"Άσπρο περιστέρι μεσ’ τη συννεφιά μου `δωσες το χέρι να `χω συντροφιά, άσπρο περιστέρι μαύρο μου φτερό κάθε καλοκαίρι θα σε καρτερώ.."

Η Ελλάδα του Μάνου Χατζιδάκι και του Νίκου Γκάτσου, "με την Ελλάδα καραβοκύρη" γιατί σήμερα είναι η γενέθλια μέρα του μεγάλου μας ποιητή και στιχουργού Νίκου Γκάτσου. Πάμε να ξαναγυρίσουμε στην "Αμοργό" του και να ακούσουμε το Μάνο Χατζιδάκι να μιλάει για τον σπουδαίο του φίλο, για την Ελλάδα και τη μουσική. Για 50 σχεδόν χρόνια στενοί φίλοι, συνομιλητές, συνεργάτες. Από την γνωριμία τους το 1942 στο πατάρι του Λουμίδη όπου στην ήδη υπάρχουσα παρέα των ποιητών Βαλαωρίτη, Εγγονόπουλου, Εμπειρίκου, Ελύτη και Γκάτσου προστίθεται ο νεαρός Χατζιδάκις, την Αμοργό που εξέδωσε ο ποιητής το 1943, την πρώτη συνεργασία τους με το Ματωμένο γάμο του Λόρκα σε μετάφραση του Γκάτσου και το θρυλικό «Χάρτινο το Φεγγαράκι» που πρωτοερμήνευσε η Μελίνα Μερκούρη στη θεατρική παράσταση του θεάτρου Τέχνης του Κάρολου Κουν, «Λεωφορείο ο Πόθος» το 1948 ως το θάνατο του Νίκου Γκάτσου το 1992 και τους Αντικατροπτισμούς που κυκλοφόρησαν μετά το θάνατό του το 1993.
"Ο Νίκος Γκάτσος ήταν ένας σπουδαίος φίλος. Ο Γκατσος επηρέασε εμένα και όχι εγώ τον Γκάτσο. Όταν πρωτογνωριστήκαμε εγώ ήμουν δεκαεπτά ετώ κι εκείνος εικοσιοκτώ. Συναντηθήκαμε για να γράψουμε τραγούδια για το θέατρο. Από το «Λεωφορείον ο πόθος» είναι το τραγουδάκι «Χάρτινο το φεγγαράκι». Εκείνο τον καιρό δεν φανταζόμασταν ότι θα μπορούσε ποτέ ο κόσμος να τραγουδάει: «Χάρτινο το φεγγαράκι / ψεύτικη η ακρογιαλιά». Ήταν η εποχή που όλοι τραγουδούσαν: «Να το πάρεις το κορίτσι / μην το παιδεύεις» ─η αποθέωση του μικροαστισμού. Τα δικά μας τα τραγούδια τα τραγουδούσαν οι φίλοι μας μόνο.
Είχα την ευκαιρία να μιλήσω πολλές φορές μαζί του για χιλιάδες θέματα και να μου μάθει να σκέπτομαι ακριβά κι όχι εύκολα. Διότι έπρεπε ν’ ανταποκριθώ στη σκέψη του. Ο Γκάτσος γνωρίζει πολύ περισσότερα από όσα σου αφήνει να καταλάβεις όταν είσαι σε μια κατευθείαν συνομιλία μαζί του. Αυτό είναι ίδιον των σοφών ανθρώπων: δεν σου κάνουνε επίδειξη γνώσεων, σου λένε τ’ απαραίτητα, και σε σένα εναπόκειται ν’ αντιληφθείς ότι αυτά τ’ απαραίτητα εμπεριέχουν βαθύτατη γνώση, και δεν είναι απλώς μια στοιχειώδης έκφραση τυχαίων απόψεων.
Αλλά πιστεύω ότι εκείνο που του δίνει ιδιαίτερο βάρος δεν είναι καν το αποτέλεσμά του το ποιητικό. Γι’ αυτό και δεν έχει σημασία αν έχει δέκα «Αμοργούς» στο ενεργητικό του ή μία. Τη μεγάλη σημασία του την αντλεί από το ότι είναι ένας μεγάλος δάσκαλος που διδάσκει όσους έχουν την τύχη να του πούνε «καλημέρα», αν και κείνος θελήσει να τους πει «καλημέρα» και να συνεχίσει. Άλλωστε οι μεγάλοι δάσκαλοι δεν είχαν μια ειδική σχολή όπου διδάσκανε· έπρεπε να πετύχουν μαθητές που θα ήθελαν να εκμαιεύσουν από αυτούς τη διδασκαλία. Αυτή είναι και η περίπτωση του Γκάτσου.
Πολλοί συγκαταλέγουν τον Γκάτσο ανάμεσα σ’όλους εκείνους που γράφουν στίχους. Όμως αυτός δεν έχει σχέση με τους άλλους. Ο ένας ξεκινάει από την ποίηση, οι άλλοι ξεκινάνε από τους στίχους και προσπαθούν να πλησιάσουν την ποίηση, αλλά παραμένουν στιχουργοί. Ενώ ο Γκάτσος, παρ’ όλο που στιχουργεί για να κάνει ένα τραγούδι, παραμένει πάντα ποιητής. Και στις μεγαλύτερες στιγμές στο τραγούδι, φτιάχνει αριστουργήματα. Όπως λογου χάρη αυτά που έγραψε για τη δική μου «Μυθολογία». Δεν θα μπορούσε ποτέ κανένας στιχουργός να διανοηθεί να γράψει τέτοια ποιητικά κείμενα για τραγούδι.
Γιατί όταν μία ποίηση δεν βγαίνει όταν δεν έχει ανάγκη να βγει από τον ίδιο τον δημιουργό, κανένας δεν μπορεί να την εκμαιεύσει ─ή, αντιθέτως, να την σταματήσει, όταν ο δημιουργός έχει ανάγκη να την βγάλει. Δεν βλέπω κανένα μειονέκτημα στο γεγονός ότι ο Γκάτσος δεν μας έδωσε και μια δεύτερη «Αμοργό». Πιστεύω ότι πρέπει να σταματήσουμε να βλέπουμε τους δημιουργούς με μια στενή έννοια συμφέροντος, σύμφωνα με το «τι μας αφήνουν». 

Ας μη μας αφήσουν τίποτε. Αρκεί ένα ταξίδι μαζί τους, η χαρά ότι συναντηθήκαμε μαζί τους έστω και μια φορά και ταξιδέψαμε..."
 

Το 1945 ο Μάνος Χατζιδάκις είχε γράψει στο ημερολόγιο του:
"Φεύγω για να γνωρίσω τη χώρα που με γέννησε. Με την ιδέα μεθώ, έχοντας την αγωνία της μάνας μου φυλαχτό, την δύναμή και την δροσιά ενός αητού στα μάτια, τον έρωτα και την θερμότητα δέκα γενέων καλά προφυλαγμένα στη καρδιά μου, ξεκινώ. Καθώς ξεχύνομαι στις πεδιάδες και στα μικρά χωριά που συναντώ, βρίσκω καλύβες πιο ζεστές απ’ το δικό μου σπίτι, μάτια παιδιών πιο δροσερά και πιο παρθενικά από τα δικά μου, γέρους σοφώτερους απ’ τα προβλήματά μου.
Τα δέντρα τρέχουν, τα βουνά αλλάζουν όψη και πλευρά, τα σύρματα είτε σπασμένα είτε στητά χωρίζουν τον ορίζοντα σ’ ατέλειωτες λεωφόρους κ’ εγώ μεσ’ στα ποτάμια να πηδώ, κι άλλα βουνά κι άλλα χωριά να προσπερνώ και μεθυσμένος, να κυλώ στον ουρανό. Ιδού ο χώρος ο Ελληνικός. Τόσο μακρύς και τόσο απέραντα μικρός..."
"Όποιος πόνεσε μέσα στη ζωή, όποιος έκλαψε σαν μικρό παιδί τώρα τίποτα πια δε σου ζητά μόνο στ’ όνειρο θα σ’ αναζητά.. Άσπρο περιστέρι μεσ’ τη συννεφιά μου `δωσες το χέρι να `χω συντροφιά, άσπρο περιστέρι μαύρο μου φτερό κάθε καλοκαίρι θα σε καρτερώ.."

*Τα αποσπάσματα του κειμένου είναι από μια συνομιλία με τους Αντώνη Φωστιέρη και Θανάση Νιάρχο στο περιοδικό «Η ΛΕΞΗ» (τεύχος 52 Φλεβάρης 1986)

Όποιος πόνεσε μέσα στη ζωή
όποιος έκλαψε σαν μικρό παιδί
τώρα τίποτα πια δε σου ζητά
μόνο στ’ όνειρο θα σ’ αναζητά

Άσπρο περιστέρι μεσ’ τη συννεφιά
μου `δωσες το χέρι να `χω συντροφιά
άσπρο περιστέρι μαύρο μου φτερό
κάθε καλοκαίρι θα σε καρτερώ

Όταν σήκωσα το βαρύ σταυρό
μου παράγγειλες να `ρθω να σε βρω
κι όταν δάκρυσα σαν την Παναγιά
ήταν άνοιξη και Πρωτομαγιά

Άσπρο περιστέρι μεσ’ τη συννεφιά
μου `δωσες το χέρι να `χω συντροφιά
άσπρο περιστέρι μαύρο μου φτερό
κάθε καλοκαίρι θα σε καρτερώ