Το Ουκρανικό και τα Σημεία των Καιρών (Παναγία Βαρνάκοβα και Αγία Σοφία)

Κοντεύουν δύο χρόνια ἀπό τή δημιουργία τοῦ λεγομένου Οὐκρανικοῦ ζητήματος στόν ἐκκλησιαστικό χῶρο καί οἱ Ἕλληνες διάδοχοι τῶν Ἀποστόλων –ὅσοι βέβαια δέν συμβιβάστηκαν πλήρως μέ τήν ἀντικανονικότητα– μοιάζουν νά τό ἔχουν ξεχάσει ἤ νά μή τοῦ δίνουν πολύ σημασία. Ἑπόμενο ἦταν λοιπόν, γιά ἕνα τόσο σημαντικό θέμα πού κοντεύει νά προκαλέσει πραγματικό καί μόνιμο σχίσμα στήν Ὀρθοδοξία, νά ἰσχύσει τό Κυριακό λόγιο «ἐάν οὗτοι σιωπήσωσιν, οἱ λίθοι κεκράξονται» (Λουκ. ιθ΄ 40).

Τό μισοκαμμένο ἱστορικό μοναστήρι τῆς Παναγίας τῆς Βαρνάκοβας στά ὅρια τῶν μητροπόλεων Ναυπάκτου καί Φωκίδος καί ἐσχάτως ὁ Ναός τῆς Ἁγίας Σοφίας στήν Κωνσταντινούπολη πού ἤδη ἔγινε τζαμί μαρτυροῦν τοῦ λόγου τό ἀληθές.

Ἡ καταστροφή τῆς θαυματουργοῦ εἰκόνος τῆς Παναγίας τῆς Βαρνάκοβας ἀπό τή φωτιά τή νύκτα τῆς 14ης πρός 15η Ἰουνίου δέν μπορεῖ βέβαια νά θεωρηθεῖ ἕνα τυχαῖο γεγονός χωρίς πνευματικές προεκτάσεις [1]. Ἡ χαριτόβρυτος αὐτή εἰκόνα, πού δέν ὑπάρχει πιά, ἦταν τό σημαντικότερο ἴσως ἐκκλησιαστικό κειμήλιο στήν Ναυπακτία καί τή Φωκίδα, καί κατά τήν μακραίωνη ἱστορία της συνδέθηκε μέ ἕνα πλῆθος θαυμάτων καί εὐεργεσιῶν τῆς Παναγίας μας πρός τούς πιστούς [2], ἐνῶ καί ἡ ἴδια ἡ εἰκόνα στό παρελθόν διασώθηκε θαυματουργικῶς ἀπό τή φωτιά τουλάχιστον δύο φορές [3].

Ἡ συσχέτιση τῆς καταστροφῆς τῆς εἰκόνος μέ τό Οὐκρανικό ζήτημα εἶναι κάτι πού ἀβίαστα ἔρχεται στό νοῦ τοῦ καθενός ὁ ὁποῖος γνωρίζει στοιχειωδῶς τό θέμα καί τά διατρέξαντα γεγονότα [4]. Ἀλλά ἄς πάρουμε τά πράγματα μέ τήν σειρά.

Σημειωτέον κατ᾿ ἀρχήν, ὅτι ἡ Ἱερά Μονή τῆς Παναγίας τῆς Βαρνάκοβας ἀνήκει ἐκκλησιαστικά στή μητρόπολη Φωκίδος (μέ ἔδρα τήν Ἄμφισσα), ἀλλά βρίσκεται πολύ πλησιέστερα στή Ναύπακτο, ἀπό τήν ὁποία ἀπέχει μόνο 20 χιλιόμετρα περίπου μέ τά πόδια, ἐνῶ στήν ἴδια περιοχή σέ ἀπόσταση μόλις 15 χιλιομέτρων ἀπό τή μονή βρίσκεται καί τό μοναστήρι τῶν Ἁγίων Αὐγουστίνου Ἱππῶνος καί Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ, κοντά στό χωριό Τρίκορφο [5].

Ὁ μητροπολίτης Ναυπάκτου Ἱερόθεος, ὡς γνωστό, ὑπῆρξε ὁ θεωρητικός τῆς ἀναγνώρισης τῆς «ἐκκλησιαστικῆς» δομῆς τῶν σχισματικῶν τῆς Οὐκρανίας ἀπό τήν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος. Συνέγραψε ἕνα πλῆθος σχετικῶν ἄρθρων, καί πέρυσι τό Φθινόπωρο, λίγο πρίν ἀπό τή σύνοδο τῆς Ἱεραρχίας πού ἀσχολήθηκε μέ τό Οὐκρανικό, ἐξέδοσε ἕνα πολυσέλιδο βιβλίο [6], στό ὁποῖο μέμφεται τή Ρωσική Ἐκκλησία καί προσπαθεῖ μέ λογικοφανή ἐπιχειρήματα νά νομιμοποιήσει τίς ἐνέργειες τοῦ Πατριαρχείου Κων/πόλεως στήν Οὐκρανία καί νά θεμελιώσει τήν ἀναγνώριση τοῦ «ἐκκλησιαστικοῦ» μορφώματος τῶν σχισματικῶν. Δέν εἶναι τυχαῖο βέβαια ὅτι ὁ ἴδιος ὑπῆρξε καί ὁ ἐκπρόσωπος Τύπου τῆς Ἱεραρχίας κατά τή σύνοδο τῆς 12ης Ὀκτωβρίου καί αὐτός πού ἀνακοίνωσε κατόπιν τήν ὑποτιθέμενη ἀναγνώριση τῆς αὐτοκεφαλίας τῶν σχισματικῶν ἀπό τήν Ἱερά Σύνοδο –πράγμα πού οὐδέποτε ἔγινε στήν πραγματικότητα, ἀφοῦ ἡ Ἱεραρχία δέν ἀπεφάνθη, ἀλλά μόνο εἰσηγήσεις καί γνῶμες Ἱεραρχῶν ἀκούστηκαν [7].

Ὁ Φωκίδος Θεόκτιστος πάλι ἦταν ὁ μοναδικός μητροπολίτης τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος πού συλλειτούργησε πέρυσι τόν Νοέμβριο μέ τούς δύο Οὐκρανούς σχισματικούς Ἱεράρχες πού εἶχαν ἔρθει τότε καί περιόδευαν στήν Ἑλλάδα μετά τήν ἀναγνώριση τῆς «ἐκκλησιαστικῆς» δομῆς τους ἀπό τόν Ἀρχιεπίσκοπο Ἱερώνυμο ἕνα μήνα πρίν. Ἦταν οἱ δύο Οὐκρανοί Ἱεράρχες πού ἀποστάτησαν ἀπό τήν κανονική Ἐκκλησία τῆς πατρίδας τους καί προσχώρησαν στή δομή τῶν σχισματικῶν, καί ὁ Φωκίδος ἦταν ὁ μόνος Ἕλληνας μητροπολίτης πού τούς δέχτηκε περιχαρῶς καί συλλειτούργησε μαζί τους, πράγμα πού ἔγινε στή μονή τοῦ Τρικόρφου μέ τή συμμετοχή καί τοῦ πρωτοσυγκέλλου τῆς μητροπόλεως καί ἡγουμένου τῆς μονῆς, ἀρχιμανδρίτου Νεκταρίου. Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι οἱ σχισματικοί Ἱεράρχες ἔγιναν δεκτοί στή μονή τοῦ Τρικόρφου μέ τιμητικές κωδωνοκρουσίες. Ἐπιπλέον, σέ μία ἔξαρση ζήλου ὑπέρ τῆς νομιμότητος τῶν σχισματικῶν τῆς Οὐκρανίας, ὁ μητροπολίτης Φωκίδος δήλωσε κατά τήν ὁμιλία του στό ἀνωτέρω συλλείτουργο ὅτι δέν θά γίνονται πλέον δεκτοί στά ὅρια τῆς μητροπόλεώς του οἱ ρῶσοι προσκυνητές (κληρικοί καί λαϊκοί) πού δέν ἀναγνωρίζουν τήν αὐτοκέφαλη οὐκρανική «Ἐκκλησία» τήν ὁποία συνέστησε –ἀντικανονικά– τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο [8].

Στήν εἰδησεογραφία ἀναφέρθηκε ὅτι μετά τό συλλείτουργο τοῦ Τρικόρφου ἡ ὁμάδα τῶν σχισματικῶν ἐπισκέφτηκε καί τή μονή τῆς Παναγίας τῆς Βαρνάκοβας, ἀλλά αὐτό δέν ἀληθεύει, διότι ἄν καί εἶχαν σκοπό νά πᾶνε, δέν πρόλαβαν τελικά. Κατά κοινή ὁμολογία, οἱ ἀδελφές τῆς Μονῆς Βαρνάκοβας, μέ πρώτη τήν ἡγουμένη Θεοδοσία, ἀποτελοῦν μία ὑποδειγματική καί ἀξιέπαινη ἀδελφότητα, καί δέν θά μποροῦσε νά ἀποδοθεῖ σ᾿ αὐτές πνευματική εὐθύνη γιά τήν καταστροφή τῆς εἰκόνος, ἀκόμη καί ἄν οἱ σχισματικοί εἶχαν πάει ἐκεῖ καί εἶχαν γίνει δεκτοί οἰκονομικῶς ὡς περαστικοί ἐπισκέπτες. Καί αὐτό βέβαια εἶναι κάτι πού αὐξάνει τίς εὐθύνες τῶν ἐκκλησιαστικῶν ταγῶν τῆς περιοχῆς [9].

Πέρασαν λοιπόν λίγοι μῆνες ἀπό τό θλιβερό συλλείτουργο μέ τούς σχισματικούς, μεσολάβησε ἡ κρίση καί ἡ ἀκοινωνησία τοῦ κορονοϊοῦ, καί σχεδόν ἀμέσως μετά, κατά τήν πανήγυρη τῆς μονῆς τοῦ Τρικόρφου στίς 14 πρός 15 Ἰουνίου, μετά τόν Ἀρχιερατικό Ἑσπερινό καί ἐνῶ ἀκόμη ἀντηχοῦσαν –θά ἔλεγε κανείς– μερικά ἀπό τά 400 σήμαντρα καί τίς 62 καμπάνες τοῦ ἐπιβλητικοῦ καμπαναριοῦ πού δεσπόζει στή μονή –καί πού κτίστηκε πρός ἐνθύμηση τοῦ θρυλικοῦ καμπαναριοῦ τῆς Ἁγίας Σοφίας– συνέβει πράγμα ὄντως παράδοξο καί μοναδικό ἴσως ἐν καιρῷ εἰρήνης. Λίγα χιλιόμετρα πιό ἐκεῖ (5 χλμ ὅλο κι ὅλο σέ εὐθεία γραμμή), πῦρ ἐθεάθη ξαφνικά νά κατακαίει τή σκεπή τοῦ νέου Ναοῦ τῆς Παναγίας τῆς Βαρνάκοβας, τό ὁποῖο προῆλθε ἀπό ἄγνωστη αἰτία καί ἐντός ὀλίγου κατέκαυσε ὁλόκληρο τόν Ναό (ἴσως καί μέρος τοῦ παρακειμένου δεσποτικοῦ!) ἀφήνοντας πίσω του μόνο καπνισμένους λίθους καί μέταλλα εἰς ἔνδειξιν τοῖς πολλοῖς, καί ἐξαφανίζοντας μία ἀπό τίς πιό θαυματουργές καί ἀγαπητές στόν Ἑλληνικό λαό εἰκόνες τῆς Παναγίας. Βαβαί τῆς συμφορᾶς καί τῆς θλίψεως! Καί ποιός θά τολμήσει νά πεῖ ὅτι δέν ἦταν αὐτό Σημεῖον Μέγα πού καλεῖ πάντας μέν πρός μετάνοια, κυρίως δέ τούς ὑπαιτίους τοῦ Οὐκρανικοῦ σκανδάλου καί σχίσματος;

Ποιός δέν βλέπει ὅτι τό συλλείτουργο τῆς μονῆς τοῦ Τρικόρφου σχετίζεται ποικιλοτρόπως μέ τήν καταστροφή τοῦ σπουδαιοτέρου ἴσως ἐκκλησιαστικοῦ κειμηλίου τῆς Ναυπακτίας καί τῆς Φωκίδος (Ἄν καί τά σπουδαιότερα «κειμήλια» τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἡ ἀλήθεια καί ἡ ἀγάπη καί ἡ ἑνότητα τῶν μελῶν της, τά ὁποῖα ἐπίσης ἐπλήγησαν ἀπό τό συλλείτουργο καί τίς δηλώσεις τοῦ Τρικόρφου);

Σπεύσατε λοιπόν σεβαστοί πατέρες, π. Ἰερόθεε Ναυπάκτου, π. Θεόκτιστε Φωκίδος, π. Νεκτάριε πρωτοσύγκελλε καί οἱ λοιποί ὑπέρμαχοι τοῦ αὐτοκεφάλου τῶν σχισματικῶν τῆς Οὐκρανίας· ἀλλάξτε πορεία πρίν νά εἶναι ἀργά! Δέν σᾶς ἐλέγχουμε προπετῶς, ἀλλά σᾶς παρακαλοῦμε υἱκῶς. Τό σφάλλειν ἀνθρώπινον καί μάλιστα τώρα πού ὁ σατανάς «ὡς λέων ὠρυόμενος περιπατεῖ ζητῶν τίνα καταπίῃ» καί τεχνάζεται «ὥστε πλανῆσαι εἰ δυνατόν καί τούς ἐκλεκτούς». Δέν χρειάζεται νά ἀκούσετε τήν ἀναξιότητά μου· ρωτῆστε ἀνθρώπους ἁγίους νά σᾶς πληροφορήσουν.

Ἀκοῦστε καί τόν Ἅγιο Νικόδημο τόν Ἁγιορείτη τί λέει στό Πηδάλιο [10] γιά τό θρυλούμενο δικαστικό προνόμιο βάσει τοῦ ὁποίου τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο «δικαίωσε» ἀδίκως τούς δικαίως ἀφορισθέντας ἀπό τή Ρωσική Ἐκκλησία, γιά νά τούς ἐπιβραβεύσει κατόπιν διά τοῦ αὐτοκεφάλου, παραγκωνίζοντας τήν κανονική Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας ὑπό τόν μητροπολίτη Ὀνούφριο.

Γιά τήν ἀπόδοση τῆς αὐτοκεφαλίας, λένε κάποιοι ὅτι τό Φανάρι ἔκανε χρήση τοῦ ἐθιμικοῦ δικαίου. Ἀλλά πῶς ἀδιαφόρησε τότε γιά μία πανορθόδοξη παράδοση 332 ἐτῶν (1686-1918) πού θέλει τήν Οὐκρανία νά ὑπάγεται στό Πατριαρχεῖο Μόσχας; Εἶναι ἄραγε ὑπερβολικό νά ὑποθέσει κανείς ὅτι γι᾿ αὐτό ἐπέτρεψε ὁ Θεός προσφάτως στόν Ἐρτογάν καί τούς Τούρκους νά ἀκυρώσουν τήν ἀπόφαση τοῦ 1934 πού μετέτρεψε τήν Ἁγία Σοφία ἀπό τζαμί σέ μουσεῖο; Ἐπειδή δηλαδή προηγήθηκε ἡ ἀκύρωση ἀπό τό Φανάρι τῆς ἀποφάσεως τοῦ 1686 πού παραχωροῦσε τή μητρόπολη Κιέβου στή Ρωσική Ἐκκλησία. Τί εἶναι 86 χρόνια ἐμπρός στά 332;

Εἶναι γνωστά μερικά σημεῖα πού προηγήθηκαν τῆς ἁλώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως καί μαρτυροῦνται στά χρονικά τῆς ἐποχῆς. Ἕνα εἶναι τό οὐράνιο φῶς πού κατά τή διάρκεια τῆς πολιορκίας σκέπαζε κάθε νύχτα τήν Πόλη, καί λίγες μέρες πρίν τήν ἅλωση ἔφυγε καί δέν ξαναφάνηκε. Βλέποντάς το αὐτό οἱ Τοῦρκοι, ἐνῶ ἦταν ἕτοιμοι νά λύσουν τήν πολιορκία καί νά φύγουν, ἀναθάρρησαν καί κατόρθωσαν νά νικήσουν [11]. Ἀλλά καί μία εἰκόνα τῆς Θεοτόκου πού λιτάνευαν οἱ Χριστιανοί τῆς Πόλης λίγες μέρες πρίν τήν Ἅλωση, τούς ἔπεσε κάτω ξαφνικά, χωρίς αἰτία, καί δέν μποροῦσαν νά τή σηκώσουν ἐπειδή εἶχε βαρύνει «μολύβδου δίκην» [12].

Γνωστά εἶναι καί τά προδοτικά συλλείτουργα (μέ τούς παπικούς) πού ἔγιναν μετά τήν Σύνοδο τῆς Φερράρας-Φλωρεντίας (1439), μέ τελευταῖο αὐτό τῆς Ἁγίας Σοφίας, ἕξι μῆνες πρό τῆς Ἁλώσεως.

Ποιός δέν βλέπει ὅτι αὐτά πού ἔγιναν τότε, τά μιαρά συλλείτουργα δηλαδή καί τά θεομητορικά σημεῖα, ἔγιναν καί τώρα πρίν τήν μετατροπή τῆς Ἁγίας Σοφίας σέ τζαμί; Καί μακάρι νά μείνει μέχρι ἐκεῖ τό κακό.

Θυμηθεῖτε, σεβαστοί πατέρες τῆς Φωκίδος, ὅτι ἡ μονή τοῦ Τρικόρφου ἁρμόζει νά εἶναι γέφυρα Ἀνατολῆς καί Δύσης (διά τῆς μεσιτείας τῶν Ἁγίων Αὐγουστίνου τῆς Δύσεως καί Σεραφείμ τῆς Ρωσίας) καί μήν τήν κάνετε ὄργανο γιά τή διαίρεση τῶν Ὀρθοδόξων σέ φιλοδυτικούς (Πατριαρχικούς) καί ρωσόφιλους. Πόσο θά λυπήθηκε ἄραγε ὁ Ἅγιος Σεραφείμ (ἀλλά καί ὁ Ἅγιος Αὐγουστίνος) μέ τό συλλείτουργο καί τίς ἀντιρωσικές δηλώσεις πού ἔγιναν στή μονή του; Ὁ ἴδιος σᾶς εὐεργέτησε τόσο ὥστε καί σημεῖο ἐξ οὐρανοῦ νά δεῖτε τήν ἡμέρα τῆς ἑορτῆς του τό 1990 [13]. Εἴδατε τό κατ᾿ εὐδοκίαν Θεοῦ σημεῖο τότε. Δέν ἦταν ἄραγε δίκαιο νά δεῖτε καί τό κατά παραχώρησιν Θεοῦ σημεῖο τώρα, στήν ἄλλη ἑορτή σας (τοῦ δυτικοῦ σας προστάτου Ἁγίου Αὐγουστίνου); Μιμηθεῖτε λοιπόν, ἀγαπητοί, καί ἐσεῖς τόν μέγα Παῦλο πού ἄκουσε τό δεσποτικό «Σαούλ, Σαούλ, τί μέ διώκεις; σκληρόν σοι πρός κέντρα λακτίζειν» καί ἀπό διώκτης τῆς Ἐκκλησίας ἔγινε κήρυκας διαπρύσιος τῆς ἀληθείας (Πραξ. κστ΄ 14).

Συγχωρέστε καί μένα τόν οἰκτρό οἱ ἀναγινώσκοντες, διότι πολλά ἐλάλησα καί ὑπέρ τά μέτρα μου. Ἀλλά ἡ θλίψη γιά τήν Παναγία τήν Βαρνάκοβα μέ ἀνάγκασε.

Ἕνας ἁγιορείτης ἱερομόναχος

6(19)/7/2020

[1] Σχετικό εἶναι ἕνα ἀπόσπασμα ἀπό τούς λόγους τοῦ Ἁγίου Παϊσίου τοῦ Ἁγιορείτου: «Πόσες ὑποσχέσεις εἶχε δώσει ὁ Θεὸς γιὰ τὸν Ναό τοῦ Σολομῶντος, καὶ ὅμως πόσες φορές κάηκε, ρήμαξε. Ὅταν ξέφευγε ὁ λαός τοῦ Ἰσραήλ, οἱ Προφῆτες φώναζαν‐φώναζαν, οἱ Ἰσραηλίτες τίποτε! Ἀνέπαυαν τὸν λογισμό τους: «Ἀφοῦ, ὅταν ἔκτισε ὁ Σολομῶν τὸν Ναό, ἔδωσε τόσες εὐλογίες ὁ Θεὸς καὶ εἶπε ὅτι ἀπὸ ἐδῶ θὰ εὐλογοῦνται καὶ θὰ ἁγιάζωνται ὅλοι οἱ ἄνθρωποι, ἄρα θὰ μείνουν ὅλα αὐτά, καὶ τὰ τείχη μας καὶ ὁ Ναός μας. Τέτοια ὑπόσχεση ἔδωσε ὁ Θεός»! Ὁ Θεὸς ἔδωσε τέτοια ὑπόσχεση, ἀλλὰ ἐφόσον καὶ οἱ Ἰσραηλίτες θὰ ζοῦσαν σωστὰ. Εἶχε δώσει Χάρη στὸν Ναό τοῦ Σολομῶντος, ἀλλά, ὅταν οἱ Ἰσραηλίτες δὲν τηροῦσαν τὶς ἐντολές, ἐπέτρεπε καὶ καιγόταν ἤ καταστρεφόταν ὁ Ναός ... » (βλ. Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Α΄, Μέ πόνο καί ἀγάπη γιά τόν σύγχρονο ἄνθρωπο, Ἱερόν Ἡσυχαστήριον «Εὐαγγελιστής Ἰωάννης ὁ Θεολόγος», Σουρωτή Θεσσαλονίκης,1998, Μέρος 1ο, Κεφ. 6 ‐ Ἡ ἁμαρτία φέρνει τὶς συμφορές).

Ἀλλά καί σέ μία ἀνάλογη περίπτωση, μετά τή φωτιά τοῦ 1990 πού κατέκαυσε ἕνα μεγάλο μέρος τοῦ Ἁγίου Ὄρους καί κράτησε ἀπό τήν 1η μέχρι τήν 15η Αὐγούστου, ἀπαντώντας ὁ Ἅγιος Παΐσιος σέ μία ἐρώτηση εἶχε πεῖ: «Φέτος τὸν Δεκαπενταύγουστο ποὺ ἐπίασε φωτιά στὸ Ἅγιον Ὅρος, ἦταν κάτι φοβερό! Ἔφθασαν ὅλοι οἱ εἰδικοί, ἀλλὰ κανεὶς δὲν μποροῦσε νὰ κάνη τίποτε. Ὅλοι παρακολουθοῦσαν τὴν φωτιά. Καὶ μερικοί ἔλεγαν: «Γιατί ἡ Παναγία δὲν τὴν σβήνει;». (...) Μετά ἀπὸ ἔξι ἡμέρες ἐπίασε πάλι φωτιά σὲ ἄλλο σημεῖο, ἀλλὰ ἐπίασε βροχή καὶ τὴν ἔσβησε ἀμέσως. Δὲν καταλαβαίνουν, πῶς αὐτή ἡ φωτιά ἔσβησε καὶ ἡ ἄλλη δὲν ἔσβηνε; Ὁρισμένοι, χωρίς νὰ γνωρίζουν τούς πνευματικούς νόμους ποὺ λειτουργοῦν, προσεύχονται μὲ πόνο, ἀλλὰ δὲν εἰσακούονται, γιατί εἶναι πιά ὀργή Θεοῦ. Ὁρισμένοι πάλι δὲν προσεύχονται, δὲν κάνουν οὔτε ἕνα κομποσχοίνι, γιατί συμφωνοῦν μὲ τὴν δικαία ὀργή τοῦ Θεοῦ, ποὺ σκοπό ἔχει νὰ συνετίση τούς ἀνθρώπους» (βλ. ὅ.ἀ.).

[2] βλ. στό βιβλίο «Παναγία Βαρνάκοβα, Θαύματα της Παναγίας (και η Παράκληση Της)», Ιερά Γυναικεία-Κοινοβ. Μονή Παναγίας Βαρνάκοβας, 2011, καί στό «Θεομητορικά Θαύματα της Παναγίας Βαρνάκοβας μετά παρακλητικού κανόνος», Ι.Μ. Παναγίας Βαρνάκοβας.

[3] βλ. https://katanixi.gr/orthodoxia-3/i-m-varnakovas-giati-i-yperagia. Ἡ τελευταία φορά ἦταν μόλις πρίν ἀπό τρία χρόνια κατά τή φωτιά τοῦ 2017.

[4] Ἔχουν ἤδη γραφτεῖ ἀρκετά σχετικά ἄρθρα. Βλ. π.χ. https://aktines καί τό ἄρθρο τῆς ὑποσημ. [3].

[5] Μέ αὐτοκίνητο καί οἱ δύο ἀνωτέρω ἀποστάσεις εἶναι περίπου 25 χλμ. Σέ εὐθεία γραμμή ὅμως ἡ μονή Βαρνάκοβας ἀπέχει μόνο 5 χλμ ἀπό τή μονή τοῦ Τρικόρφου!

[6] «Τό συνοδικό καί ἱεραρχικό πολίτευμα τῆς Ἐκκλησίας (Μέ ἀναφορά στό Οὐκρανικό ζήτημα)»,  Ἱερά Μονή Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας), 2019, σελίδες 402.

[7] βλ. https://aktines.blogspot.com/2019/10/12-10-2019.html#more(δημοσίευμα μητροπολίτου Κυθήρων Σεραφείμ).

[8] βλ. http://www.imfokid.gr/2019/11/blog-post_14.html

[9] Ἡ περίπτωση τῶν ἀδελφῶν θυμίζει αὐτή τῶν Μυροφόρων πού συνέπασχαν μέ τήν Παναγία κατά τή Σταύρωσή τοῦ Χριστοῦ. Σῶμα τοῦ Χριστοῦ λέγεται καί ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, πού σταυρώνεται σήμερα.

[10] Ὁ Ἅγιος Νικόδημος δέχεται ὅτι ἡ λεγομένη ἔκκλητος προσφυγή στόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη ἰσχύει μόνο γιά τούς κληρικούς τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί ὄχι γιά αὐτούς τῶν ἄλλων Πατριαρχείων. Βλ. τά σχόλια τοῦ Πηδαλίου στόν θ΄ κανόνα τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου.

[11] βλ. Γεωργίου Σφραντζῆ (ἴσ. Μακαρίου Μελισσηνοῦ), Μεγάλον Χρονικόν, Γ΄ VII, 6, ἤ PG 156, 858-860.

[12] βλ. Μιχαήλ Κριτόβουλου, Ἱστορίαι, Α΄ 46.

[13] βλ. el.wikipedia.org/wiki/Μονή_Αγίων_Αυγουστίνου_Ιππώνος_και_Σεραφείμ_του_Σαρώφ
πηγή