Ἡ τρίτη φαναριώτικη προδοσία τῆς Μακεδονίας

Δείτε και  (Μέρος Α΄)

 Γράφει ὁ  Δημήτριος Λαμπρόπουλος, Θεολόγος

(Μέρος Β΄)

  Ἂς παύσουν νὰ ἐθελοτυφλοῦν ὅσοι θεωροῦν ὅτι τὸ Φανάρι εἶναι τὸ «Πατριαρχεῖον τοῦ Γένους». Ἡ σημερινὴ ἐκκλησιαστικὴ προδοσία τῶν Σκοπίων εἶναι πλέον ἡ τρίτη, καθὼς ἡ πρώτη ἦτο τό 1891 (ὡς ἐδημοσιεύθη εἰς τὸ Α΄ Μέρος τοῦ παρόντος) καὶ ἡ δευτέρα τὸ 1902, ὡς ἀκολούθως περιγράφει καὶ πάλιν ὁ Κωνσταντῖνος Βακαλόπουλος (Τὸ Μακεδονικὸ Ζήτημα, Θεσσαλονίκη 1993):

  «Χωρὶς ἀμφιβολία, ἡ ὀξύτερη μορφὴ τῆς ἑλληνοσερβικῆς διαπάλης μετὰ τὸ 1894 ἐξελισσόταν στὰ Σκόπια, ὅπου οἱ ἐντεινόμενες σερβικὲς πιέσεις εἶχαν δημιουργήσει στὴν πόλη μία μόνιμη ἑστία ἀναταραχῆς. Στὰ 1896 ζοῦσαν στὰ Σκόπια 350 ἑλληνικὲς οἰκογένειες, οἱ ὁποῖ­ες συντηροῦσαν 1 πεντατάξιο ἀρρεναγωγεῖο, 1 παρθεναγωγεῖο καὶ 1 νηπιαγωγεῖο. Οἱ ἀλλεπάλληλες συγκρούσεις ἀνάμεσα στὴ σερβικὴ καὶ τὴν ἑλληνικὴ κοινότητα εἶχαν δημιουργήσει μία ἀφόρητη κατάσταση, καθὼς οἱ Ἕλληνες ἀρνοῦνταν νὰ δεχθοῦν τὴν τέλεση τῆς ἐκκλησιαστικῆς λειτουργίας στὸν ἀριστερὸ χορὸ τῆς ἑλληνικῆς μητρόπολης στὰ σλαβικά, καταφέρονταν κατὰ τοῦ Πατριαρχείου καὶ τοῦ μητροπολίτου Μεθοδίου καὶ ζητοῦσαν τὴν ὁριστικὴ λύση τοῦ ζητήματος. Ἡ παρέμβαση τῶν τουρκικῶν ἀρχῶν συνέβαλε στὴν ἀναστολὴ τῆς λειτουργίας τῆς ἑλληνικῆς μητρόπολης καὶ στὴ δημιουργία ἀλλεπάλληλων ἐπεισοδίων.

  Τὰ γεγονότα ἐξελίχθηκαν ραγδαῖα μετὰ τὴν ἄνοιξη τοῦ 1896, τὴν προσωρινὴ ἀπομάκρυνση τοῦ μητροπολίτη Μεθοδίου καὶ τὴν ταυτόχρονη σχεδὸν ἄφιξη τοῦ Σέρβου ἀρχιμανδρίτη Φιρμιλιανοῦ, ἐνέργεια πού φανέρωνε καθαρὰ τόσο τὶς προθέσεις τοῦ Πατριαρχείου ὅσο καὶ τῆς ἐπίσημης σερβικῆς πολιτικῆς. Ὅταν στὰ τέλη τοῦ 1896 διορίσθηκε νέος μητροπολίτης Σκοπίων ὁ ἄλλοτε μητροπολίτης Πρεσπῶν καὶ Ἀχριδῶν Ἀμβρόσιος, ἡ κατάσταση ἐκτραχύνθηκε ἀκόμη περισσότερο καὶ ἡ ἀναταραχὴ ἀνάμεσα στὶς δύο κοινότητες πῆρε τόσο μεγάλες διαστάσεις πού ἐπηρέασε μοιραῖα καὶ τὶς ἐπίσημες ἑλληνοσερβικὲς διπλωματικὲς σχέσεις. Οἱ προσπάθειες τοῦ Φιρμιλιανοῦ νὰ ἐπαναφέρει στὴν ἑλληνικὴ μητρόπολη τὸ σύστημα τῆς ἐκ περιτροπῆς τέλεσης τῆς ἐκκλησιαστικῆς λειτουργίας στὰ ἑλληνικὰ καὶ στὰ σλαβικὰ ἀποτύχαιναν μόνιμα μπροστὰ στὶς ἑλληνικὲς ἀντιδράσεις τῆς ντόπιας κοινότητας, ἡ ὁποία, ὅπως καὶ ὁ ἴδιος ὁ Ἀμβρόσιος, πού εἶχε προσωρινὰ ἀπομακρυνθεῖ στὴν Κωνσταντινούπολη, ἀρνοῦνταν νὰ συγκατατεθοῦν στὸν διορισμὸ τοῦ Φιρμιλιανοῦ ὡς μητροπολίτη Σκοπίων παρὰ τὶς ἀντιδράσεις τοῦ Πατριαρχείου.

  Ἀλλὰ καὶ ἡ ἐπίσημη ἑλληνικὴ πολιτική, διαμέσου τοῦ Ἕλληνα πρέσβη στὴν Κωνσταντινούπολη Ν. Μαυροκορδάτου, πίεζε τὸ Πατριαρχεῖο νὰ μὴ ἐνδώσει στὶς σερβικὲς ἀξιώσεις καὶ νὰ μὴ διόριζε τὸν Φιρμιλιανὸ μητροπολίτη στὰ Σκόπια μέχρις ὅτου ἐπιλύονταν οἱ ἑλληνοσερβικὲς διαφορὲς στὴ μεσαία καὶ στὴ βόρεια γεωγραφικὴ ζώνη τῆς Μακεδονίας. Παρ’ ὅλ’ αὐτά, τὸ Πατριαρχεῖο δεχόταν ἀφόρητες πιέσεις καὶ ἀπὸ τὴ Ρωσία, ἐνῶ ὁ σουλτᾶνος εἶχε δεσμευθεῖ ἐπίσημα πρὸς τὸν Σέρβο βασιλιὰ Ἀλέξανδρο μὲ τὸν διορισμὸ τοῦ Φιρμιλιανοῦ στὰ Σκόπια. Μάλιστα εἶχε διατάξει τὴν Πύλη νὰ μὴ ἐπιλύεται κανένα ζήτημα, πού ἀφοροῦσε τὸ Πατριαρχεῖο πρὶν νὰ ἔδινε τὸ ἴδιο τὴν ἔγκριση γιὰ τὴν τοποθέτηση Σέρβου μητροπολίτη στὰ Σκόπια.

  Τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1901 σημειώθηκε νέα τροπὴ τῆς κατάστασης, ὅταν ἔφθασε στὰ Σκόπια ὁ ἀπεσταλμένος τοῦ Πατριαρχείου Ἀρχιμανδρίτης Εἰρηναῖος, γιὰ νὰ συμβάλλει στὸν διακανονισμὸ τῆς ἑλληνοσερβικῆς διαφορᾶς. Ἀντίθετα, ὅμως, κινητοποίησε ἐνεργὰ ὁλόκληρο τὸ ἑλληνικὸ στοιχεῖο τῶν Σκοπίων καὶ γενικεύθηκαν πάλι οἱ ἑλληνοσερβικὲς συγκρούσεις.

  Ἡ σερβικὴ δραστηριότητα εἶχε ἐντείνει στὶς ἀρχὲς τοῦ 20οῦ αἰώνα τὶς ἐνέργειές της γιὰ τὸν διορισμὸ τοῦ Φιρμιλιανοῦ στὰ Σκόπια. Οἱ προσ­πάθειές της εἶχαν ἀποτύχει νὰ καρποφορήσουν, τόσο στὴ νότια ζώνη ὅσο καὶ στὴ Μέση Μακεδονία ἐκτὸς ἀπὸ ἐλάχιστες ἐξαιρέσεις, ὅπως στὸν Περλεπέ, στὴν Ἀχρίδα, στὸ Μοναστήρι, ὅπου λειτούργησαν ἐλάχιστα σερβικὰ σχολεῖα. Ἀνάλογο ἀποτέλεσμα εἶχαν οἱ σερβικὲς ἐνέργειες στὴν Ἀνατολικὴ καὶ στὴ Βορειοανατολικὴ Μακεδονία. Πάντως, ἡ δυναμικὴ στάση τῆς ἑλληνικῆς κοινότητας Σκοπίων ἀπέναντι στὸ μητροπολιτικὸ ζήτημα προκάλεσε τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1901 τὰ ἔντονα διαβήματα τοῦ Σέρβου πρέσβη πρὸς τὴν ἑλληνικὴ κυβέρνηση. Ἀκόμη καὶ ἡ ρωσικὴ πρεσβεία διαμαρτυρήθηκε στὴν Κωνσταντινούπολη πρὸς τὸν Πατριάρχη, τὸν Νοέμβριο τοῦ 1901, γιὰ τὴν ἄκαμπτη στάση τοῦ Ἀρχιμανδρίτη Εἰρηναίου καὶ τοῦ Ἕλληνα προξένου τῶν Σκοπίων Ραφαήλ, οἱ ὁποῖοι, σύμφωνα μὲ τὴν ἄποψη τῶν Ρώσων διπλωματικῶν, ὑπονόμευαν τὴ θέση τοῦ Σέρβου ἐπισκόπου Φιρμιλιανοῦ. Μεγάλη ἀνησυχία ἔδειξε καὶ ἡ βουλγαρικὴ πλευρὰ ἀπέναντι στὰ διαδραματιζόμενα γεγονότα.

  Ὁ ἐπικείμενος διορισμὸς τοῦ Σέρβου ἐκκλησιαστικοῦ ἐκπροσώπου τοῦ Πατριαρχείου στὴ θέση τοῦ μητροπολίτη Σκοπίων εἶχε θορυβήσει ἰδιαίτερα τὴν ἐπίσημη βουλγαρικὴ πολιτική, κυρίως, ὅταν ὁ σουλτᾶνος δήλωσε, στὶς ἀρχὲς τοῦ 1902, πρὸς τὸν Βούλγαρο ἔξαρχο, ὅτι εἶχε ἀποφασίσει νὰ προχωρήσει ὁριστικά, μετὰ τὶς ἀλλεπάλληλες ρωσικὲς πιέσεις, στὸν διορισμὸ Σέρβου ἐκκλησιαστικοῦ ἐκπροσώπου. Μάλιστα, ὁ σουλτᾶνος τὸν παρακάλεσε νὰ συγκρατήσει τὰ ὀξυμμένα βουλγαρικὰ πνεύματα στὴν περιοχὴ Σκοπίων, ἀλλὰ ὁ Βούλγαρος ἔξαρχος θεωροῦσε ὅτι ἡ ἀπόφαση τῆς Πύλης ἔβλαπτε ἄμεσα τὰ βουλγαρικὰ συμφέροντα ὄχι μόνο στὰ Σκόπια, ἀλλὰ μακροπρόθεσμα καὶ σ’ ὁλόκληρο τὸν μακεδονικό χῶρο. Γι’ αὐτὸ καὶ ἀπείλησε νὰ παραιτηθεῖ καὶ σύστησε στὸν Βούλγαρο μητροπολίτη Σκοπίων Σινέσιο νὰ παρακινήσει τὸν ντόπιο βουλγαρικὸ πληθυσμὸ νὰ στείλει ἔντονες διαμαρτυρίες πρὸς τὴν Πύλη.

  Παρὰ τὶς ἀλλεπάλληλες βουλγαρικὲς κινητοποιήσεις στὰ Σκόπια, ἀλλὰ καὶ τὶς ἐπαφὲς τοῦ Βουλγάρου πρέσβη Γκέσωφ στὴν Κωνσταντινούπολη μὲ τὸν Ἕλληνα ὁμόλογό του, ἡ ἐπίσημη ἑλληνικὴ πολιτικὴ εἶχε πεισθεῖ πιὰ γιὰ τὰ τετελεσμένα γεγονότα. Ἐπιδίωκε τώρα μόνο νὰ διαφυλάξει τὰ συμφέροντα τῆς ἑλληνικῆς κοινότητας Σκοπίων καὶ νὰ διατηρήσει στὴν κατοχὴ της τὴν ἑλληνικὴ μητρόπολη Σκοπίων τοῦ Ἁγ. Σωτῆρος, τὴν ὁποία διεκδικοῦσαν καὶ οἱ Σέρβοι, γιὰ νὰ προβάλλουν βάσιμες ἐδαφικὲς ἀξιώσεις στὸν βόρειο μακεδονικό χῶρο.

  Ὅταν τὸν Μάιο τοῦ 1902 ἐπισημοποιήθηκε ὁ διορισμὸς τοῦ Φιρμιλιανοῦ στὴ θέση τοῦ μητροπολίτη Σκοπίων, ἡ κατάσταση εἶχε φθάσει στὸ ἀπροχώρητο, ἔπειτα ἀπὸ ἀλλεπάλληλες συμπλοκὲς Ἑλλήνων καὶ Σέρβων στὰ Σκόπια. Ἀκόμη μεγαλύτερες διαστάσεις πῆρε ἡ τεταμένη αὐτὴ κατάσταση, ὕστερα ἀπὸ τὴν ἀπόφαση τοῦ Πατριαρχείου νὰ χειροτονηθεῖ ὁ Φιρμιλιανὸς στὴ Θεσσαλονίκη. Μόλις διέρρευσε ἡ πληροφορία αὐτὴ στὴν πόλη, προκάλεσε τὴν ΑΓΑΝΑΚΤΗΣΗ ΣΥΣΣΩΜΟΥ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΟΙΧΕΙΟΥ καὶ ἀπέτρεψε τελικὰ τὴ χειροτονία τοῦ Σέρβου ἐπισκόπου. Τελικά, ὁ Φιρμιλιανὸς χειροτονήθηκε στὶς 15 Ἰουνίου τοῦ 1902 στὴ μονὴ τῆς Σκαλωτῆς τῆς ἐπαρχίας Αἴνου καὶ ἔφτασε στὶς 21 τοῦ ἴδιου μήνα στὰ Σκόπια.

  Μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου αὐξανόταν ἡ πίεση τοῦ Πατριαρχείου στὴν ἑλληνικὴ κοινότητα Σκοπίων γιὰ τὴν παραχώρηση τῆς ἑλληνικῆς μητρόπολης Σκοπίων ἀντὶ 40.000 φράγκων καὶ τὴν ἐκ περιτροπῆς τέλεση τῆς ἐκκλησιαστικῆς λειτουργίας στὰ ἑλληνικὰ καὶ στὰ σλαβικά. Οἱ νέες ἀξιώσεις τῶν Σέρβων προκάλεσαν τὸ κλείσιμο τῆς ἑλληνικῆς μητρόπολης καὶ τὶς σφοδρὲς ἀντιδράσεις τῆς ἑλληνικῆς κοινότητας Σκοπίων, ἡ ὁποία τελικὰ ὑπέκυψε τόσο στὶς πιέσεις τοῦ Πατριαρχείου ὅσο καὶ τῆς ἐπίσημης ἑλληνικῆς πολιτικῆς. Μὲ τὴν ἄμεση ἀνάκληση τοῦ δυναμικοῦ ἀρχιμανδρίτη Εἰρηναίου, τὴν ἄφιξη τοῦ νέου πατριαρχικοῦ ἐξάρχου στὰ Σκόπια, Ἱερόθεου Ἀνθουλίδη, τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1902, τὴν ἐκλογὴ νέας ἐφοροδημογεροντίας καὶ τὴ σύνταξη νέου κοινοτικοῦ κανονισμοῦ, ἀναγνωρίσθηκε ὁ νέος Σέρβος μητροπολίτης Σκοπίων ὡς πνευματικὸς ἀρχηγὸς τῆς ὀρθόδοξης ἑλληνικῆς κοινότητας. Ἡ ἑλληνικὴ κοινότητα Σκοπίων θὰ διατηροῦσε τὴν αὐτονομία καὶ τὴν αὐτοτέλειά της μὲ δικό της προϊστάμενο, ἀλλὰ ὑποχρεώθηκε νὰ παραχωρήσει στοὺς Σέρβους τὴν ἑλληνικὴ μητρόπολη τοῦ Ἁγ. Σωτῆρος ἀντὶ 40.000 φράγκων.

  Παρ’ ὅλ’ αὐτά, ἡ πολιτικὴ κατάσταση παρέμεινε στὰ Σκόπια ρευστή, ἀφοῦ λίγο ἀργότερα οἱ Σέρβοι πρόβαλαν καὶ πάλι νέες ἀξιώσεις στὴν κτηματικὴ περιουσία τῆς μητρόπολης Σκοπίων, ὅπου ἐπρόκειτο νὰ κτισθεῖ ἡ νέα ἑλληνικὴ ἐκκλησία τοῦ Ἁγ. Μηνᾶ. Συχνότατες ὑπῆρξαν ἀκόμη καὶ οἱ ἐκκλησιαστικὲς διαμάχες ἀνάμεσα στὸ ἑλληνικὸ καὶ στὸ σερβικὸ στοιχεῖο κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ 1903 καὶ ἀλλεπάλληλες ἦταν οἱ διαμαρτυρίες τοῦ Φιρμιλιανοῦ καὶ τῆς σερβικῆς πρεσβείας τῆς Κωνσταντινουπόλεως πρὸς τὸν Πατριάρχη».

  Δὲν εἶναι ἀπαραίτητα τὰ συμπεράσματα, ὅταν τὰ ἴδια τὰ γεγονότα βοοῦν. Αὐτὸ τὸ ὁποῖον εἶναι ἀπαραίτητον νὰ ὑπογραμμισθῆ εἶναι ὅτι ὑπῆρξαν Ἅγιοι Πατριάρχαι, οἱ ὁποῖ­οι ἐθυσιάσθησαν διὰ τὴν Ἐκκλησίαν, ἀλλὰ καὶ Πατριάρχαι, οἱ ὁποῖοι ἐθυσίασαν τὴν Ἐκκλησίαν. Ἄλλοτε αὐτὴ ἦτο ἡ Ἐκκλησία τῶν Σκοπίων, ἄλλοτε τῆς Ἑλλάδος καὶ ἄλλοτε τῆς Οὐκρανίας. Πῶς ἑπομένως νὰ ἐμπιστευθῆ κανεὶς μετὰ ἀπὸ ὅλα αὐτὰ τὴν σημερινὴν στάσιν τοῦ Πατριάρχου Βαρθολομαίου, ὁ ὁποῖος πρὶν στεγνώση ἡ μελάνη τῆς λεγομένης «Συμφωνίας τῶν Πρεσπῶν» ἀπεκάλει ἤδη τὰ Σκόπια «Βόρεια Μακεδονία»;

   Δὲν χρειάζεται νὰ ἐμπιστευθῶμεν κανένα Πατριάρχην, διότι ἂν εἴχομεν ὀρθὸν ἐκκλησιαστικὸν φρόνημα, τότε θὰ ἀντιλαμβανώμεθα ὅτι ἡ ὀνομασία μιᾶς σχισματικῆς Ἐκκλησίας ὡς αὐτῆς τῶν Σκοπίων δὲν εἶναι προνόμιον τοῦ Πατριάρχου Κων/λεως. Ὅπως ὅλαι αἱ Αὐτοκέφαλοι Ἐκκλησίαι ἱδρύθησαν ἐπειδὴ δὲν ἀνέχονταν πλέον νὰ ἀποτελοῦν παίγνια τοῦ ἑκάστοτε φαναριώτου Πατριάρχου, ὁ ὁποῖος διὰ νὰ εὐαρεστήση τὴν μωαμεθανικὴν «Πύλην» δὲν ᾐσχύνετο νὰ χειροτονῆ Σλάβον εἰς τὴν πρωτεύουσαν τῆς Μακεδονίας, Θεσσαλονίκην! Τοιουτοτρόπως καὶ σήμερα δὲν ἐμπίπτει εἰς τὰς ἀποφάσεις αὐτοῦ τί δεῖ γενέσθαι εἰς τὰ Σκόπια. Οἱ Ἱεροὶ Κανόνες ὁρίζουν ὡς ἀπαράβατον προϋπόθεσιν τὴν μετάνοιαν τῶν σχισματικῶν. Αἱ ἀρχαὶ καλῆς γειτονίας ἐπιβάλλουν ἐπιπροσθέτως τὸν σεβασμὸν εἰς τὴν ἀλήθειαν περὶ τῆς ἱστορίας τῆς Μακεδονίας.

  Δυστυχῶς, πλεῖστοι(;) ἐκ τῶν Μητροπολιτῶν τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος δὲν ἐνθυμίζουν εἰς οὐδὲν τοὺς ἐνδόξους Μακεδονομάχους Ἱεράρχας, ἀλλὰ τοὺς δωσιλόγους ἐκείνους τῆς ἱερωσύνης, οἱ ὁποῖοι ἐκράδαιναν πρὸς τοὺς πιστοὺς τὴν δουλικὴν κατ’ ὄνομα ὑπακοὴν πρὸς τὴν «Αὐτοῦ Παναγιότητα» ὡς μέσον ἐξασφαλίσεως τῆς οἰκονομικῆς ἀφαιμάξεως τῶν ἑλληνικῶν ὀρθοδόξων κοινοτήτων, τὰς ὁποίας προέδωσαν καὶ ἔρριψαν εἰς χεῖρας τῶν Σλάβων.

  Πικρὴ δι’ ὅλους μας ἡ ἀλήθεια, ἀλλὰ εἶναι ἡ μόνη ἡ ὁποία μᾶς θέτει ἐνώπιον τῶν εὐθυνῶν μας καὶ κατέναντι τοῦ ἐρωτήματος, τὸ ὁποῖον ἐπιτακτικὰ ἀπαιτεῖ ἀπάντησιν: τώρα ἐφ’ ὅσον γνωρίζω, τί ὀφείλω νὰ πράξω; Νὰ ἀντιδράσω!