72 Χρόνια από τον μοναδικό στα χρονικά ξεσηκωμό της Καρπάθου...

Μενετές Καρπάθου, το χωριό του ξεσηκωμού,  φωτογραφία Καλλιόπη Μαλλόφτη

5η Οκτώβρη 1944: Η Επανάσταση της Καρπάθου

Toυ Μανώλη Δημελλά

«Είχε ξημερώσει 5η Οκτωβρίου 1944 και με αγωνία περπατούσαμε από το έξω μετόχι, από τις Εξήλες προς το χωριό, τις Μενετές.

Η μάνα μου είχε δέσει μια...
μικρούλα ελληνική σημαία πάνω σε ένα καλάμι και εγώ έσφιγγα στο ένα χέρι το καλάμι και το σήκωνα ψηλά, όλο και πιο ψηλά και με το άλλο κρατούσα τη μάνα. Εκείνη κοιτούσε τα γύρω βουνά, ανησυχούσε, υπήρχαν φυλάκια στον προφήτη Ηλία με Ιταλούς στρατιώτες, όλο και κάποιος θα μπορούσε να ρίξει μια τουφεκιά σε εμάς που σηκώσαμε με τέτοια αυθάδεια τη γαλανόλευκη. Όμως εκείνη δεν δείλιασε, δεν μου δίδαξε το φόβο.

Λίγο αργότερα φτάσαμε στην εκκλησία και ανεβήκαμε στο γυναικωνίτη, ο παπα-Αντώνης έκανε λειτουργία και εκείνη σε μια στιγμή του φώναξε:

Άντε παπά, κήρυξε πια την Επανάσταση!»

(Περιγράφει ο Γιώργος Οθείτης. Εκείνο το πρωινό ήταν μαζί με τη μητέρα του, την αγωνίστρια δασκάλα Μαρία Τρεμπέλα).

Για τον ξεσηκωμό της Καρπάθου ό,τι κι αν πεις θα ναι λίγο, μονάχοι, δίχως στρατιωτικές γνώσεις, χωρίς να ξέρουν που πηγαίνουν και με τους εχθρούς να έχουν από χρόνια αφαλοκόψει το βυζί της έρημης μάνας πατρίδας, έτσι ξεσηκώθηκαν εκείνα τα αγράμματα παιδιά. Γιατί παιδιά ήταν, παλικάρια, που ήθελαν να λέγονται Έλληνες, ενώ στα χαρτιά είχαν γεννηθεί Ιταλοί και Τούρκοι!

Η επανάσταση της Καρπάθου, ήταν αγνή, αληθινή επανάσταση.

Αντιλαμβάνομαι πως ενοχλεί κάπως, δεν υπήρχαν εκατόμβες νεκρών και το αίμα δεν έτρεχε στους δρόμους, μα πώς να το κάνουμε, μετά τις πρώτες δύσκολες ώρες, τα όπλα έμειναν πίσω, ευτυχώς η διπλωματία έκανε παιγνίδι και δε βρέθηκαν υπόγειες δυνάμεις για να καπηλευτούν τα γεγονότα και να σηκώσουν το θέμα στα ουράνια! Μοναδικό θύμα εκείνων των στιγμών ο Γιώργος Βιτωρούλης που μέσα στην κάψα του ξεσηκωμού έδωσε τη ψυχή του.

Η 5η Οκτωβρίου 1944 είναι η μεγάλη γιορτή της Καρπάθου, μετά από 650 χρόνια το νησί αποφάσισε ολομόναχο, ντύθηκε τη γαλανόλευκη και έφερε τα πάνω-κάτω στο Νότιο Αιγαίο!

Όσο κι αν περιγράφουμε την ιστορία πάντα θα υπάρχουν πτυχές που δε μπορούμε, δε φτάνουμε να τις αγγίξουμε κι έτσι κάπως μοιραία στεκόμαστε λιγόψυχοι, ανήμποροι μπροστά σε γεγονότα που άλλαξαν τα χρόνια. Πρόφτασα να μιλήσω με κάμποσους από κείνους που λέμε σήμερα Επαναστάτες, εκείνους που έπιασαν ένα όπλο και έδωσαν τέλος στην Ιταλική κυριαρχία. Κι αν υπάρχει κάτι μαγικό σ΄αυτούς τους ανθρώπους είναι η ειλικρίνεια των προθέσεων! Η αλήθεια τους δε μπορεί, δε γίνεται να γραφτεί ούτε σε τόμους βιβλίων, ούτε και μπορεί να την παραμερίσει το πέρασμα του χρόνου.

Καλά-καλά δεν ήξεραν να οπλίσουν ένα ντουφέκι κι όμως ήταν τέτοιο το πάθος, ο καημός για τούτη τη πατρίδα, που έριχναν μια ζαριά κι αντάλλασσαν τη ίδια τη ζωή τους!

5η Οκτώβρη 1944, σήμερα μια γιορτή μνήμης και τιμής, που ενώνει το νησί από τη μια άκρη στην άλλη, μια επανάσταση πέρα από κομματικές ιδεολογίες που διψούν για φανατικούς οπαδούς και φορτώνουν με φάλσα πρότυπα την κοινωνία.

Τον Απρίλιο του 1912 τα Δωδεκάνησα καταλήφθηκαν από τους Ιταλούς, μια κίνηση που αρχικά δέχθηκαν με ανακούφιση οι νησιώτες, αφού έβγαιναν από ένα τουρκικό ζυγό 500 χρόνων, όμως στην πορεία αποδείχθηκαν αλαζόνες και ο φασισμός στρίμωχνε όλο και περισσότερο τα απομονωμένα νησιά. Τον Σεπτέμβρη του 1943 φθάνουν στην Κάρπαθο 800 Γερμανοί στρατιώτες, οι περισσότεροι από το τάγμα ανεπιθύμητων 999. Δεν γίνεται μάχη, οι περίπου 2.500 Ιταλοί στρατιώτες παραδίδονται άνευ όρων. Οι περισσότεροι από αυτούς χάθηκαν στο Αιγαίο κι όσοι σώθηκαν από τα ναυάγια βρέθηκαν στα Γερμανικά στρατόπεδα συγκεντρώσεως.

Στον ταλαιπωρημένο και πεινασμένο πληθυσμό της Καρπάθου γεννιούνται ελπίδες, κρυφά όνειρα, μήπως επιτέλους πλησίαζε η στιγμή της απελευθέρωσης;

Οι Γερμανοί μπορεί να επέτρεψαν τη λειτουργία των ελληνικών σχολείων, μα δεν άφησαν κανένα περιθώριο ελπίδας, κυριαρχούσε ο φόβος!

Στο χωριό Σπόα τουφεκίζουν 3 εικοσάχρονα παιδιά! Ο Μανωλής της Ζαχάρης, ο Πάχος Πιπέρης και ο Μανώλης Σισαμής, πιάστηκαν από τους Γερμανούς, έπειτα από την υπόδειξη γνωστού ντόπιου ρουφιάνου. Κατηγορήθηκαν για τη σύληση του πτώματος Γερμανού πιλότου, κάτι που δεν αποδείχθηκε.

Ακόμη δυο εκτελέσεις. Στο μετόχι των Μενετών Αφιάρτης, τουφεκίζουν για ένα μουλάρι τον Μιχάλη Φρέσκο και στην περιοχή Κούτελα τον Ιωάννη Σταυράκη.

Λίγους μήνες νωρίτερα από τους Γερμανούς φθάνει και η πρώτη ομάδα κατασκόπων που έδρασε στο νησί, από τις 5 έως τις 29 Αυγούστου 1943 (Επικεφαλής ο Άγγλος λοχαγός L. Stephen και ο Αυστραλός επιλοχίας ασυρματιστής K. Donny).

Η δεύτερη ομάδα, απαρτίζεται από έναν καρπάθιο αληθινό θρύλο, τον Βωλαδιώτη Χριστόφορο Λυτό και τον Σαμιώτη ασυρματιστή Ιωάννη Κρασόπουλο. Οι δυο τους έδρασαν στην Κάρπαθο από τις 15/10/43 μέχρι τις αρχές Απρίλη 1944.

Καταγράφεται και μια τρίτη ομάδα, που κατάφερε να ανέβει πάνω στο νησί στις 13 Απριλίου 1944, αλλά δεν κατάφεραν να παραμείνουν στην Κάρπαθο, κυνηγήθηκαν από τους Γερμανούς όμως με την βοήθεια κατοίκων του χωριού Όλυμπος, κατάφεραν να διαφύγουν και έτσι να γλυτώσουν την σύλληψη.

Μέσα σε ένα κλειστό και φοβικό περιβάλλον οι ειδήσεις για την πτώση του άξονα φουντώνουν το άπιαστο όνειρο της απελευθέρωσης.

Οι Γερμανοί αποχωρούν στις αρχές Οκτωβρίου 1944, αγωνία, ελπίδα και μια συγκρατημένη χαρά δίνει φτερά στους Καρπάθιους. Η σκλαβιά είναι σκλαβιά, δε χωρούν φιλοσοφίες και αυτή η λέξη με όσα επίθετα κι αν ντυθεί δεν αλλάζει χαρακτήρα.

4 Οκτωβρίου 1944

Οι αδελφοί Ιωαννίδη φθάνουν στη μικρή πλατεία του χωριού Μενετές και βεβαιώνουν πως οι Γερμανοί έφυγαν! Ξεκινά μια πυρετώδης προετοιμασία, άντρες όλων των ηλικιών ορμούν στα γερμανικά φυλάκια και στις αποθήκες, αναζητούν πυρομαχικά. Όπλα λύνονται, ετοιμάζονται και φορτώνονται στις πλάτες των αγωνιστών. Έχουν μείνει πίσω 11 Γερμανοί λιποτάκτες, αντιφασίστες και αντιναζιστές, που σύρθηκαν στον πόλεμο με τη βια και εκείνες τις κρίσιμες στιγμές βρήκαν ρόλο και βοήθησαν στον ξεσηκωμό που μόλις ξεκινούσε.

Χαράματα Πέμπτης, 5 Οκτωβρίου 1944. Μια μέρα, όλη η ιστορία

Άντρες και γυναίκες άρχισαν να μαζεύονται στην εκκλησία του χωριού. Η πιο μεγάλη στιγμή πλησίαζε, ο κόσμος αδημονούσε, με τους κατακτητές είχαν πια τελειώσει. Μετά από 650 χρόνια στο νησί θα υψωνόταν η ελληνική σημαία!

Πρώτοι οι Ιωάννης Οθείτης, Εμμανουήλ Σπανίδης και ο Γιώργος Καμαράτος. Αμέσως μετά όλα τα όπλα κροτάλιζαν στον αέρα, η ιστορία είχε αλλάξει δρόμο! Η Κάρπαθος έβγαινε από τη σκλαβιά.

Πολύ γρήγορα φάνηκαν περίπου 60 παλικάρια από το γειτονικό χωριό Αρκάσα, μπροστάρης ο Ντίνος Παζαρζής, καβάλα σε ένα μαύρο άλογο!

Χωρίς δεύτερη σκέψη το επαναστατικό κομιτάτο Μενετών-Αρκάσας ξεκίνησε μια προσπάθεια ενημέρωσης και μετάδοσης του ξεσηκωμού στα υπόλοιπα χωριά του νησιού.

Η πρώτη επαναστατική επιτροπή που συγκροτήθηκε δια βοής εκείνες τις ώρες από τους Μενετιάτες: Γεωργ.Γιαννόπουλο, Ιωάννη Οθείτη, Βάσο Οικονομίδη. Γεωργ. Λοίζο, Γεωργ. Σακελλιάδη, Βασο Γεραπετρίτη Γεωργ. Μαρή, πήρε την απόφαση να καταλυθεί κάθε πτυχή της ιταλικής εξουσίας και να οργανωθεί η καρπαθιακή επαναστατική δύναμη.

Έτσι ξεκίνησε ο αγώνας για την κατάργηση της Ιταλικής τυραννίας!

Κορυφαίο γεγονός η αποστολή ενός καϊκιού με το μήνυμα της απελευθέρωσης της Καρπάθου στους συμμάχους στην Αίγυπτο.

Ένα γκαζολίνο 3 τόνων, 5 μέτρων! Με όνομα «Ιμακολλάτα», ιδιοκτησίας του Μιχάλη Πιττά και του Κώστα Λαμπρίδη, θα μεταφέρει από το Φινίκι της Αρκάσας το μήνυμα της λεφτεριάς.

Πλοίαρχος ο Μανώλης Πατσουράκης, ενώ στην αποστολή συμμετέχουν: Σοφ. Οκονομίδης, Λάζαρος Κοσμάς, Μιχ. Πιτας, Κώστα Λαμπρίδης Γιώργος Χριστοδούλους και Νικ. Σταματάκης. Επτά ψυχωμένοι Καρπάθιοι.

Αναχωρούν τη Δευτέρα 9 Οκτωβρίου 1944, όμως πρώτα κάνουν μια στάση στην Κάσο, για να πάρουν μια πυξίδα και ναυτικούς χάρτες! Ενώ η Immacolata αγκομαχούσε και ταξίδευε για την Αλεξάνδρεια στο νησί δραματικές διαβουλεύσεις, πολλές διαφωνίες και εντάσεις, ανάμεσα στους Επαναστάτες και τους Ιταλούς. Για την ιστορία ίσως αξίζει να αναφέρουμε ότι το καΐκι Ιμμακολάτα δεν επέστρεψε ποτέ στην Κάρπαθο και οι ιδιοκτήτες του, που ζούσαν τις οικογένειες τους από αυτό, δεν αποζημιώθηκαν ποτέ!

Η γραπτή απάντηση του Ιταλού Διοικητή Amenduni, με τη παράδοση της εξουσίας δόθηκε τελικά την επομένη, στις 12 Οκτωβρίου 1944, έτσι η πολύχρονη Ιταλική κατοχή της Καρπάθου και της Κάσου έληξε την ημέρα που απελευθερωνόταν η Αθήνα!

Επιχείρηση Captive

Στις 17 Οκτωβρίου του 1944 πάνω από την Κάρπαθο πέταξαν εγγλέζικα αναγνωριστικά αεροπλάνα και στη συνέχεια έφτασαν στο λιμάνι των Πηγαδίων δυο Αγγλικά αντιτορπιλικά, το Cleveland και Terpsichore, επικεφαλής στην επιχείρηση ο cpt J. Dennis, αποβιβάστηκε στρατιωτικό άγημα, αποτελούμενο από 27 κομάντο.

Πρώτος στρατιωτικός διοικητής του ελεύθερου νησιού ο λοχαγός Γιώργος Γενναρόπουλος ενώ πολιτικός διοικητής ο δικηγόρος Ιωάννης Γιαννάκης.

Το ίδιο βράδυ από το BBC ακούστηκε το παρακάτω μήνυμα:

Μοναδικό εις τα χρονικά του Β Παγκοσμίου πολέμου, θα παραμείνει ασφαλώς το γεγονός της απελευθέρωσης της νήσου Καρπάθου, οι κάτοικοι της οποίας, αν και εντελώς απομονωμένοι από τον ελεύθερο κόσμο, κατόρθωσαν να εξοπλισθούν με οπλισμό του εχθρού και επαναστατήσαντες, τον ηνάγκασαν να παραδοθεί άνευ όρων και να ελευθερώσουν μόνοι των και χωρίς καμμιάν εξωτερική βοήθειαν την ωραίαν νήσον των.

Στις 28 Οκτωβρίου 1944 θα φθάσει στην Κάρπαθο το καταδρομικό Black Prince με 300 στρατιώτες, κυρίως Ινδικής καταγωγής, επίσης έφεραν οπλισμό και τρόφιμα για την ανακούφιση του πληθυσμού. Με τους Εγγλέζους το νησί γνώρισε το πρόσωπο ενός ακόμη κατακτητή!

Ιστορική φωτογραφία από εορτασμό τις 5ης Οκτωβρίου 1944, τον πανηγυρικό λόγο εκφωνεί ο Σακελλάρης Σακελλαρίδης (Μενετές, 1969).
Η Κάρπαθος τα κατάφερε!

Απελευθερώθηκε 8 μήνες νωρίτερα από τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, με άμεσο αποτέλεσμα να γίνει κέντρο φιλοξενίας προσφύγων από τα γειτονικά νησιά. Στην περιοχή του αεροδρομίου, στον Αφιάρτη, με την φροντίδα της UNRA, στήθηκε ένα μεγάλο προσφυγικό camp και εκεί μεταφέρθηκαν περισσότεροι από 3.000 Δωδεκανήσιοι.

Συμπληρώνονται φέτος 72 χρόνια από τον ξεσηκωμό της Καρπάθου, πέρα από το αιώνιο ευχαριστώ στους πρωτεργάτες του ξεσηκωμού, κάθε χρονιά κάνει όλο και σπουδαιότερο το μοναδικό τόλμημα, η επέτειος της 5ης Οκτωβρίου έχει χαρακτήρα ενθάρρυνσης, είναι το αλάνθαστο μέτρο στους καθημερινούς μικρούς και μεγάλους αγώνες.

Μέρες και χρόνοι όπως οι σημερινοί δεν αφήνουν περιθώρια, ούτε αμφισβητήσεις. Παραμένει ένα ερώτημα, μια απορία σταθερή μέσα στο χρόνο. Γιατί η τοπική ιστορία δε διδάσκεται επίσημα μέσα στα σχολεία;

Η αναγνώριση και οι σημερινές λαμπρές γιορτές είναι αποτέλεσμα του αγώνα μιας ολόκληρης γενιάς ανθρώπων που πάλεψαν για να μη σβήσει η ιστορία.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Μενετιάτης γιατρός και συγγραφέας Γεώργιος Μ. Γεωργίου, που ξεκίνησε την έκδοση της ιστορικής εφημερίδας «Καρπαθιακή» και από το πρώτο φύλο τον Οκτώβριο του 1952 (μόλις 8 χρόνια μετά την Επανάσταση), τόνιζε την ανάγκη της επίσημης αναγνώρισης και του εορτασμού της 5ης Οκτώβρη!

Ο ζωγραφικός πίνακας για την 5η Οκτώβρη 1944, από τον Δήμο Χατζηγεωργίου

Πηγές
Η Κάρπαθος στον Β παγκόσμιο Πόλεμο, Μανώλης Κασσώτης, Αθήνα 2007
Γ. Μ. Γεωργίου, Εφημερίδα «Καρπαθιακή» 1953-1970
Θεοχάρη Εμμ. Χαροκόπου, Η ΚΑΤΑΣΚΟΠΕΙΑ ΣΤΗ ΚΑΡΠΑΘΟ (Το Μεσοχώρι Κέντρο της Κατασκοπείας), Κάρπαθος 2013
Ντίνος Αντ. Μελάς, Ιστορία του Επαν. Απελευθ. Κινήματος Καρπάθου, 5η Οκτ 1944, Αθήνα 2012
Χρ. Τσιγάντες, Το προανάκρουσμα της Απελευθέρωσης, Εφημ. Ελευθερία, 18/10/1964
Μηνά Αλ. Αλεξιάδη, άγνωστες μαρτυρίες για το Επαναστατικό- Απελευθερωτικό κίνημα Καρπάθου
"huffingtonpost"