετικά μικροσκοπικό πυρήνα, που περιβάλλεται από έναν παχύ μανδύα από μάγμα και έναν σκληρό φλοιό. Ο φλοιός του Ερμή, ωστόσο, φαίνεται να είναι εκπληκτικά λεπτός, ενώ ο πυρήνας του είναι απροσδόκητα τεράστιος σε σύγκριση με τον μανδύα. «Είναι παράλογο», λέει o Mari.

Ακόμη πιο απροσδόκητα, αυτές οι αποστολές αποκάλυψαν ότι ο Ερμής περιβάλλεται από ένα μαγνητικό πεδίο. Αυτό, σε συνδυασμό με την πυκνότητά του, υποδηλώνει ότι έχει έναν σιδερένιο πυρήνα – και όπως αυτός της Γης, ο πυρήνας μπορεί να είναι εν μέρει λιωμένος.

Για να προσθέσουμε στο μυστήριο, η αναλογία των χημικών ουσιών στην επιφάνεια του Ερμή είναι εξαιρετικά ασυνήθιστη. Χρησιμοποιώντας μια τεχνική γνωστή ως «φασματομετρία» για την ανάλυση της χημικής σύστασης του πλανήτη σε απόσταση, οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι ο Ερμής έχει πολύ υψηλή συγκέντρωση θορίου από τους πλησιέστερους γείτονές του. Το θόριο θα έπρεπε να έχει εξατμιστεί στην ακραία ζέστη του πρώιμου Ηλιακού Συστήματος. Αντίθετα, η περιεκτικότητά του σε θόριο είναι πιο κοντά σε αυτή του Άρη –τρεις πλανήτες μακριά– που θα είχε σχηματιστεί σε χαμηλότερες θερμοκρασίες λόγω της απόστασής του από τον Ήλιο.

Τέτοιες «ανωμαλίες» έχουν οδηγήσει ορισμένους πλανητικούς επιστήμονες να υποθέσουν ότι ο Ερμής σχηματίστηκε αρχικά σε πιο απομακρυσμένο σημείο από τον Ήλιο, κοντά στον Άρη – και ότι ξεκίνησε με πολύ μεγαλύτερη μάζα, περίπου στο μέγεθος της Γης, που θα ταίριαζε στον μεγάλο πυρήνα του. Σε κάποιο σημείο της ιστορίας του, ωστόσο, υποτίθεται ότι ο Ερμής συγκρούστηκε με ένα άλλο πλανητικό σώμα που τον έστειλε να περιστρέφεται προς τον Ήλιο. Μια τέτοια σύγκρουση θα μπορούσε να είχε εκτινάξει τον φλοιό του και μεγάλο μέρος του μανδύα του, αλλά άφησε πίσω του τον τεράστιο υγρό πυρήνα.

«Ο Ερμής που βλέπουμε σήμερα μπορεί να μην είναι τίποτα άλλο από τον πυρήνα του πλανήτη που ήταν κάποτε εκεί», λέει ο Mari.

Εξωγήινοι βράχοι

Ο ιδανικός τρόπος για τη διερεύνηση αυτής της θεωρίας θα ήταν η ανάλυση δειγμάτων πετρωμάτων από τον φλοιό του Ερμή ή η διάτρηση στον μανδύα του – αλλά κανένας ανιχνευτής δεν κατάφερε να προσγειωθεί στην επιφάνεια, οδηγώντας τους επιστήμονες στη Γη να αναζητήσουν άλλες πηγές πληροφοριών.

Αυτός ήταν ο στόχος της αποστολής του Μαρί στην Κύπρο – η οποία, σύμφωνα με τα διαθέσιμα γεωλογικά δεδομένα, ήταν το πιο πιθανό να περιέχει τη συγκεκριμένη σύνθεση που επιζητούσε.

Η Κύπρος είναι ένα κομμάτι φλοιού που σχηματίστηκε κάτω από τον ωκεανό της Τηθύος πριν από περισσότερα από 90 εκατομμύρια χρόνια. Με τη σύγκρουση των τεκτονικών πλακών, τελικά ωθήθηκε προς την επιφάνεια, είτε έγινε το νησί που γνωρίζουμε σήμερα. Το τοπίο εξακολουθεί να έχει μια αλλιώτικη αίσθηση, λέει ο Mari, με πρασινωπούς βράχους πλούσιους σε ορυκτά. «Σε ορισμένες περιοχές των βουνών της Κύπρου, είναι σαν να περπατάτε ακόμα πάνω από έναν αρχαίο ωκεανό», λέει. Τελικά, βρήκε τα συγκεκριμένα κομμάτια λάβας, γνωστά ως μπονινίτες, που αναζήτησε.

Μια προεξοχή στην Κύπρο δείχνει το ίχνος αρχαίας λάβας που εξερράγη στον πυθμένα του ωκεανού της Τηθύος

Ο Mari επέστρεψε στο σπίτι και, σε συνεργασία με τους συναδέλφους της στη Nasa και στο Μουσείο Πλανητικής Επιστήμης της Ιταλίας, ανέλυσε τη σύνθεση των πετρωμάτων και τους συνέκρινε με μέτρα που ελήφθησαν από τον Ερμή. Όταν ήρθαν τα αποτελέσματα, έμεινε έκπληκτος. «Δεν ήταν απλώς παρόμοια, ήταν πανομοιότυπα». Το μείγμα στοιχείων όπως το μαγνήσιο, το αλουμίνιο και ο σίδηρος ήταν το ίδιο με αυτό που παρατηρήθηκε στον μυστηριώδη πλανήτη με τον τεράστιο πυρήνα. Η μόνη διαφορά ήταν ότι τα πετρώματα από την Κύπρο είχαν οξειδωθεί – κάτι που είναι αναπόφευκτο δεδομένης της πλούσιας σε οξυγόνο ατμόσφαιρας της Γης. Αυτό το καθιστά το πρώτο πραγματικό επίγειο ανάλογο για τον Ερμή, λέει ο Mari – παρέχοντας ένα πολύτιμο επιπλέον σημείο δεδομένων για την κατανόησή μας για τον πλανήτη.

Περαιτέρω μελέτη αυτών των πετρωμάτων μπορεί να βοηθήσει στην αποκάλυψη ορισμένων ενδείξεων σχετικά με τη γεωλογική δραστηριότητα στο παρελθόν του Ερμή. Ξέρουμε, άλλωστε, ότι οι κυπριακές μπονινίτες σχηματίστηκαν από λάβα που εξερράγη από ένα ρηχό σημείο του φλοιού της Γης. Η σχεδόν τέλεια ομοιότητά τους με τους βράχους στον Ερμή υποστηρίζει επομένως την ιδέα ότι ο μανδύας εκεί – σε ολόκληρο τον πλανήτη – είναι ασυνήθιστα κοντά στην επιφάνεια, λέει η Mari – κάτι που συνάδει με μια βίαιη προέλευση που ανατίναξε μεγάλο μέρος του αρχικού φλοιού του πλανήτη, καταλήγει το δημοσίευμα.

πηγή