___
Με την επιμονή της ερευνήτριας Βικτωρίας Σολομωνίδου το Ηνωμένο Βασίλειο αποφάσισε να συμπεριληφθούν σε πρόγραμμα συντήρησης κάποιοι από τους πολλούς τάφους επιφανών ανθρώπων στο Κοιμητήριο του West Norwood, όπως αυτός της Αγλαΐας Τρικούπη, οι οποίοι καταρρέουν
___
«Διασώστης» για πέντε σπουδαία ταφικά μνημεία Ελλήνων ευεργετών η Αγγλία
Στην επαφή μας με τη λέκτορα κ. Βικτωρία Σολομωνίδου, ερευνήτρια και επιστήμονα που σήμερα διδάσκει στο περίφημο University College του Λονδίνου, αντιλήφθηκα πως υπάρχουν άνθρωποι που δεν ζουν στη ζωή της επιστήμης, αλλά στη ζωή για τη ζωή μέσα από την επιστήμη. Η πρώτη αρετή του επιστήμονα είναι να παρατηρεί, κι εκείνη παρατηρεί και ταυτόχρονα παίρνει την ευθύνη να χρησιμοποιήσει την παρατήρηση για ένα λειτούργημα. Δεν ξεχνά τους ανθρώπους επειδή κοιμήθηκαν. Δεν είναι τυχαίο που είδε με τα μάτια της καρδιάς της τα μνημεία στο Ελληνικό Νεκροταφείο του Λονδίνου στο West Norwood και τα ερεύνησε για πολλά χρόνια.
Η επιμονή της ανταμείφθηκε και σήμερα το Ηνωμένο Βασίλειο συμπεριέλαβε σε πρόγραμμα συντήρησης μερικά από τα πιο υπέροχα ταφικά μνημεία των πολλών επιφανών Ελλήνων ευεργετών που μεγαλούργησαν τον προηγούμενο αιώνα στην Αγγλία. Στην ερώτηση σχετικά με την εγκατάστασή της και τις σπουδές στην Αγγλία η κ. Σολομωνίδου θα πει:
«Βρέθηκα στο Λονδίνο για πρώτη φορά το 1976 για μεταπτυχιακές σπουδές, αφού είχα μόλις αποφοιτήσει από το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Έκανα το μεταπτυχιακό μου στην Ιστορία των Βαλκανικών λαών και στη Διεθνή Εξωτερική Πολιτική στο University College και στο Kings College. Έπειτα επέστρεψα στην Αθήνα έχοντας ξεκινήσει ήδη τη διδακτορική μου διατριβή με θέμα την Ελλάδα στην Μικρά Ασία (1919-1922), κάνοντας την έρευνά μου στα αρχεία του Υπουργείου Εξωτερικών για το το θέμα. Στη συνέχεια ακολούθησε μια καριέρα στο Υπουργείο Εξωτερικών ως μορφωτική σύμβουλος στην Πρεσβεία στο Λονδίνο για πολλά χρόνια. Παρόλα αυτά ποτέ δεν άφησα τις ακαδημαϊκές μου ασχολίες, καθώς τελείωσα το διδακτορικό μου το 1984 και συνέχισα να ασχολούμαι με την ιστορική έρευνα.»
Η Σολομωνίδου, μετά από 35 χρόνια υπηρεσίας στο Υπουργείο Εξωτερικών κλήθηκε να διδάξει στο Imperial College και αργότερα στο University College of London, όπου είναι λέκτορας σήμερα. Ωστόσο η διδασκαλία δεν εμπόδισε την έρευνά της και υπογραμμίζει:
«Είχα μείνει έκπληκτη με αυτά τα αρχεία που υπήρχαν για τους συμπατριώτες μας, τα οποία έβρισκα στις βιβλιοθήκες. Έφτασα και στο Νεκροταφείο του West Norwood, όπου εκεί αντίκρισα ένα σύνολο μνημείων που πρέπει να τα δει κάποιος για να τα καταλάβει πως δεν υπάρχει ανάλογο του Νεκροταφείου αυτού στο Ηνωμένο Βασίλειο. Δυστυχώς αυτά τα μνημεία καταρρέουν, αλλά ευτυχώς οι “Φίλοι του Νεκροταφείου” δραστηριοποιήθηκαν και δραστηριοποιούνται εδώ και 30 χρόνια, κάνοντας έργα για το διατηρήσουν. Ήρθε το πλήρωμα του χρόνου πριν από 3 χρόνια, όταν ο Βρετανικός Οργανισμός που είναι αντίστοιχος με τον δικό μας Λόττο, που επενδύει όμως τα κέρδη σε έργα πολιτισμού, έδωσε μια μεγάλη χορηγία στο Νεκροταφείο, από την οποία ένα μέρος πήγε και στην ελληνική νεκρόπολη για να συντηρηθούν 5 συγκεκριμένα μνημεία, που ανήκουν στη Βρετανική πολιτιστική κληρονομιά και βρίσκονται σε κίνδυνο».
Το Ηνωμένο Βασίλειο δέχτηκε τον προηγούμενο αιώνα Έλληνες μετανάστες. Αργότερα κάποιοι από αυτούς θα αποδειχθούν μια ιστορική ομάδα. Περνούν αιώνες για να χαριστούν στην ανθρωπότητα άνθρωποι ευγενικής πνευματικότητας και ευεργέτες στα ξένα χώματα, όπως και στα δικά τους. Η κ. Σολομωνίδου εξηγεί με ιστορική ακρίβεια:
«Mετά τους Ναπολεόντειους πολέμους το 1815 και κυρίως μετά την έναρξη της ελληνικής επανάστασης του 1821, που συνοδεύτηκε από τους διωγμούς των Ελλήνων της Πόλης και την καταστροφή της Χίου, παρατηρείται ένα μεγάλο κύμα μετανάστευσης από την Ανατολή προς τη Δύση. Πολλοί Έλληνες τότε ξεκινούν να έρθουν στο Ηνωμένο Βασίλειο. Εγκαθίστανται αρχικά στο Ανατολικό Λονδίνο, στην περιοχή Finsbury Surfers, 20 περίπου οικογένειες που έχουν τα γραφεία και τις κατοικίες τους εκεί. Στην περιοχή δεν υπήρχε εκκλησία, οπότε όλα τα μυστήρια τελούνταν στη γνωστή Ρωσική Cappella. Ευτυχώς η Ρωσική Cappella είχε πολύ καλό αρχείο και γνωρίζουμε για τους γάμους, τις κηδείες και ό,τι άλλο έγινε.
Πολύ σύντομα όμως, το 1839, στην κατοικία Ιωνίδη, γίνεται μια συνάντηση του αδελφάτου που έχει ήδη δημιουργηθεί και αποτελείται από 30-40 οικογένειες. Και αποφασίζεται ότι θα πάρουν ένα μικρό εκκλησάκι που βρίσκεται ακριβώς πίσω από την αυλή της οικογένειας Ιωνίδη και θα ανοίξουν πόρτα από την κατοικία και τα γραφεία τους, έτσι ώστε να υπάρχει είσοδος για την εκκλησία. Το εκκλησάκι αυτό ονομάστηκε ''εκκλησία του Σωτήρος'', διότι οι Έλληνες πιστεύουν πως ο Σωτήρας τους έσωσε και τους έφερε εκεί όπου ήδη ξεκίνησαν να μεγαλουργούν και να χτίζουν παροικίες, στο Liverpool και στο Manchester, οι οποίες αποτελούν τα κέντρα της οικονομικής δραστηριότητας και του εφοπλισμού του Ηνωμένου Βασιλείου.»
Σε εξέλιξη βρίσκεται η διαδικασία δημιουργίας μιας βάσης δεδομένων, όπου για πρώτη φορά γίνεται καταγραφή όσων αναπαύονται εκεί, καθώς «σε κάθε τάφο δεν είναι θαμμένο μόνο ένα άτομο». Υπάρχουν και οι ομαδικοί, που έως και τώρα κανείς δεν ήξερε ποιοί είναι θαμμένοι» όπως τονίζει
Οι συμπατριώτες μας αυξάνονται αριθμητικά και εξαπλώνονται χωρίς να ξεχνούν τον Θεό που τους βοήθησε. Η κ. Σολομωνίδου ανατρέχει στις καταγραφές της:
«Χτίστηκε το εκκλησάκι του Σωτήρα, αλλά επειδή δεν επαρκούσε, άρχισαν να αναζητούν ένα οικόπεδο στο Λονδίνο. Ύστερα από 10-15 χρόνια βρήκαν ένα οικόπεδο, όπου χτίζεται ο πρώτος ναός στο Λονδίνο, που είναι και πάλι αφιερωμένος στο Σωτήρα. Αποτελεί ένα σχέδιο του Καυταντζόγλου, το οποίο φρόντισε ο Σπυρίδων Τρικούπης που ήταν ο πρώτος πρέσβης της Ελλάδος στο Ηνωμένο Βασίλειο. Σε συνεννόηση με τους Έλληνες του Λονδίνου δίνει στον Καυταντζόγλου την εντολή να φτιάξει τα σχέδια του ναού. Αυτός ο ναός αποτελεί κέντρο όπου συμβαίνουν πάρα πολλά σημαντικά γεγονότα. Μάλιστα στο ναό αυτό έγινε η πρώτη λειτουργία για τον Γεώργιο τον Α’, όταν πριν έρθει στην Ελλάδα ως Βασιλιάς πέρασε από το Λονδίνο (η αδερφή του ήταν σύζυγος του διαδόχου).»
Ωστόσο τα χρόνια περνούν και οι ζωντανοί πρέπει να φροντίσουν για τους κεκοιμημένους. Η κ. Σολομωνίδου αναφέρει:
«Στη συνέχεια, το 1840, συνειδητοποιούν πως κάπου πρέπει να τοποθετούνται οι νεκροί της παροικίας. Ταυτόχρονα, εκείνη τη περίοδο δημιουργούνται και άλλα νεκροταφεία στο Λονδίνο γιατί πλέον τα κοιμητήρια στους ναούς δεν επαρκούν, λόγω πολλών πανδημιών, όπως η πανώλη και η χολέρα. Έτσι χτίζονται τα γνωστά Magnificent 7 – τα μεγαλειώδη 7 νεκροταφεία. Ένα από αυτά γίνεται στο Νότιο Λονδίνο το νεκροταφείο του West Norwood. Οι Έλληνες του Λονδίνου αποφάσισαν να το χτίσουν εκεί και όχι πιο κοντά στην πόλη, λόγω του ότι στο μεγάλο πνευματικό κέντρο του Finsbury Surfers ήταν γραμματέας ένας πολύ σημαντικός αρχιτέκτονας. Γίνεται, λοιπόν, η πρώτη ταφή της κόρης των Ζίφων. Ο Ζίφος είναι ο Λουκής Λάρας του διηγήματος του Βικέλα. Η πρώτη κηδεία είναι της Αγλαΐας Τρικούπη της κόρης του Σπυρίδωνος Τρικούπη, το 1842. Με πολύ μεγάλη χαρά και συγκίνηση έμαθα πρόσφατα πως εξαιτίας μιας δωρεάς ο τάφος της Αγλαΐας θα αναστηλωθεί.»
Αναστηλώνεται το εκκλησάκι του Αγίου Στεφάνου, που είναι ένα αντίγραφο του Παρθενώνα, και θα γίνει πολιτιστικό κέντρο
Μια ιδανική συγκυρία έφερε την κ. Σολομωνίδου στη θέση να γίνει ένα από τα εννέα μέλη του Συμβουλίου των Φίλων του Νεκροταφείου, κάτι που αποτελεί εξαιρετική τιμή στη Βρετανία. Αυτό την καθιστά πρέσβειρα της Ελλάδος:
«Ύστερα από τη γνωριμία μου με τον Πρόεδρο και Καθηγητή κύριο Flamegan, ο οποίος ήταν κάτοικος της περιοχής, ξεκινήσαμε μια συνεργασία. Άρχισα να δίνω κείμενα στο περιοδικό News Letters και να πηγαίνω συχνά εκεί. Αναγνωρίζοντας το ενδιαφέρον μου και την αγάπη μου για το μέρος, έχοντας και ταυτόχρονα την ανάγκη για βοήθεια από την Ελλάδα, μου ζήτησαν να συνδράμω στο 9μελές Συμβούλιο.
Αυτό το Νεκροταφείο στο West Norwood έχει μέσα Έλληνες ιερείς, δασκάλους, ανθρώπους που έχουν ταφεί σε ομαδικούς τάφους και πολλούς βρεφικούς τάφους λόγω της μεγάλης θνησιμότητας εκείνης της εποχής.
Ένα από τα μνημεία που αναστηλώνεται είναι το εκκλησάκι του αγίου Στεφάνου που είναι ένα αντίγραφο του Παρθενώνα. Το συγκεκριμένο μνημείο χτίστηκε διότι το 1970 ο μεγάλος Στεφανής Ράλλης και επίσης η μεγάλη Μαριέττα Ράλλη έχασαν τον πρωτότοκο γιό τους, μαθητή 16 ετών τότε, από ρευματοειδή πυρετό. Αυτή η μεγάλη και πλούσια οικογένεια χάνει τον πρωτότοκο γιο της και μετά από την ταφή ο Στεφανής Ράλλης ζητά από την αδελφότητα των Ελλήνων του Λονδίνου να του δοθεί η άδεια να χτίσει ένα μικρό ναό για τον γιο του. Η ομογένεια όχι μόνο έδωσε την άδεια αλλά είπε πως ο ναός θα ονομαστεί με το όνομα του δωρητή.
Αυτός ο ναός είναι ένα από τα πέντε μνημεία που αποφασίστηκε το 2021 να αναστηλωθεί με ένα εκατομμύριο στερλίνες του Βρετανικού δημοσίου. Όχι μόνο θα αναστηλωθεί, αλλά όταν με το καλό τελειώσουν τα έργα, αυτός ο ναός θα γίνει το πολιτιστικό κέντρο ολόκληρου του Νεκροταφείου (και των 40 στρεμμάτων) και εκεί θα γίνονται όλες οι πολιτιστικές εκδηλώσεις. Το εκκλησάκι αυτό βρίσκεται δίπλα στο μνημείο των Βαλλιάνων που είναι αντίγραφο των Αέρηδων που έχουμε στην Πλάκα. Η πρώτη εκδήλωση που θα οργανώσουμε θα είναι για τη σφαγή της Χίου, για τους Έλληνες που έφτιαξαν αυτή την ελληνική νεκρόπολη.
Πώς πείστηκαν οι Βρετανοί να δώσουν την επιχορήγηση αυτή; Η Ελληνίδα λέκτορας έπαιξε μεγάλο ρόλο σε αυτή την απόφαση και της αξίζουν συγχαρητήρια. Θα απαντήσει:
«Είναι το στολίδι στην κορώνα του West Norwood αυτός ο ναός. Φυσικά έχει προηγηθεί ολόκληρη συζήτηση και επεξήγηση για το τι είναι αυτό το παρεκκλήσι, ποιος το έχτισε, ποιος είναι θαμμένος εδώ, ποιοι ήταν και τι σχέση έχουν αυτοί οι Έλληνες με το Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτοί οι Έλληνες δεν ήταν μια παροικία που ήρθε και κλείστηκε στον εαυτό της και στόχευε μόνο στο να βγάλει χρήματα και να τα στείλει πίσω στην πατρίδα. Αντιθέτως, αυτή η ομογένεια έβαλε τη σφραγίδα της στην πόλη του Λονδίνου, στις καλές τέχνες και στην οικονομία. Μιλάμε για παροικίες που δεν μπορούμε να τις φανταστούμε με τα σημερινά μεγέθη.»
Ένας εορτασμός του 1821 θα ήταν να σκύψουμε και να δούμε αυτή την Παροικία, η οποία ξεπηδώντας από την τραγωδία μεγαλούργησε. Η κ. Σολομωνίδου μας πληροφορεί για πολύ άγνωστες πτυχές:
«Η Μαριέττα Ράλλη έχασε και τον δεύτερο γιό της στον πόλεμο τον Μπόερς και έφτιαξε στο Brighton ολόκληρα τμήματα νοσοκομείων. Αν πάτε στο Μουσείο Βικτωρίας και Αλβέρτου υπάρχει αίθουσα με τη συλλογή του Αλεξάνδρου Ιωνίδη (υιού του Κωνσταντίνου Ιωνίδη) την οποία χάρισε στο Βρετανικό έθνος. Η οικογένεια Ιωνίδη έκανε μια επένδυση στους νέους Βρετανούς καλλιτέχνες εκείνης της εποχής. Στο μεγάλο σπίτι των Ιωνίδων κάθε Κυριακή γίνονταν τραπέζια από τα οποία πέρασαν μεγάλα πρόσωπα της τέχνης, των οποίων τα έργα οι Έλληνες του Λονδίνου τα αγόραζαν όχι για επένδυση αλλά επειδή τους άρεσαν, εξέφραζαν την αισθητική τους και ήθελαν να αναδείξουν αυτούς του νέους καλλιτέχνες. Αυτοί οι νέοι καλλιτέχνες έγιναν σπουδαίοι ( William Morris, Rose Edin, Whistler).
«Είναι μεγάλη η έγνοια μου να μπορώ να κάνω τη γέφυρα μεταξύ των Βρετανών και των Ελλήνων»
Αυτή τη στιγμή η κ. Σολομωνίδου και ο Έλληνας συνεργάτης της βρίσκονται στη διαδικασία δημιουργίας μια τεράστιας βάσης δεδομένων όπου για πρώτη φορά γίνεται καταγραφή των ανθρώπων που αναπαύονται εκεί:
«Σε κάθε τάφο δεν είναι θαμμένο μόνο ένα άτομο. Υπάρχουν και οι ομαδικοί που έως και τώρα κανείς δεν ήξερε ποιοι είναι θαμμένοι. Αυτή τη στιγμή με τον συνεργάτη μου τον Παντελή Παντελή, που προέρχεται από την Προικόνησο της Κωνσταντινούπολης, πηγαίνουμε στα γραφεία και φωτογραφίζουμε τα βιβλία του 19ου αιώνα που δεν έχουν ψηφιοποιηθεί ακόμα και διαλύονται. Είμαστε λοιπόν στη φάση δημιουργίας αυτής της βάσης δεδομένων και σιγά σιγά περνάμε τα ονόματα κτλ...
Πρέπει να σας μιλήσω για ένα μεγάλο δάσκαλο που είναι θαμμένος στο Νεκροταφείο, τον Αναστάσιο Αγαθίδη. Ο Αναστάσιος ήρθε στο Λονδίνο μέσω του Σπυρίδωνος Τρικούπη, ως δάσκαλος των παιδιών του, και στην συνέχεια έγινε και δάσκαλος των περισσοτέρων παιδιών της ομογένειας και της Μαριέττας Ράλλη. Επίσης, ήταν ο μέγας ψάλτης στην εκκλησία του Σωτήρα και μεγάλος συλλέκτης βιβλίων. Τα βιβλία αυτά τα συγκέντρωσε και τα έκανε δωρεά στο χωριό του τον Προυσό στην Ευρυτανία. Ο Αγαθίδης είναι πολύ σημαντικό παράδειγμα των Ελλήνων του West Norwood. O άνθρωπος αυτός ήταν ένας δάσκαλος, ο οποίος ασχολήθηκε, μελέτησε, έγραψε βιβλία και κοπίασε για να φτιάξει τη συλλογή του, την οποία τελικά δώρισε στο χωριό του για να μορφωθούν οι άνθρωποι. Όταν πέθανε ο Αγαθίδης οι μαθητές του έφτιαξαν ένα απλό τάφο από μάρμαρο, ο οποίος όμως ήταν μεγάλου μεγέθους.
Οι τάφοι των ιερέων έχουν την επιγραφή ''Η ομογένεια του Λονδίνου εις ευγνωμοσύνη'', δηλαδή τους έφτιαξαν τάφους σημαντικούς και τους τίμησαν.»
Ο γιατρός Καβάφης
Διαπιστώνοντας τη συμβολή της σε αυτό το μεγάλο έργο, της εκφράζω τον θαυμασμό μου και η Βικτωρία Σολομωνίδου απαντά με απλότητα:
«Είναι μεγάλη η έγνοια μου να έχω την ευκαιρία να βρίσκομαι σε αυτή τη θέση και να μπορώ να κάνω τη γέφυρα μεταξύ των Βρετανών και των Ελλήνων, εξηγώντας στους πρώτους στη γλώσσα τους αλλά και στη νοοτροπία τους, ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι και γιατί ενδιαφερόμαστε τόσο πολύ.
Ο Ιωάννης Καβάφης, ξάδερφος του Κωνσταντίνου Καβάφη ήταν ένας απίστευτος γιατρός στο Λονδίνο του 19ου αιώνα, ο οποίος δεν είχε την παραμικρή ανάγκη, καθώς ήταν εξαιρετικά ευκατάστατος. Παρόλα αυτά ήταν 35 χρόνια γιατρός σε ένα νοσοκομείο για τους πάμφτωχους του Λονδίνου. Ήταν ο πρώτος που έφερε την δερματολογία στα νοσοκομεία, αποτελούσε μέλος σε πολλές ιατρικές ενώσεις.»
* * *
Σήμερα στην Ελληνική νεκρόπολη του West Norwood πέντε μνημεία θα διασωθούν με την βοήθεια της Βρετανίας. Δυστυχώς τα υπόλοιπα βρίσκονται σε κακή ή μετρίως κακή κατάσταση. Ο τάφος Βαλλιάνου έχει 75 εκατοστά περιττώματα περιστεριών, θα τονίσει η Ελληνίδα ερευνήτρια.
Θα έπρεπε να υπάρχει ενδιαφέρον στην Ελλάδα από ανθρώπους που δραστηριοποιούνται στην ιστορική έρευνα ώστε να μην λησμονηθούν οι συμπατριώτες μας που ενώ τιμήθηκαν από τους ξένους, παραμένουν ξένοι για την πατρίδα τους.
___________
Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα,
Ορθόδοξη Αλήθεια, 18.05.2022
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου