Άγιος Φίλιππος Μόσχας , ο πατριάρχης που αντιστάθηκε στον παρανοϊκό τσάρο (& η ταινία "Ο Τσάρος")

 

Ο Άγιος Φίλιππος, Μητροπολίτης Μόσχας, κατά κόσμο Θεόδωρος, καταγόταν από τη ευγενή οικογένεια των Kolichevi,και κατέιχε εξέχουσα θέση στη Δούμα Boyar στο δικαστήριο των ηγεμόνων της Μόσχας. Γεννήθηκε το έτος 1507. Ο πατέρας του, Stephen Ivanovich, "ήταν ένας άνθρωπος φωτισμένος και γεμάτος με στρατιωτικό πνεύμα" και έτοιμασε προσεκτικά τον γιο του για να λάβει θέση σε κάποια κυβερνητική υπηρεσία. Η ευσεβής μητέρα του Βαρβάρα, η οποία εκοιμήθη ως μοναχή με το όνομα Βαρσανουφία, εμφυτεύσε στην ψυχή του γιου της, μια ειλικρινής πίστη και βαθιά ευσέβεια. Ο νεαρος Θεόδωρος Kolichev εφαρμόζε με επιμέλεια την Αγία Γραφή και τις γραφές των Αγίων Πατέρων.

Ο Μεγάλος Πρίγκηπας της Μόσχας Βασίλειος ο ΙΙΙ, ο πατέρας του Ιβάν το Τρομερού, τον προώθησε στο δικαστκό κλάδο, αλλά τον νεαρό Θεόδωρο, δεν τον προσέλκυε αυτή η προοπτική. Έχοντας επίγνωση της ματαιοδοξίας και των αμαρτίων του, ο Θεόδωρος ελκύονταν από την ανάγνωση βιβλίων και από τις επισκεψεις στις εκκλησίες.

Η ζωή στη Μόσχα απωθούσε τον νέαρο ασκητή.
Την Κυριακή, 5 Ιουνίου 1537, κατά τη Θεία Λειτουργία, ο Θεόδωρος αισθάνθηκε στην ψυχή του έντονα τα λόγια του Σωτήρα: "Κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να υπηρετήσει δύο κυρίους" (Mατθ. 6, 24), τα οποία καθορίσαν τελικά τη ζωή του. Διακαώς προσεύχεται στους θαυματουργούς αγίους της Μόσχας και χωρίς να χαιρετήσει τους συγγενείς του, έφυγε κρυφά από τη Μόσχα και για λίγο καιρό κρύφτηκε, μακριά από τον κόσμο, στο χωριό Khizna, κοντά στην Λίμνη Onega, κερδίζοντας τα προς το ζειν ως βοσκός. Μετά έφυγε για το φημισμένο μοναστήρι Solovki στη Λευκή Θάλασσα.

Για το βιβλίο, εδώ

Εκεί μετά από ενάμιση χρόνο δοκιμών, ο ηγούμενος Αλέξιος του έκανε τη μοναχική κουρά, δίνοντάς του το όνομα Φίλιππος και έκανε υπακοή στον Γέροντα Jonah Shamina, έναν συνομιλητή του Αγίου Αλεξάνδρου του Svir (+30 Αύγουστου).

Υπό την καθοδήγηση των έμπειρων γερόντων ο Φιλίππος συνδύασε την αδιάλειπτη προσευχή με την εργασία με ένα βαρύ σφυρί. Το 1546 στο Νόβγκοροντ, ο αρχιεπίσκοπος Θεοδόσιος έκανε τον Φίλιππο ηγούμενο της μονής Solovki. Το μοναστήρι γνώρισε πνευματική αναγέννηση. Ο Άγιος Φίλιππος έχτισε δύο ναούς: μια εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, το έτος 1557, και μία εκκλησία της Μεταμορφώσεως του Κυρίου. Ο ηγούμενος εργάστηκε και ο ίδιος ως απλός εργάτης, βοηθώντας τους να βελτιώσουν τα τείχη της εκκλησίας της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. 

Η πνευματική ζωή σε αυτά τα χρόνια άνθισε στο μοναστήρι, αγωνιζόμενος ο Άγιος με τους εν Χριστώ αδέλφούς του και υποτακτικούς του – Αγίους Ιωάννη και Λογγίνο της Γιαρένγκα (+ 3 Ιουλίου) και Βασσιανό και Ιωνά του Πέρτομινσκ (+ 12 Ιουλίου). Ο Άγ. Φίλιππος συχνά αποσύρονταν σε ένα ερημικό σημείο στην άγρια φύση για προσευχή, σε ένα μέρος που έμεινε γνωστό αργότερα ως την έρημο Philippov.

 

Αλλά ο Κύριος προετοίμαζε τον Άγιο για κάτι άλλο. Στη Μόσχα, ο τσάρος Ιβάν ο Τρομερός θυμήθηκε τον ερημίτη του Solovki, τον οποίο γνώριζε από την παιδική του ηλικία. Ο Τσάρος ελπίζει να βρει στον Αγίο Φίλιππο έναν πνευματικό σύμβουλο. Η επιλογή του Αγίου Φιλίππου ως αρχιποιμένα της Ρωσικής Εκκλησίας του φαινόταν ως η καλύτερη δυνατή. Για μεγάλο χρονικό διάστημα ο Άγιος αρνήθηκε να αναλάβει το μεγάλο αυτό βάρος. Δεν είχε νόημα καμία πνευματική συγγένεια με τον Ιβάν. Προσπάθησε να πείσει τον Τσάρο για την κατάργηση της Oprichniki [μυστική αστυνομία]. Ο Ιβάν ο Τρομερός επιχείρησε να υποστηρίξει την πολιτική αναγκαιότητα της. Τέλος, ο φοβερός Τσάρος και το ιερό Μητροπολιτικό Συμβούλιο ήρθαν σε συμφωνία: ο Φιλίππος να μην παρεμβαίνει στις υποθέσεις της Oprichniki και τη λειτουργία της κυβέρνησης. 

Ιβάν ο Τρομερός (από εδώ)

Στις 25 Ιουλίου 1566 έγινε η ενθρόνιση του ιεράρχη στη Μόσχα. Ο Ιβαν ο Τρομερός ήθελε την Oprichnina σαν μια μορφή μοναστικής αδελφότητας, και να υπηρετούν τον Θεό με όπλα και στρατιωτικά έργα. Οι Oprichniki έπρεπε να ντύνονται με μοναχικό ένδυμα και να παρακολουθουν τις μακριές και κουραστικές ακολουθίες στην εκκλησία, που διαρκούσαν από τις 4 εως στης 10 η ώρα το πρωί. Ο Άγιος Φιλίππος θεώρησε ότι είναι αδύνατο να αναμειγνύεται το γήινο με το ουράνιο και ο Σταυρός να εξυπηρετεί το ξίφος. Είδε πόσο αμετανόητοι ήταν και τη κακία και τον φθόνο που κρύβονταν κάτω από τις μαύρες κεφαλές των Oprichniki. Υπήρχαν δολοφόνοι μεταξύ τους και αιματοχυσίες. Ο Ιβάν ο Τρομερός ήθελε να "λευκάνει" την μαύρη αδελφότητά του ενώπιον του Θεού.

Ο Άγ. Φίλιππος αποφάσισε να εναντιωθεί στον Ιβάν εξαιτίας και ένός νέου κύματος εκτελέσεων κατά τα έτη 1567-1568. Η οριστική ρήξη επήλθε την άνοιξη του 1568, όταν ο Τσάρος με τους Oprichniki του εισήλθαν στον καθεδρικό ναό της Κοιμήσεως με μοναχικά ενδύματα, όπως ήταν τα έθιμά τους και ο Άγιος Φίλιππος αρνήθηκε να ευλογήσει τον τσάρο και άρχισε να καταγγέλει ανοιχτά τις άνομες πράξεις που διαπράτταν οι Oprichniki. Ο Τσάρος άρχισε να δείχνει όλο και μεγαλύτερη σκληρότητα σε όσους ήταν αντίθετοι.Οι εκτελέσεις ακολουθούσαν η μία μετά την άλλη. Η τύχη του Ομολογητή Αγίου Φιλίππου ήταν σφραγισμένη. Αλλά ο Ιβάν ήθελε να κρατήσει τα προσχήματα. Συστάθηκε ένα μητροπολιτικό δικαστήριο για να αποδώσει διάφορες κατηγορίες στο Μητροπολιτη Φιλίππο. Θα κατηγορηθεί ακόμη και για μαγεία με πρωτοστάτη των ηγούμενο του Solovki και μερικούς καλόγερους. 

Ακόμη, μετά από την ποινή φυλάκισης που του είχε επιβληθεί υποχρέωσαν τον Άγιο Φιλίππο να λειτουργήσει στον καθεδρικό ναό της Κοιμήσεως. Αυτό έγινε στις 8 Νοεμβρίου 1568. Κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας μπήκαν μέσα στο ναό οι Oprichniki (μυστική αστυνομία). Τον ξέντυσαν από τα άμφια και τον έντυσαν με κουρέλια, τον έσυραν έξω από την εκκλησία και τον οδήγησαν μακριά, στο μοναστήρι των Θεοφανείων. Τον φυλάκισαν στο κελάρι του μοναστηριού. Τοποθέτησαν στα πόδια του και στα χέρια του αλυσίδες και μια βαριά αλυσίδα γύρω από το λαιμό του και τον άφησαν νηστικό. Έβαλαν δίπλα του και μια νηστική αρκούδα. Μετά από λίγες μέρες τον βρήκαν προσευχόμενο ενώ η αρκούδα καθόταν δίπλα του ήσυχη. Αντι ο τσάρος να μαλακώσει, θύμωσε πιο πολύ και διέταξε να σκοτώσουν όλους τους συγγενείς του (το γένος Κολάτσεφ) μεταξύ των οποίων και το αγαπημένο του ανηψάκι, του οποίου το κομμένο κεφάλι έφεραν στον Άγιο Φίλιππο.

Τέλος, τον οδήγησαν μακριά στο μοναστήρι Τβερ Otroch. Στις 23 Δεκέμβριου 1569, ο Άγιος θανατώθηκε από τον Maliuta Skuratov τον πιο τρομερό από τους φρουρούς του τσάρου.

Το 1591 όταν τσάρος ήταν ο Θεόδωρος Ιβάνοβιτς ["Ν": γιος του Ιβάν του Τρομερού, θεωρούμενος ως διανοητικά καθυστερημένος, αλλά πολύ πιστός. Ο καθηγητής Νικόλαος Ζερνώφ, στο "Οι Ρώσοι και οι Εκκλησία τους", εκδ. Αστήρ, τον αντιμετωπίζει με μεγάλο σεβασμό και τον θεωρεί είδος διά Χριστόν σαλού. Κοιμήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 1598] τα λείψανά του μεταφέρθηκαν στο Solovki.

Τα μηναία του 1636 γράφουν για το πόσο πολύ τιμώνταν ο Άγιος. Το 1646 ο τσάρος Αλεξέι Μιχαήλοβιτς αποφάσισε τη μεταφορά του αφθάρτου λειψάνου στον καθεδρικό ναό της κοιμήσεως στη Μόσχα, όπου με απόφασή του έβαλαν στο χέρι του Αγίου ένα γράμμα, με το οποίο ζητούσαν να συγχωρήσει τον Ιβάν για όσα του έκανε. 

Αρχικά, η μνήμη του Αγίου Φιλίππου εορτάστηκε από τη Ρωσική Εκκλησία στις 23 Δεκεμβρίου. Το 1660 η γιορτή μεταφέρθηκε στις 9 Ιανουαρίου, ενώ η ανακομιδή του λειψάνου του στη Μόσχα εορτάζεται στις 31 Ιουλίου.

Ο σκηνοθέτης Pavel Lungin μιλάει για την ταινία του «Ο Τσάρος»

 

-Απ’ όλη την περίοδο της ηγεμονίας του Ιβάν του Τρομερού, επικεντρώνεστε σ’ ένα μόνο επεισόδιο: τη σύγκρουσή του με τον μητροπολίτη Μόσχας Φίλιππο…

-Αυτή η σύγκρουση είναι εμβληματική για τον Ιβάν. Στην προσπάθειά του να περιβάλλει την εξουσία του με θρησκευτική χροιά, αυτός ο ιεράρχης στέκονταν εμπόδιο. Ζούσε ένα αποκαλυπτικό όνειρο πεπεισμένος ότι πλησιάζει το τέλος του κόσμου, ενώ ο Φίλιππος ενσάρκωνε την απόλυτη αλήθεια, μια θρησκευτική αλήθεια η οποία τον έπνιγε και συναγωνιζόνταν την αλήθεια που αυτός ήθελε να επιβάλλει. Πίστευε ότι η δύναμή του έρχονταν από το Θεό και ότι δε χρειαζόνταν να υπογράψει κάποιο συμβόλαιο με τους υπηκόους του. Αυτό που ήθελε ήταν η λατρεία. Αν η σοδειά ήταν φτωχή ή αν χανόνταν κάποιος πόλεμος, πάντα θεωρούσε υπεύθυνο τον λαό επειδή δεν αγαπούσε αρκετά τον ηγεμόνα του. Και αυτή η έλλειψη αγάπης έφερνε την τιμωρία.

Για τον τσάρο όλοι ήταν ενοχοι, όλοι ήταν προδότες και λίγο τον ένοιαζε να τιμωρηθούν οι αληθινοί ένοχοι. Συγκεκριμένα μπορούσε να βασανίσει ή αποκεφαλίσει τον πρώτο τυχόντα. Ο μητροπολίτης Φίλιππος αντιτάχθηκε σ’αυτή την ιδέα της τυφλής λατρείας στην εξουσία και από εκείνη τη στιγμή έπρεπε να εξαφανιστεί πάση θυσία. Ο Φίλιππος ενσαρκώνει εκείνες τις υπάρξεις, που στις πιο δύσκολες εποχές ειναι έτοιμοι να θυσιάσουν τη ζωή τους.
 
Ο Μητροπολίτης εμφανίζεται ως ένας άνθρωπος ανοιχτόμυαλος με το βλέμμα στο μέλλον. Είναι ένας άνθρωπος της Αναγέννησης. Ανακάλυψα ότι δεν ήταν μόνο μηχανικός αλλά εφευρέτης και αρχιτέκτονας. Ο Ιβάν ο Τρομερός έμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του ένας άνθρωπος του Μεσαίωνα,ο οποίος αρνιόνταν κάθε πολιτική,πολιτιστική και αισθητική αλλαγή… Εξαιτίας του η Ρωσία έχασε την Αναγέννηση.

-Ο τσάρος που περιγράφετε εμφανίζεται ταυτόχρονα ως ένας ειδωλολάτρης βασιλιάς και ένας χριστιανός ηγεμόνας.

Για εμένα ήταν ένας αιρετικός. Είχε απομακρυνθεί από την ορθόδοξη πίστη. Τα μέλη της προσωπικής του φρουράς ήταν ντυμένα με μοναχικά ενδύματα. Είχε φτιάξει μια παράξενη εκκλησία στο παλάτι του και λειτουργούσε από τις 12 το βράδυ έως στις 5 το πρωί, έχοντας γύρω του την φρουρά του.


 

-Πώς δέχτηκαν την ταινία σας στη Ρωσία;

-Οι "πατριώτες", οι οποίοι είναι μια ετερογενής ομάδα από κομμουνιστές, μοναρχικούς και εθνικιστές της άκρας δεξιάς, το περιφρόνησαν και διαδήλωσαν για να μην προβληθεί η ταινία. Η Ρωσία είναι μια χώρα που ζει με μύθους. Οι άνθρωποι δε θέλουν να παραδεχθούν ποιος πραγματικά ήταν ο Ιβάν ο Τρομερός. Αυτός δημιούργησε τον τυπικό ρωσικό μύθο ότι η εξουσία είναι αμείλικτη, σκληρή και ότι εργαζεται για το καλό του λαού.

Ο δεύτερος μύθος είναι αυτός που θέλει τη Ρωσία παντοτε περικυκλωμένη από εχθρικές χώρες που συναγωνίζονται ποιος θα εξαφανίσει πρώτος τη χώρα. Για το μέσο Ρώσο, ένας Ευρωπαίος κυβερνήτης ή ένας Αμερικάνος το μόνο που σκέφτονται είναι ένα πράγμα: πώς να κάνουν κακο στη Ρωσία. Μην προσπαθήσετε να τους πείσετε για το αντίθετο…
 
Δύναμη με θεϊκή χροιά κόντρα στη θρησκευτική δύναμη, παρανοικό ντελίριο κόντρα στη θρησκευτική πίστη… μια δυνατή μονομαχία την οποία ενσαρκώνουν δυο πολύ καλοί ηθοποιοί, ο Πιότρ Μαμόνωφ [της ταινίας "Το Νησί", του ίδιου σκηνοθέτη] και ο Όλεγκ Γιανκόφσκι.


πηγή