Ο γιατρός Καβάφης, που θεράπευε δωρεάν τους φτωχούς στο Λονδίνο

Η λέκτορας Βικτωρία Σολομωνίδου μας μιλά για τον σπουδαίο ερευνητή και λαμπρό δάσκαλο, που είχε ως κύριο χαρακτηριστικό την κατανόηση για τις ελλείψεις των άλλων! Ο Ιωάννης Καβάφης ήταν ένας άνθρωπος αφιερωμένος στην επιστήμη

Η Βικτωρία Σολομωνίδου είναι ιστορικός και λέκτορας στο φημισμένο University College of London. Εκτός από καθηγήτρια είναι από τους ανθρώπους που περνούν ώρες στα αρχεία των βιβλιοθηκών και ανακαλύπτουν μέσα από την έρευνα περασμένες ιστορίες ανθρώπινου μεγαλείου. Η Ελληνική καταγωγή της την ωθεί να ανακαλύπτει ηθικά και πνευματικά αναστήματα λαμπρών και γοητευτικών προσωπικοτήτων της πατρίδας της, που διέπρεψαν στο εξωτερικό. Κι ενώ οι περισσότερες χώρες της δύσης εκμεταλλεύονται και το παραμικρό κατόρθωμα και το προβάλλουν, η Ελλάδα εγκαταλείπει στη λήθη αξιόλογους ανθρώπους της. Ποιος από εμάς γνωρίζει τον Ιωάννη Καβάφη, έναν από τους καλύτερους επιστήμονες γιατρούς στην Αγγλία, ο οποίος θεράπευε δωρεάν τους φτωχούς του Λονδίνου στα πτωχοκομεία; Προς τιμήν τους, οι Άγγλοι τον βράβευσαν.

Η κ. Σολομωνίδου μας μιλά για την οικογένειά Καβάφη:

«Η οικογένεια Καβάφη, όπου ανήκει και ο γνωστός ποιητής μας, ήταν από την Κωνσταντινούπολη. Ο Γιώργος Καβάφης, πατέρας του Ιωάννη, πήγε να εργαστεί στο Λονδίνο το 1827, μετά τα συμβάντα της καταστροφής της Πόλης. Μετά το γάμο του με τη Μαριόρα Θωμά, μετακόμισε στο Manchester, όπου δημιούργησε τη δική του εταιρεία «Γεώργιος Ιωάννη Καβάφη και συνεργάτες», η οποία ήταν στο ίδιο γραφείο με την εταιρία των Ιωνίδων. Το 1840 η επιχείρηση στο Manchester πήγαινε πάρα πολύ καλά. Πρέπει να θυμηθούμε πως το Manchester εκείνη την εποχή δεν ήταν ένα χωριουδάκι, αλλά μια μεγαλούπολη που βρισκόταν σε μεγάλη πολιτιστική άνθηση, με πάρα πολλά πολιτιστικά ιδρύματα, όπως η Φιλοσοφική και Λογοτεχνική Εταιρία, το Βασιλικό Ίδρυμα που τώρα είναι διάσημη γκαλερί τέχνης, το Αθηναίο, ο Βοτανικός Κήπος.

Ο Γεώργιος Καβάφης υπήρξε ένας από τους ιδρυτές της Ελληνικής Κοινότητας και είχε προσφέρει πολλά χρήματα για την κατασκευή του ελληνικού ναού του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Εκείνη την εποχή, παρά το γεγονός ότι είχε πάρα πολλή δουλειά, ασχολούνταν με προβλήματα της Ελληνικής Κοινότητας και ήταν επισκέπτης και επιθεωρητής του Βασιλικού Νοσοκομείου του Μάντσεστερ, το οποίο ήταν νοσοκομείο για τους φτωχούς. Εκεί υπήρχαν οι επίτροποι που επέβλεπαν το νοσοκομείο, έβλεπαν τις ανάγκες του, μάζευαν χρήματα και βοηθούσαν.»

Ακολούθησε λαμπρή καριέρα στο νοσοκομείο SaintGeorge, όπου, αν και ευκατάστατος, δούλευε μέρα νύχτα αφιλοκερδώς για να βοηθάει τους άπορους ασθενείς

Ο Ιωάννης Καβάφης ανατρέφεται σε μια συνειδητά φιλάνθρωπη οικογένεια κι αυτό του εξασφαλίζει τις ανάλογες βάσεις. Τα παιδικά του χρόνια, κατά την ερευνήτρια, εξελίσσονται ομαλά και με πολλές προοπτικές:

«Ο Αλέξανδρος Ιωνίδης, σπουδαίος ευεργέτης, γίνεται ο νονός του Ιωάννη Καβάφη. Η οικογένειά του έρχεται να εγκατασταθεί το 1840 στο Βόρειο Λονδίνο. Η κύρια εταιρεία τους πλέον βρίσκεται στην καρδιά της πόλης του Λονδίνου, στον αριθμό 31 της οδού Thread Needle και είναι μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες, με κεφάλαιο γύρω στις 20-30 χιλιάδες λίρες. Ο Γεώργιος Καβάφης γίνεται ένα από τα ανώτερα στελέχη του Baltic Exchange, το οποίο ήταν ο πυλώνας του εμπορίου της εποχής. Ο γιος Ιωάννης Καβάφης, έντεκα ετών, πηγαίνει σε σχολείο στο Μπράιτον όπου εκεί αναπτύσσει το ενδιαφέρον του για τη βοτανολογία και την ορνιθολογία, σε τέτοιο σημείο που το 1853 απευθύνει επιστολές στο μεγαλύτερο περιοδικό εκείνης της εποχής το “Naturally”, όπου δημοσιεύονται οι επιστολές με περιγραφές των πτηνών που έβλεπε. Υπέγραφε με τ’ όνομά του και το περιοδικό δεν ήξερε ότι ο συγγραφέας ήταν 14 ετών.»

Εκείνη την εποχή οι γόνοι καλών οικογενειών πήγαιναν σε εσωτερικά σχολεία για να διαφυλάξουν τις ηθικές αξίες, ωστόσο ο Γεώργιος Καβάφης, αντισυμβατικός, υποστηρίζει ότι ο γιος του μπορεί να διατηρήσει τις αρετές του, με την καλλιέργεια της συνοχής και της αγάπης, που του προσφέρει η οικογένειά του.

«Στα 15 του έτη ο Ιωάννης φοιτά στο University College School, το οποίο ήταν το πιο προοδευτικό σχολείο της εποχής, όπου μαζί με τις κλασικές σπουδές διδάσκονταν επιστήμες και κυρίως σύγχρονες γλώσσες και, όπως διαβάζουμε, ο Ιωάννης Καβάφης θριάμβευσε στις ξένες γλώσσες, κερδίζοντας βραβεία στα γαλλικά, στα γερμανικά, στα ιταλικά, στη βιολογία και στα μαθηματικά.»

Οι παιδαγωγικές τακτικές του πατέρα Καβάφη εκπλήσσουν ευχάριστα ακόμη και τη σημερινή παιδαγωγική. Η Ελληνίδα λέκτορας του University College School ανακαλύπτει μέσα από αρχεία και επιστολές τα ακόλουθα:

«Ο Ιωάννης Καβάφης τελειώνει στα 19 το κολλέγιο στο Λονδίνο και ήθελε να πάει κατευθείαν στην ιατρική σχολή, καθώς είχε όλα τα προσόντα για την εγγραφή του. Ο πατέρας του, όμως, του προτείνει να δουλέψει για τρία χρόνια στην επιχείρησή τους και αν στο τέλος της 3ετίας αποφασίσει ότι θέλει ακόμα να σπουδάσει ιατρική, τότε θα τον στηρίξει. Πράγματι εργάστηκε στην επιχείρηση, η οποία μετονομάζεται σε εταιρεία Γεωργίου Καβάφη, υιού και συνεργατών. Διαπρέπει με τις ιδέες και την επιμέλειά του. Όμως η ζωή του επιχειρηματία δεν ταιριάζει στον χαρακτήρα του. Τα ενδιαφέροντά του είναι η φυσική ιστορία, η βοτανολογία και η ορνιθολογία αλλά κυρίως η ιατρική.

Στα 23 του, τον Οκτώβριο του 1861, με την ευχή του πατέρα του, εγγράφεται στην ιατρική. Ο Ιωάννης τελειώνει τις σπουδές του το 1868 και ένα χρόνο μετά γίνεται διδάκτωρ της Ιατρικής. Ακολουθεί μια λαμπρή καριέρα στο Saint George Hospital, όπου καταλήγει να είναι λέκτορας της ιατρικής με πολλά καθήκοντα, και μέλος του ομίλου των γιατρών. Στο συγκεκριμένο νοσοκομείο νοσηλεύονταν πάμφτωχοι άνθρωποι και ο Ιωάννης Καβάφης, παρότι ήταν πολύ ευκατάστατος, δούλευε μέρα νύχτα εκεί, προσφέροντας τις υπηρεσίες του στους ανήμπορους, αφιλοκερδώς.»

Σπουδαίος μουσικός και καλλιτέχνης, ετοιμόλογος, με εξαιρετική αίσθηση του χιούμορ και μεγάλο πειραχτήρι!

Αντιλαμβανόμαστε ότι η φιλανθρωπία, στην ευρύτερη έννοια της, ήταν τρόπος ζωής για τον Ιωάννη Καβάφη. Δεν είχε χρόνο για ιδιωτικό πελατολόγιο. Η κ. Βικτωρία Σολομωνίδου μας παραθέτει περισσότερες λεπτομέρειες για τις πτυχές της ζωής του:

«Όλος του ο χρόνος ήταν αφιερωμένος στους ασθενείς του και στην προετοιμασία άρθρων, όπου παρουσίαζε τις περιπτώσεις που είχε συναντήσει, καθώς τότε δεν υπήρχε άλλος τρόπος για να μαθαίνουν οι γιατροί στο Ηνωμένο Βασίλειο την πρόοδο της ιατρικής. Ήταν μέλος σε όλες τις ιατρικές εταιρείες, έγραφε άρθρα που δημοσιεύονταν στα μεγαλύτερα περιοδικά της εποχής. Συμμετείχε στην Ελληνική Κοινότητα, στους κύκλους των καλλιτεχνών και συνέχιζε την ενασχόλησή του με τη φυσική ιστορία. Το 1870 εκλέχθηκε εταίρος της πολύ σημαντικής ζωολογικής εταιρείας με πολύ επιφανή μέλη, όπως η Βασίλισσα, μια τιμή που είχε ήδη απονεμηθεί και στον πατέρα του το 1853.

Εκτός από το παραπάνω νοσοκομείο, ήταν γιατρός και στο εθελοντικό νοσοκομείο Victoria για παιδιά και σε ένα νοσοκομείο ανάνηψης, όπου κατέφευγαν ασθενείς μετά το εξιτήριό τους από το Saint George Hospital. Αν και ήταν γενικός γιατρός είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις ασθένειες του δέρματος. Το 1882, στα 44 του, ανέλαβε το τμήμα δερματολογίας του Saint George, το οποίο μόλις είχε συγκροτηθεί και την ίδια χρονιά ήταν ένα από τα 20 διοικητικά μέλη της πρώτης δερματολογικής εταιρείας. Ο Ιωάννης Καβάφης ήταν η πρώτη επιλογή των Άγγλων συναδέλφων του για να τους θεραπεύει, όταν οι ίδιοι ασθενούσαν. Ήταν επίσης ο γιατρός που εκπαίδευε τους περισσότερους γιατρούς στο Ηνωμένο Βασίλειο.»

Από φωτογραφίες και σκίτσα της εποχής, η κ. Σολομωνίδου μας δίνει την εξωτερική του περιγραφή και από μαρτυρίες ανθρώπων τις σπάνιες αρετές της προσωπικότητάς του:

 

«Ο Ιωάννης Καβάφης μάς περιγράφεται ως εξαιρετικά ευγενής και νηφάλιος, με γυαλιά και γενάκι. Πάντα φορούσε μια μαύρη ζακέτα και παντελόνι με γκρι και μαύρες ρίγες. Ήταν ένας άνθρωπος πολύ αγαπητός στους ανώτερους και στους νεαρούς γιατρούς. Πάντα ξεκάθαρος στις εξηγήσεις του, σπάνια δογματικός, εξαιρετικά ευαίσθητος και συμπονετικός με τους ασθενείς και ευσυνείδητα αφοσιωμένος στα καθήκοντά του τόσο απέναντι στους ασθενείς όσο και στους φοιτητές. Κάτω από τη λιτή του εμφάνιση, ο Καβάφης ήταν ετοιμόλογος με εξαιρετική αίσθηση του χιούμορ και μεγάλο πειραχτήρι. Παράλληλα, ήταν εξαιρετικός μουσικός και καλλιτέχνης, καθώς τα σκίτσα του κοσμούσαν τα άρθρα του.»

Ελάχιστοι άφησαν πίσω τους μια τόσο καθολική θλίψη, όταν έφυγαν από τη ζωή, όσο εκείνος

 

Στα 58 του έτη, το 1896, έπαθε τυφοειδή πυρετό, τον οποίο κόλλησε από κάποιον από τους ασθενείς του. Πέρασε πάρα πολύ δύσκολα και η υγεία του έκτοτε δεν αποκαταστάθηκε ποτέ αλλά χρησιμοποίησε θετικά και αυτή την εμπειρία. Η ιστορικός ερευνήτρια ανακάλυψε μια εξαιρετική διάλεξη του για το θέμα του τυφοειδούς πυρετού από την πλευρά του ασθενή. Δυστυχώς όμως η ασθένεια τού άφησε κατάλοιπα:

 

«Το 1898 η υγεία του χειροτέρεψε και αποφάσισε να πάρει σύνταξη μετακομίζοντας στο Brighton. Το 1901 πέθανε από καρδιακή προσβολή στα 64 του έτη. Η κηδεία του έλαβε χώρα στις 2 Μαΐου του 1901, ξεκινώντας από την Αγία Σοφία στο Λονδίνο και καταλήγοντας στο West Northwood στην νεκρόπολη των Ελλήνων, όπου και ετάφη μαζί με τους γονείς του. Η γυναίκα του τον ακολούθησε το 1916.»

Από το αρχειακό υλικό των επικήδειων που ειπώθηκαν για τον Ιωάννη Καβάφη από τους συναδέλφους του, του Βασιλικού Κολεγίου των Ιατρών, η  Σολομωνίδου ξεχωρίζει αποσπάσματα ενδεικτικά της προσωπικότητάς του:

«Ήταν ένα στολίδι για το κολλέγιο όσο ζούσε... Κανένας καθηγητής ιατρικής δεν ένιωσε μεγαλύτερη ικανοποίηση από το καθήκον της διδασκαλίας όσο ο Ιωάννης… Η έμφυτη σεμνότητα, η ντροπαλότητα που τον διέκρινε πολλές φορές, τον έκαναν να υποτιμά τις εξαιρετικές του ικανότητες… Ως ερευνητής και ως γιατρός ήταν στην πρώτη γραμμή ανάμεσα στους καλύτερους. Από τα ωραιότερα χαρακτηριστικά του ήταν η υψηλή αίσθηση του χιούμορ και η κατανόηση των ελλείψεων των άλλων... Ήταν εξαιρετικός γιατρός, αφοσιωμένος φίλος… Με τη συνταξιοδότησή του, το Νοσοκομείο Saint George έχασε με μιας ένα τέλειο γιατρό και ένα λαμπρό δάσκαλο. Μπορούμε να πούμε με σιγουριά πως ελάχιστοι άφησαν πίσω τους τόσο καθολική θλίψη, όσο ο Ιωάννης Καβάφης… Ήταν ένας άνδρας που όταν τον γνώριζες τον συμπαθούσες, τον θαύμαζες και τον σεβόσουν βαθιά. Η φύση του ήταν πολύπλευρη, αλλά ήταν πάντα ισορροπημένος, με μια μοναδική αρμονία των αναλογιών, που μαρτυρούσε την καθαρή ελληνική του καταγωγή, για την οποία ήταν δικαιολογημένα περήφανος.»

* * *

Ευχαριστούμε την κ. Βικτωρία Σολομωνίδου, που μας φανέρωσε, με την έρευνά της, ένα σπουδαίο άνθρωπο, ο οποίος ανάσαινε για να θεραπεύει τους ανήμπορους ασθενείς του και έχασε τη ζωή του αποδυναμωμένος από τον τύφο που εκείνοι άθελά τους του μετέδωσαν. Όμως νίκησε στον αγώνα να αποδείξει την ιερότητα της ζωής και να διδάξει στους γιατρούς της εποχής του και του μέλλοντος πως στην φροντίδα των αρρώστων φαίνεται η αλήθεια και η αντοχή των ηθικών μας αξιών.

________

Σοφία Χατζή

δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα