Η δικαιοσύνη της ιστορίας: Όλοι οι σταυροί έχουν το ίδιο βάρος και ο θάνατος του ονείρου στη Γιαλούσα της Καρπασίας

Φωτογραφία από την Γιαλούσα του 1928

Κείμενα Νίκος Λυγερός 

Επιμέλεια Σοφία Ντρέκου

Η δικαιοσύνη της ιστορίας και η ιστορία της δικαιοσύνης

Αν ο καθένας συνειδητοποιούσε το βάθος των βασάνων που γνώρισε το νησί μας δε θα τολμούσε να κάνει βήμα πάνω στο χρυσοπράσινο φύλλο. Κάθε κόκκος της ακρογιαλιάς γνώρισε αμέτρητα βήματα κατακτητών που έβλεπαν μια χώρα, εκείνη που υπήρχε μόνο γη. Η γη μας με τα χρόνια έγινε βαθύτερη για να σηκώσει το βάρος του ουρανού που έκλαιγε πάνω της. Αν ξέραμε αυτά που έζησε δε θα τολμούσαμε να πεθάνουμε πάνω της για να μην την πληγώσουμε και πάλι.

Όμως για την πατρίδα μας η μεγαλύτερη πληγή δεν είναι ο θάνατος των αθώων μα η ζωή εκείνων που την εκμεταλλεύονται δίχως να την υπολογίζουν. Κάθε κομμάτι της Κύπρου, κατεχόμενο ή ελεύθερο, πονάει με τον ίδιο τρόπο διότι η Κύπρος είναι μία: μία γη, μία πληγή. Εκείνη δε μας ξέχασε ποτέ ακόμα και στις χειρότερες στιγμές της ιστορίας της. Ποτέ δεν έμαθε να ζει με την ιστορία της δικαιοσύνης, μόνο με την δικαιοσύνη της ιστορίας. Γνώρισε περισσότερες νύχτες από μέρες και μ' αυτές έβαψε τα ρούχα των μανάδων μας. Όμως αυτό το ύφασμα ποτέ δεν καλύπτει πάνω από ένα άτομο. Λες κι είναι φτιαγμένο μόνο για έναν πόνο που δεν μοιράζεται όπως και ο πόνος του νησιού. Αν άντεξε τόσα βάσανα το νησί μας δίχως ν' αυτοκτονήσει γιατί να μη σταθούμε μαζί του στον αγώνα για την απελευθέρωσή του;

Από αυτό το νησί όλοι πήραν όμως σπάνιοι είναι εκείνοι που έδωσαν. Το νησί μας δεν ξέρει να ζητά μόνο να δίνει. Εμείς πρέπει να του δώσουμε δίχως να μας το ζητήσει. Διότι οι χαμένες πατρίδες δεν ξέρουν να κλαίνε μόνο να σιγοπεθαίνουν. Αν δε θέλουμε να πεθάνουν τα κατεχόμενα, τώρα πρέπει να σηκώσουμε τον ήλιο της δικαιοσύνης πάνω τους. Η γη κι η φύση δεν μας ξέχασαν και μας περιμένουν με ανυπομονησία.

Εκεί κάθε μέρα πεθαίνει η ιστορία μας, ο πολιτισμός μας. Τώρα ο καθένας έχει μπροστά του τον πόνο του νησιού μας κι αν πράξει ή όχι είναι θέμα κυπριακής συνείδησης. Δεν μπορούμε πια να πούμε ότι δεν τον βλέπουμε. Τώρα αν δεν τον βλέπουμε είναι γιατί δε θέλουμε να τον δούμε. Όμως τα ζωντανά νεκροταφεία, οι δολοφονημένοι σταυροί, οι λαβωμένες εικόνες μας κοιτάζουν και λένε: εμείς αντέξαμε τα πάντα για σας, εσείς τι θα κάνετε για μας; Θυσιάσαμε το παρελθόν μας για το μέλλον σας και τώρα θέλουμε μόνο το παρόν σας. Δε θέλουμε πια λόγια, μόνο πράξεις. Πολλοί από μας δεν είδαν και δε βλέπουν τα βάσανα, πολλοί από μας δεν άκουσαν και δεν ακούν τις κραυγές γι' αυτό και είναι τόσο λίγοι εκείνοι που μιλούν, που παλεύουν εναντίον της εύκολης ευτυχίας που δε βλέπει, δεν ακούει και δε μιλά. Λίγοι μπορούν να καταλάβουν πόσος πόνος υπάρχει μέσα στη σιωπή. Γι' αυτό και αυτή η σιωπή πρέπει να πάψει.

Οι πατρίδες που υποφέρουν έχουν το δικαίωμα να διαμαρτυρηθούν ακόμα κι αν αυτό ενοχλεί τα συμβατικά κοινωνικά δεδομένα. Θέλουμε δε θέλουμε το μέλλον της Κύπρου είναι στα κατεχόμενα. Κι αν αυτό δεν είναι φανερό στον ανθρώπινο τομέα πρέπει να καταλάβουμε όλοι ότι είναι σημαντικό και στρατηγικά και οικονομικά. Δεν υπάρχει άλλη επιλογή. Κι αν υπάρχουν διαφορές απόψεων, είναι μόνο θέμα χρόνου. Στα κατεχόμενα, η ιστορία έγραψε τη δικαιοσύνη της. Τώρα ήρθε η ώρα να γράψει και η δικαιοσύνη την ιστορία της.

Κάθε οικογένεια αγνοούμενου πρέπει να διεκδικήσει την ύπαρξή του, κάθε εγκλωβισμένος πρέπει να διεκδικήσει τη ζωή του και την εκπαίδευση των παιδιών του, κάθε πρόσφυγας πρέπει να διεκδικήσει την περιουσία του, κάθε κύπριος πρέπει να διεκδικήσει την ελευθερία του, μόνο έτσι η πατρίδα μας θα ζήσει και πάλι την ανάσταση της άνοιξης. Διότι δεν έχουμε δικαίωμα ν' αφήσουμε να πεθάνει η γη που μας γέννησε.

Ο θάνατος του ονείρου

Στη Γιαλούσα*, μια μάνα με το παιδί της κοιτάζουν το χωριό...

Αγάθη: Μην αργήσεις να πεθάνεις...

Γιάννης: Γιατί να πεθάνω μάμμα;

Αγάθη: Ο θάνατος δεν πονά... Χρόνος. Ποτέ δεν πρέπει ν’ αργείς!

Γιάννης: Μας περιμένει κάποιος;

Αγάθη: Δεν μας περιμένει κανείς. Απλώς δεν πρέπει να περιμένουν οι άλλοι...

Γιάννης: Τι περιμένουν οι άλλοι από μας;

Αγάθη: Το θάνατό μας.

Γιάννης: Μόνο αυτό;

Αγάθη: Τίποτε άλλο... Βέβαια θα προτιμούσαν...

Γιάννης: Χαρούμενος. Τι πράγμα;

Αγάθη: Να μην υπάρχουμε καν! Χρόνος. Όμως αυτό το χώμα είναι δικό μας...

Γιάννης: Γιατί να μην έχουμε το δικαίωμα να ζήσουμε πάνω στη γη μας;

Αγάθη: Γιατί είναι μικρή... Λένε ότι δεν υπάρχει χώρος για μας.

Γιάννης: Γι’ αυτό είμαστε μόνοι τώρα;

Αγάθη: Πάντα είμαστε μόνοι μόνο που τώρα το βλέπουμε.

Γιάννης: Εσύ άργησες να πεθάνεις μάμμα;

Αγάθη: Ναι παιδί μου, άργησα.

Γιάννης: Άργησες για μένα; Επειδή έφυγε ο μπαμπάς;

Αγάθη: Ο μπαμπάς δεν έφυγε... Τον βοήθησαν να φύγει.

Γιάννης: Μόνο εμείς ξέρουμε που είναι;

Αγάθη: Ναι, όλοι οι άλλοι νομίζουν ότι τον σκότωσαν...

Γιάννης: Ξέρεις στην αρχή κι εγώ νόμιζα ότι τον σκότωσαν...

Αγάθη: Μα γιατί;

Γιάννης: Τον έβλεπα στα όνειρά μου... Χρόνος. Κάποτε τον είχαν θάψει ως το λαιμό στην ακρογιαλιά κι αυτός προσπαθούσε να μου μιλήσει...

Η Αγάθη αρχίζει να κλαίει μα δίχως να το δείχνει στο Γιάννη.

Αγάθη: Αγάπη μου, το θυμάσαι... Αλλάζοντας ύφος. Κι ύστερα;

Γιάννης: Δεν υπήρχε ύστερα... Έβλεπα πάντα το ίδιο όνειρο...

Αγάθη: Πρώτη φορά μου λες γι’ αυτό το όνειρο...

Γιάννης: Στην αρχή δεν ήξερα ότι ήταν όνειρο...

Αγάθη: Και πότε το κατάλαβες;

Γιάννης: Όταν άκουσα τα λόγια του...

Αγάθη: Τι σου είπε;

Γιάννης: Φύγε, Αγάθη, φύγε... Χρόνος. Αν δεν ήταν όνειρο θα έλεγε Γιάννη...

Η Αγάθη δεν μπορεί να κρατηθεί πια.

Αγάθη: Μα πως είναι δυνατόν; Χρόνος. Δεν είχες γεννηθεί ακόμα...

Γιάννης: Πάντως έμοιαζε του μπαμπά...

Αγάθη: Αφού ποτέ δεν τον είδες, πώς ξέρεις;

Γιάννης: Έτσι ήταν στις φωτογραφίες.

Αγάθη: Οι φωτογραφίες...

Γιάννης: Κι εφόσον ο μπαμπάς δεν είχε τάφο δεν μπορούσε να είχε πεθάνει...

Αγάθη: Έλα κοντά μου Γιάννη... Τον αγκαλιάζει δυνατά.

Γιάννης: Μια μέρα θα ήθελα να πάμε εκεί που είναι...

Αγάθη: Ότι ποθείς αγάπη μου...

Γιάννης: Νομίζω ότι ήξερε για μένα...

Αγάθη: Ναι, ήξερε... Αυτός διάλεξε τ’ όνομά σου...

Γιάννης: Ξέρεις μου λείπει...

Αγάθη: Κι εμένα μου λείπει...

Γιάννης: Όταν τον έβλεπα στο όνειρό μου, ήθελα να τον φιλήσω...

Αγάθη: Κι εγώ... Σιωπή.
Γιάννης: Μάμμα, θ’ αργήσουμε ακόμα;

Αγάθη: Όχι, σε λίγο φθάνουμε...

Βίντεο: «Ν. Λυγερός - Ο θάνατος του ονείρου» 

Ερμηνεία: Αφηγητής: Μ. Χρήστου,

Αγάθη: Κ. Σταμπολίδου, Γιάννης: Ν. Λυγερός

3:44 Ν. Λυγερός - Ο θάνατος του ονείρου

Όλοι οι σταυροί έχουν το ίδιο βάρος

Όταν μια μάζα ανθρώπων ζει υπό κατοχή και θεωρεί ότι δεν μπορεί να αντισταθεί στον κατακτητή της κοιτάζει μόνο και μόνο τις εσωτερικές διαμάχες δίχως να συνειδητοποιήσει ότι προέρχονται από την ύπαρξη της εισβολής και όχι από την αδυναμία των ανθρώπων. Ο καθένας κοιτάζει το προσωπικό του συμφέρον κι έχει τη δική του άποψη για την κατάσταση που αντιμετωπίζει. Από την άλλη ο εισβολέας γνωρίζοντας αυτά τα δεδομένα στηρίζει με τα δικά του μέτρα αυτή την αρνητική ψυχολογία και παίρνει πρωτοβουλίες που ενισχύουν τα αισθήματα που μειώνουν τη μάζα. 

• Στην περίπτωση της Κύπρου, δύο είναι τα στίγματα που αγγίζουν τη μάζα: η προσφυγιά και η θρησκεία.

Το πρώτο στίγμα είναι οικονομικό και το δεύτερο ηθικό. Το θέμα της προσφυγιάς έχει διαμορφώσει ριζικά την κυπριακή νοοτροπία. Είναι τόσο έντονο που οδηγεί συχνά σε ακραίες καταστάσεις όπως το έδειξαν τα πρόσφατα γεγονότα με τις αιτήσεις. 

• Το υπόβαθρο της Κύπρου όσον αφορά στην προσφυγιά είναι χωρισμένο στα δύο: εκείνοι που έχασαν τη γη τους κι εκείνοι που δεν την έχασαν. 

Και από αυτό το σημείο αρχίζουν οι εσωτερικές διαμάχες. Οι μεν κοιτάζουν μόνο τον πόνο τους, οι δε τα ωφελήματά τους. Και για τους δύο είναι θέμα αποκλειστικότητας. Οι πρώτοι θεωρούν ότι οι δεύτεροι δεν μπορούν να καταλάβουν τον πόνο τους και οι δεύτεροι βλέπουν μόνο τα οικονομικά μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση. Στην πραγματικότητα τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. 

Οι άνθρωποι που υποφέρουν είναι παντού όπως και αυτοί που ζουν μες στη φτώχεια. Τα μέτρα της κυβέρνησης πρέπει να είναι πάντα γενικά. Αλλιώς τα ίδια μέτρα προκαλούν προβλήματα. Και για να γίνει λαός η μάζα πρέπει να καταλάβει ότι την πληγή της κατοχής την έχει πάνω της όλη η Κύπρος κι όχι μόνο ένα μέρος της. Το σύνθημα δεν ξεχνώ είναι για όλους ή για κανέναν. Είμαστε όλοι λαβωμένοι άσχετα αν διαφέρει ο τρόπος. 

Το δεύτερο στίγμα αφορά στη θρησκεία. Κι ενώ ξέρουμε ότι είναι αναμενόμενο από τον αντίπαλο να θέλει να σπάσει το μέτωπό μας, η φυσιολογική μας τάση είναι να βλέπουμε μόνο τις διαφορές μας και όχι τα κοινά σημεία. 

Το βλέμμα της Τουρκίας έχει δημιουργήσει το δόγμα της διαφοράς. Δεν κοιτάζουμε το λαό μας μ’ έναν ενιαίο τρόπο. Βλέπουμε τους ελληνοκύπριους, τους μαρωνίτες, τους λατίνους, τους αρμένιους και τους τουρκοκύπριους κι ακούμε τις θρησκείες.

• Ο κατακτητής μας σταύρωσε και κοιτάζουμε αν τα καρφιά πονούν με τον ίδιο τρόπο. Κουβαλούμε όλοι ένα σταυρό μα κοιτάζουμε το βάρος των άλλων.

Το κατοχικό καθεστώς για να αποδείξει ότι το πρόβλημα της Κύπρου είναι η ρωμιοσύνη, ανέπτυξε μια αποτελεσματική προπαγάνδα με τους μαρωνίτες. Τους χρησιμοποίησε για να δείξει στη διεθνή κοινότητα ότι τα είχε καλά μαζί τους. Κι εμείς τους βοηθήσαμε στιγματίζοντας την ίδια μας πληγή. Στην πραγματικότητα τα νεκροταφεία τους είναι στην ίδια κατάσταση με τα άλλα. Δεν υπάρχει διαφορά παρά μόνο στο δόγμα που μας επέβαλαν.

• Όλοι μιλούμε για τον Κορμακίτη όπως για το Ριζοκάρπασο. Μα δεν είναι τα μόνο χωριά που είναι εγκλωβισμένα. Η Καρπάσια μ’ έναν από τους παλαιότερους σταυρούς της ανθρωπότητας σβήνει όπως η Αγία Τριάδα, το ζωντανό νεκροταφείο μας. Ο Ασώματος είναι δύο φορές εγκλωβισμένος κι αν δεν υπήρχαν οι ασωματοφύλακες της μνήμης, οι τέσσερις γιαγιάδες να προστατεύσουν το χωριό τους που πεθαίνει μέσα σ’ ένα στρατόπεδο, η γη μας θα το είχε ξεχάσει όπως την Αγία Μαρίνα, όπως τη Γιαλούσα. 

Τώρα αρχίζει η πάλη της μνήμης εναντίον της λήθης και πρέπει όλοι μαζί να σηκώσουμε τον ίδιο σταυρό. Η μοίρα μας θέλησε να μας δοκιμάσει και την αξία μας θα μας τη δώσει ο αγώνας μας. Κι αν αυτός είναι Γολγοθάς για πολλούς δεν πρέπει να ξεχάσουμε ότι δεν υπάρχει ανάσταση δίχως σταύρωση. Αυτό μας διδάσκει η θρησκεία μας.

Σοφία Ντρέκου / Νίκος Λυγερός Λόγοι
Κείμενα/Ποίηση: Opus of N. Lygeros