Γιατί το Βυζάντιο λάτρευε τον Μέγα Αλέξανδρο

Αιώνες αφότου πέθανε ο Μέγας Αλέξανδρος, συνέχισε να ζει. Κατά την υπερχιλιετή διαδρομή της βυζαντινής αυτοκρατορίας ο θρύλος του Μακεδόνα στρατηλάτη διατηρήθηκε ανέπαφος, έφτασε να αποκαλείται «κοσμοκράτωρ», να θεωρείται άγιος και να αποτελεί πρότυπο για τους βασιλείς.

Ο θρίαμβος και η δόξα του Αλεξάνδρου αναπαρίστανται με τον πιο εντυπωσιακό και απρόσμενο τρόπο στην εικόνα του ως αναληπτόμενου στους ουρανούς σε αριστουργήματα της βυζαντινής τέχνης.
Το πέρασμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου στο μύθο και το θρύλο, καθώς και τη λειτουργία του ως πρότυπου για τους αυτοκράτορες στο Βυζάντιο ανέπτυξε η διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, Αναστασία Τούρτα, σε εισήγησή της στο διεθνές επιστημονικό συνέδριο που έγινε στο Πολιτιστικό Κέντρο του δήμου Νάουσας (αρχαία Μίεζα) με τίτλο «Ανακαλύπτοντας τον κόσμο του Μεγάλου Αλεξάνδρου». Το συνέδριο διοργανώθηκε από τη ΙΖ’ ΕΠΚΑ με τη συμμετοχή ειδικών από όλο τον κόσμο.

Καίρια συμβολή στη διαμόρφωση του θρύλου του Μακεδόνα στρατηλάτη είχε το «Μυθιστόρημα του Αλεξάνδρου», δημοφιλές κατά την ύστερη αρχαιότητα, τους μεσαιωνικούς και τους νεότερους χρόνους, που διασώζεται σε διάφορες παραλλαγές κυρίως σε ελληνικά χειρόγραφα αλλά και σε άλλες γλώσσες. Πρόκειται για διάφορες ιστορίες γραμμένες μεταξύ 3ου αι π. Χ. και 3ου αι. μ.Χ. που αποτέλεσαν τον πυρήνα μίας φανταστικής διήγησης της ζωής του Αλεξάνδρου, αγνώστου συγγραφέα (καθιερώθηκε να αποκαλείται Ψευδο – Καλλισθένης). «Η τεράστια διάδοσή του σε Ανατολή και Δύση πιστοποιείται από το γεγονός ότι μεταφράστηκε σε 24 γλώσσες, πρώτα στα λατινικά, στα συριακά, στα αρμένικα, στα αιθιοπικά, στα κοπτικά, στα εβραϊκά και στα περσικά και αργότερα στα αραβικά, στα ρωσικά, στα ινδικά, στα τουρκικά, στα προβηγκιανά, στα σερβικά, στα γερμανικά, στα αγγλικά, στα σουηδικά και άλλα, ακόμη και στη διάλεκτο της Ιάβας. Εννοείται πως όλες αυτές οι μεταφράσεις και οι ποικίλες παραλλαγές δεν έμειναν πιστές στο πρωτότυπο. Διότι ο κάθε λαός επένδυσε στο πρόσωπο του Αλεξάνδρου το ιδεώδες πρότυπο που είχε πλάσει καθιστώντας τον έτσι παγκόσμιο ήρωα», σημειώνει η κ. Τούρτα.

Στο Μεσαίωνα το «Μυθιστόρημα του Αλεξάνδρου» υπήρξε το πιο πολυδιαβασμένο μη θεολογικό κείμενο. «Οι βυζαντινοί χρησιμοποίησαν το κείμενο του μυθιστορήματος με μεγάλη ελευθερία και ο κάθε διασκευαστής συνδύαζε, αφαιρούσε και προσέθετε νέα στοιχεία στο δικό του χειρόγραφο, προφανώς ανταποκρινόμενος στις περιστάσεις και στις προσδοκίες των ανθρώπων του καιρού του», παρατηρεί η κ. Τούρτα.
Τους πρώτους αιώνες της βυζαντινής αυτοκρατορίας διαμορφώθηκε η εικόνα του Αλεξάνδρου ως πρότυπου καλού βασιλέως, δηλαδή κυνηγού, πολεμιστή και κυβερνήτη. Ο Αλέξανδρος στις πρωιμότερες βυζαντινές απεικονίσεις του και κατ’ αντιστοιχία οι αυτοκράτορες αυτής της περιόδου παριστάνονται σε σκηνές κυνηγιού. Σταδιακά διαμορφώθηκε η εικόνα του Αλεξάνδρου κοσμοκράτορα που συνάπτεται με την πολιτική θεωρία των βυζαντινών για την οικουμενικότητα της χριστιανικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας της Ανατολής.
Η ανάκτηση εδαφών από τη μακεδονική δυναστεία και η σύντομη αισιόδοξη περίοδος των Κομνηνών (11ος – 12ος αι.) ανανέωσαν την ιδεολογία της παγκοσμιότητας του Βυζαντίου. Αυτοκράτορες όπως ο Αλέξιος Κομνηνός και ο Ιωάννης Β΄ Κομνηνός είχαν ως πρότυπο τον Αλέξανδρο.

Στην περίοδο αυτή χρονολογούνται και οι πρώτες εικονογραφήσεις της ανάληψης του Αλεξάνδρου, που υπαινίσσονταν τα υπερφυσικά προσόντα του ιδανικού βασιλέως. «Η Ανάληψη του Αλεξάνδρου στο Βυζάντιο απεικονίστηκε σε ποικιλία έργων: σε κοσμήματα, μολύβδινες σφραγίδες, πήλινα εφυαλωμένα αγγεία, λειτουργικά ριπίδια, πολυτελή σκεύη και μαρμάρινες ανάγλυφες πλάκες, οι οποίες διακοσμούσαν τις εξωτερικές όψεις ναών, όπως αυτή που εντοιχίστηκε στη Β. πλευρά της Βασιλικής του Αγίου Μάρκου στη Βενετία, λάφυρο των Λατίνων από την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1204. Στα έργα αυτά ο Αλέξανδρος παριστάνεται ως βυζαντινός αυτοκράτορας με αυτοκρατορικό λώρο, κολλητές χειρίδες και στέμμα, συχνά ημισφαιρικό, το γνωστό ως καμηλαύκιον», εξηγεί η κ. Τούρτα.
Από τα ηρωικά κατορθώματα του Αλεξάνδρου εμπνεόταν και ο Διγενής Ακρίτας, ενώ έλξη ως πρότυπο άσκησε ο Αλέξανδρος και στους αυτοκράτορες της Τραπεζούντας -σε κείμενα της εποχής οι Τούρκοι αποκαλούνται «Μήδοι». Η παρακμή του Βυζαντίου, μετά τη λατινική κατάκτηση το 1204, η εδαφική συρρίκνωση και η τουρκική απειλή έκαναν επίκαιρο τον Αλέξανδρο. Η κ. Τούρτα μνημονεύει το λόγο που απηύθυνε στους Θεσσαλονικείς ο Μανουήλ Παλαιολόγος, διοικητής της πόλης από το 1382 ώς το 1387 και κατόπιν αυτοκράτορας. Για να τους εμψυχώσει, τους θύμισε ότι πρόγονοί τους ήταν ο Φίλιππος και ο Αλέξανδρος και τους προέτρεψε να φανούν γενναίοι, όπως ο Αλέξανδρος, στην υπεράσπιση της πόλης.
πηγή