Η διωκόμενη Ρωσική Εκκλησία των Κατακομβών (Β΄)

Το πρώτο μέρος εδώ

4. Η Ομολογία της Εκκλησίας των Κατακομβών

 

Κοινή συνιστώσα όλων των Επισκόπων, Κληρικών και λαϊκών πού δεν αναγνώρισαν την Διακήρυξη του 1927 και το νέο εκκλησιαστικό σχήμα του Μητροπ. Σεργίου, ήταν η διακοπή μυστηριακής κοινωνίας. Η Δεοντολογία (γιατί δεν επιτρέπεται η κοινωνία με τους Σεργιανιστές) και η Εκκλησιολογία - Ομολογία (τί είναι η Εκκλησία των Κατακομβών και τι ο Σεργιανισμός - Πατριαρχείο Μόσχας), προκύπτουν αφ' ενός μεν από μία σειρά μεγάλης ιστορικής και εκκλησιολογικής σημασίας έγγραφα διωχθέντων Επισκόπων κ.ά. Κληρικών (όπως εγκυκλίων, επιστολών, απολογιών στίς ανακριτικές Αρχές, κ.ά.), αφ' ετέρου δε από την πρακτική της Εκκλησίας των Κατακομβών απέναντι στό Σεργιανισμό, την καθημερινή - δηλαδή - αντιμετώπιση του Μητροπολίτη Σεργίου και των συνεργατών - οπαδών του. στη διαμόρφωση, διατύπωση και διάδοση της Ομολογίας - Εκκλησιολογίας της Εκκλησίας των Κατακομβών συνετέλεσε τα μέγιστα το πνεύμα της Μονής της Όπτινα, κύριοι εκφραστές του οποίου κατά την περίοδο εκείνη ήσαν ο Στάρετς Νεκτάριος (+ 1928) και ο μαθητής του λόγιος Σέργιος Νείλος (+ 1928), των οποίων στη συνέχεια πλέον των εκκλησιολογικών θέσεων δημοσιεύονται και σύντομα βιογραφικά.

Ο Στάρετς Νεκτάριος, κατά κόσμον Νικόλαος Βασίλεβιτς Tychonov, γεννήθηκε το 1853 στην πόλη Γιελέτς της επαρχίας Οριόλ. το 1873, σε ηλικία 20 ετών, εντάχθηκε στη Μονή της Όπτινα, όπου ασκήθηκε κάτω από την πνευματική καθοδήγηση των μεγάλων πνευματοφόρων Γερόντων της - Στάρετς, του οσ. Ανατολίου Α' (+ 1894, τον οποίο είχε Πνευματικό) και του οσ. Αμβροσίου (+ 1891, τον οποίο είχε Γέροντα) και έζησε με τους Στάρετς Οσίους Ιωσήφ, Βαρσανούφιο και Ανατόλιο Β'.
Τό 1876 χειροθετήθηκε μικρόσχημος Μοναχός, το 1894 χειροτονήθηκε Διάκονος από τον Επίσκοπο Ανατόλιο και το 1898 Πρεσβύτερος από τον Επίσκοπο Καλούγας Μακάριο. το 1912 η Αδελφότητα τον ανέδειξε Στάρετς και Πνευματικό και το 1920 Προϊστάμενο της Σκήτης. Τότε δέχθηκε και το Μεγάλο και Αγγελικό Σχήμα.
Έζησε στην Όπτινα 50 χρόνια (1873 - 1923), 25 χρόνια στό ίδιο κελλί, άλλοτε έγκλειστος και άλλοτε διά Χριστόν Σαλός. Ελεημένος με τα χαρίσματα της προφητείας και της πνευματικής κοθοδηγήσεως, στήριξε τους πιστούς στην αμέσως πρίν και κατά την Επανάσταση του 1917 περίοδο, ενώ κοντά του βρήκαν τον δρόμο πρός την πίστη και την Εκκλησία πολλοί εκπρόσωποι της Ρωσικής διανοήσεως και της "αργυρής εποχής" της Ρωσικής λογοτεχνίας. Το 1914 τον επισκέφθηκε η Μεγ. Δούκισσα Ελισάβετ (έπειτα Νεομάρτυς, + 1918), η οποία από σεβασμό συνομίλησε μαζί του όρθια! Μίλησε με θαυμαστή ευκρίνεια για την Επανάσταση, την δολοφονία του Τσάρου Νικολάου Β' και της οικογενείας του, την καταστροφή της Ἁγίας Ρωσίας, αλλά και την τελική νίκη της Πίστεως επί του Αθεϊσμού. Εκτός άλλων προφήτευσε στόν Καθηγητή Ιβάν Andreyev την σύλληψη και την εξορία του.
Έζησε την διάλυση της Όπτινα (1923) και την διασπορά των 250 μοναχών της. την Μεγ. Πέμπτη του 1923 συνελήφθη και καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά τελικά εξορίστηκε, αρχικά στό Πλόχινο της Καλούγας και τελικά στό Χόλμισι του Μπριάνσκ.
Πρίν την Διακήρυξη του 1927, τον επισκέφθηκαν οι Καθηγητές Komorovich και Anichkov. Κατά την συζήτησή τους ο Γέροντας αποκάλεσε τον Μητροπ. Σέργιο νεωτεριστή. Όταν οι συνομιλητές του του υπενθύμισαν, ότι μετανόησε (καί αποκαταστάθηκε από τον Πατριάρχη Τύχωνα), εκείνος απάντησε προφητικά: "Ναι, μετανόησε· αλλά το δηλητήριο είναι ακόμη μέσα του"!
"Οι Σεργιανιστές - έλεγε - είναι χειρότεροι από τους Ανακαινιστές της "Ζωντανής Εκκλησίας", διότι εκείνοι μετανόησαν, ενώ αυτοί είναι αμετανόητοι, έχουν πορωθεί".

Δίπλα: Συγκλονιστική βιογραφία του οσίου Νεκταρίου, για την οποία δείτε εδώ.

Πριν κοιμηθεί ζήτησε από τα πνευματικά του τέκνα να μην τον μεταφέρουν στην ενορία του Κοζέλσκ, διότι εκεί μνημόνευαν τον Μητροπ. Σέργιο!
Τις τελευταίες ευχές δέχθηκε από το πνευματικό του τέκνο π. Αδριανό Rymarenko (έπειτα Αρχιεπίσκοπο Ανδρέα του Νόβο Ντιβίγιεβο, της Ρωσικής Εκκλησίας της Διασποράς). Κοιμήθηκε ειρηνικά την 29η Απριλίου 1928 και ενταφιάσθηκε από τον Κατακομβίτη έπειτα Ιερομάρτυρα π. Σέργιο Mechien και τέσσερεις άλλους Ιερείς.
Ενδεικτικό των εκκλησιολογικών θέσεων και της Ομολογίας του Στάρετς Νεκταρίου είναι ότι απαγόρευε στούς πιστούς να κάνουν ακόμη και τον σταυρό τους περνώντας έξω από Ναούς των Σεργιανιστών, διότι θεωρούσε το Πατριαρχείο Μόσχας άμοιρο [=στερημένο] Χάριτος και τα Μυστήριά του άκυρα!
Τήν πρακτική του Στάρετς Νεκταρίου τηρούσε και ο Ιερομάρτυς Ιερεύς Δημήτριος (Ivanov, + '30), ηγέτης των Ιωσηφιτών του Κιέβου, μετά τή σύλληψη του Ιερομάρτυρος Ανατολίου (Zhurakovsky, + 1931).

Ο Σέργιος Αλεξάντροβιτς Νείλος γεννήθηκε το 1862 στη Μόσχα και ήταν γιος μικροκτηματία. Ἔκανε ανώτερες σπουδές και ανήκε στούς διανοουμένους. Γνώρισε την Ορθοδοξία σε ώριμη ηλικία και έκτοτε αφιερώθηκε στην προάσπισή της. Πνευματικό ανάστημα των Οσίων Στάρετς της Όπτινα και του αγ. Ιωάννη της Κροστάνδης ο Σέργιος Νείλος, είναι ο παγκόσμια γνωστός Ρώσος συγγραφέας που απεκάλυψε τα σχέδια για παγκόσμια Σιωνιστική κυριαρχεία, με την κυκλοφορία του βιβλίου "Τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών", το 1905. Συνέγραψε ακόμη πολλά αξιόλογα βιβλία πνευματικού περιεχομένου, τα οποία καθ' όλη την διάρκεια του κομμουνιστικού καθεστώτος βοήθησαν πολύ τον Ρωσικό λαό.
Στίς αρχές του 20ού αι. εγκαταστάθηκε στην Όπτινα σάν έφορος των αρχείων της Μονής, από τα οποία εξέδωσε διάφορα αποσπάσματα με την ευλογία του Στάρετς Βαρσανουφίου. Έμεινε στό σπίτι πού παλαιότερα κατοικούσε ο συγγραφέας Κωνσταντίνος Λεόντιεφ, στην όχθη του ποταμού Ζίντρα. Εκεί έγραψε το πολύτιμο ημερολόγιό του, όπου καταχώρησε τις συναντήσεις του με τους Οσίους Γέροντες της Όπτινα και άλλους πνευματικούς ανθρώπους. το ημερολόγιο αυτό εκδόθηκε το 1916 με τον τίτλο "Στήν όχθη του ποταμού Ζίντρα".
Η σαφώς αντισιωνιστική δράση του προκάλεσε μετά την Επανάσταση του 1917 την δίωξή του. Το 1928, ένα χρόνο μετά την Σοβιετοποίηση του Πατριαρχείου Μόσχας από τον Μητροπ. Σέργιο, ο Ιερεύς Βασίλειος Σμερνώβ - πληροφορούμενος ότι ο Σέργιος Νείλος και η σύζυγός του Ελένη δεν είχαν στέγη - τους πρόσφερε φιλοξενία στό σπίτι του, στό χωριό Κρουτέτς.
Ο Σέργιος Νείλος διεδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση και προβολή της Ομολογίας - Εκκλησιολογίας της Εκκλησίας των Κατακομβών, σύμφωνα με το πνεύμα των Στάρετς της Όπτινα. Μεταξύ των Ρώσων πιστών υπήρχαν αρκετοί πού πίστευαν, ότι ο Μητροπ. Σέργιος επεδίωκε την διατήρηση της εξωτερικής οργανώσεως της Εκκλησίας, μέσῳ της συμφιλιώσεώς Της με την αθεϊστική εξουσία. Ένας από τους ταλαντευομένους αυτούς πιστούς ήταν και ο Λέβ Αλεξάντροβιτς, σύζυγος της Μαρίας (έπειτα Μοναχής Μαριάμ), κόρης του Ιερέως Βασιλείου (ο οποίος απαγχονίσθηκε από τους αθεϊστές το 1937). Η απάντηση του Σεργίου Νείλου σχετικά με την "νέα εκκλησιαστική πολιτική", είναι ουσιαστικά η Ομολογία της Εκκλησίας των Κατακομβών και ένα πολύ σημαντικό ιστορικό ντοκουμέντο της εποχής. Ο Μητροπ. Γ.Ο.Χ. Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Κήρυκος γράφει σχετικά:
«Περί της προσωπικότητος του Σεργίου Νείλου… ηκούσαμεν και μίαν πολύ σημαντικήν μαρτυρίαν από την Μοναχήν των Κατακομβών Μαριάμ, η οποία εκάρη μοναχή υφ’ ημών το 1996, ότε κατά την β’ επίσκεψίν μας εις Μόσχαν, εφιλοξενήθημεν εις την οικίαν της. Αύτη, λοιπόν, παρέσχεν εις ημάς την μαρτυρίαν, ότι ο Σέργιος Νείλος είναι μία μεγάλη προσωπικότης της εν Ρωσίᾳ Ορθοδόξου Εκκλησίας, όχι μόνον διότι εξέδωσε τα «Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών», αλλά και διότι είναι και ο πρώτος Ομολογητής της Εκκλησίας των Κατακομβών. Είναι δηλαδή από τους πρώτους πού διετύπωσε την Ομολογίαν της Εκκλησίας των Κατακομβών, όταν ο Μητροπ. Σέργιος παρέδωσε την Εκκλησίαν εις το «κόκκινον θηρίον», ήτοι εις το αθεϊστικόν καθεστώς. Μάς ενεχείρησεν μάλιστα η μ. Μαριάμ και μίαν επιστολήν του Σεργίου Νείλου πρός τον σύζυγόν της, αντίγραφον της οποίας υπάρχει εις χείρας του π. Ανδρέου (Σ.Σ. Ιερέως Ανδρέου Σίντιεβ, κληρικού του εν λόγῳ Αρχιερέως), όπου εις απάντησιν επί του ερωτήματος του συζύγου της και άλλων Ορθοδόξων, «τί θα κάνωμεν τώρα πού ο Μητροπολίτης Σέργιος επρόδωσε την Εκκλησίαν και όλοι εδώ οι Ιερείς τον μνημονεύουν», έδωσε την εξής ομολογιακήν απάντησιν:
«Εις τους ναούς όπου μνημονεύουν τον Σέργιο να μήν πηγαίνετε, διότι αυτοί πλέον συμπαρετάχθησαν με την μερίδα του προδότου Ιούδα, τα δε μυστήριά των δεν αγιάζονται. Προτιμότερον οι πιστοί, όπου δεν υπάρχουν Ορθόδοξοι ναοί, να προσεύχωνται εις τάς οικίας των, διά να φυλαχθούν από την αἵρεσιν και την αποστασίαν, παρά να κολάζωνται μαζί με αυτούς πού μνημονεύουν τον Μητροπ. Σέργιο»!
Κατά την μαρτυρίαν επίσης της μ. Μαριάμ, αυτό το ομολογιακόν φρόνημα ο Σέργιος Νείλος το εγνώρισε και εδιδάχθη παρά των Γερόντων της Όπτινα…» (Περιοδικό «Γνώσεσθε την αλήθεια», φ. 21 Ιαν. 2007, σελ. 1 - 2). […]

5. Σύνοδοι της Εκκλησίας των Κατακομβών
 
Η Εκκλησιολογία - Ομολογία της Εκκλησίας των Κατακομβών προκύπτει και από την Συνοδική Της συνείδηση. Μή αναγνωρίζοντας νομιμότητα και κανονικότητα στό "νέο εκκλησιαστικό σχήμα" του Μητροπ. Σεργίου οι Κατακομβίτες Επίσκοποι, συγκάλεσαν μυστικές (πλήν εκείνης του Γιαροσλάβ) Συνόδους, συνήθως σε τόπους εξορίας ή σημεία συναντήσεως εξορίστων Αρχιερέων κ. ά. Κληρικών. Στίς Συνόδους αυτές λήφθηκαν σημαντικές αποφάσεις, οι οποίες διατυπώθηκαν με την μορφή κανονικών διατάξεων. […]

6. Οι κατά της Εκκλησίας των Κατακομβών ενέργειες του Μητροπ. Σεργίου
 
Τό 1931, μετά από σειρά διωκτικών πράξεων κατά των "αντιφρονούντων" Αρχιερέων, ο Μητροπ. Σέργιος με την βοήθεια των Σοβιετικών Αρχών, σκλήρυνε την στάση του, αρχίζοντας την διάλυση των ενοριών πού δεν τον μνημόνευαν. Τότε, μεταξύ άλλων, έκλεισε και ο Ναός των αγ. Αναργύρων Κύρου και Ιωάννου, στη Μόσχα. Ἔτσι οι πιστοί αναγκάστηκαν να τελούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα "κατ' οίκον" ή "εν ερημίαις και όρεσι" (κατά το Αποστολικό λόγιο).
Προηγουμένως, την 24η Ιουλίου 1929, είχε κηρύξει τα Μυστήρια των "αντιφρονούντων" άκυρα, πλήν του Μυστηρίου του Βαπτίσματος! […]

Τό 1930 ο Μητροπ. Σέργιος προχώρησε στην καθαίρεση του Μητροπ. Δυτ. Ευρώπης Ευλογίου (ο οποίος δεν αναγνώρισε την απόφαση και υπήχθηκε στό Πατριαρχείο ΚΠόλεως) και του Μητροπ. Αμερικής Πλάτωνος (ο οποίος επίσης δεν αναγνώρισε την απόφαση· παράλληλα, η δραστηριότητα της υπό τον Μητροπ. Αντώνιο Ρωσικής Εκκλησίαςτης Διασποράς συνεχίστηκε, χωρίς ο Μητροπ. Σέργιος να πετύχει τον έλεγχό της).
Η "μάχη των εντυπώσεων" του Μητροπ. Σεργίου κορυφώθηκε όταν το 1934 πήρε τον τίτλο του "Μακαριωτάτου Μητροπ. Κρουτίτσης και Κολόμνας" και το 1936, με την ευκαιρία του θανάτου στην εξορία του Μητροπ. Πέτρου, η Σύνοδός του μετέφερε σ' αυτόν τα κανονικά δικαιώματα του Τοποτηρητή του Πατριαρχικού Θρόνου. Τέλος το 1943, με την άδεια του Στάλιν, ο Μητροπ. Σέργιος επιβραβεύθηκε με την εκλογή του στόν Πατριαρχικό Θρόνο της Μόσχας.
Μέχρι τότε πλέον των 80 Επίσκοποι είχαν συλληφθεί, φυλακισθεί, δικασθεί και καταδικασθεί σε φυλάκιση, εξορία ή εκτέλεση (βλ. τα σχετικά βιογραφικά σημειώματα).

Ιερείς και μοναχές στο ποτάμι!

Ο Μοναχός Επιφάνιος διασώζει χαρακτηριστικές λεπτομέρειες του διωγμού των αντιφρονούντων στό νέο εκκλησιαστικό σχήμα του Μητροπ. Σεργίου. "Ποτάμια - γράφει - θάλασσες και λίμνες, οι τάφοι των ανωνύμων Μαρτύρων. Άνδρες της Cheka είχαν συγκεντρώσει μία μεγάλη ομάδα Κληρικών στό Κίεβο, σε ένα κτίριο δίπλα στόν ποταμό Δνείπερο. Ο σκοπός της συγκεντρώσεως ήταν να εκφράσουν την αναγνώρισή τους στό Μητροπ. Σέργιο. Ένας αξιωματικός έβγαλε έναν σύντομο λόγο. «Οποιοσδήποτε δεν αναγνωρίζει τον Μητροπ. Σέργιο και δεν συμπαρατάσεται μαζί του, είναι εχθρός του λαού και της Σοβιετικής Πολιτείας. Γι' αυτούς ο λόγος μας θα είναι σύντομος, όλα έχουν ετοιμασθεί".
Στή συνέχεια κάλεσε τους Κληρικούς βάσει καταλόγου να απαντήσουν στό ερώτημα: "Αναγνωρίζεις τον Μητροπ. Σέργιο, ο οποίος αναγνωρίζεται από τις Σοβιετικές Αρχές σάν κεφαλή της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας; θα υπογράψεις, ότι θα υπακούεις σ' αυτόν;"
Κάθε Κληρικός που δεν αναγνώριζε τον Σέργιο και δεν υπέγραφε την σχετική δήλωση, έπεφτε δεμένος στά νερά του Δνείπερου! "Και βλέπαμε - μαρτυρεί κάποιος από τους Κληρικούς αυτούς - πώς οι Τσεκιστές πήγαιναν κοντά τους και τους έσπρωχναν και τελικά κανείς τους δεν έβγαινε στην επιφάνεια"!
Ο Μοναχός Επιφάνιος διέσωσε και την προσωπική εξομολόγηση μιας μοναχής που δειλίασε και υπέκυψε στις πιέσεις των αθεϊστών. "Μάς πήραν όλες τις μοναχές έξω από το μοναστήρι, στίς όχθες του ποταμού. Εκεί υπήρχαν ακουμπισμένες κάποιες εικόνες από το Καθολικό της Μονής μας. Ένας από τους Τσεκιστές μάς εξήγησε: "Όποια μοναχή πάρει μία εικόνα και την πετάξει στό ποτάμι, θα της επιτραπεί να ζήσει. Όποια αρνηθεί θα πεταχτεί η ίδια στό νερό και θα πνιγεί"!
Καί άρχισαν να μάς καλούν ονομαστικά. Η πρώτη που πετάχθηκε στό νερό και πνίγηκε ήταν η Γερόντισσά μας. Και πολλές μετά από αυτήν προτίμησαν έναν ευλογημένο θάνατο. Τις έριχναν στό ποταμό δεμένες και βούλιαζαν σάν πέτρες! Πολλές έψαλλαν ζητώντας την βοήθεια του Θεού. Άλλες πήγαιναν σάν να επρόκειτο για γιορτή. Αλλά εγώ η αμαρτωλή, τρομοκρατημένη από την ιδέα του θανάτου, ασέβησα στην εικόνα της Παναγίας. Πήρα την εικόνα και την πέταξα στό νερό για να ζήσω! Αλλά αντί για ζωή πήρα τον αιώνιο θάνατο, όχι μόνο στόν μέλλοντα αιώνα, αλλά και τώρα, σ' αυτή την ζωή. Νομίζεις ότι είμαι ζωντανή; Ζώ τον θάνατό μου. Βασανίζομαι κάθε ημέρα, κάθε ώρα, κάθε λεπτό".
Αυτή η μοναχή γύριζε από χωριό σε χωριό και ομολογούσε την αμαρτία της, την άρνηση του Χριστού, ενώ ομολογούσε την δόξα όσων μοναζουσών αξιώθηκαν του μαρτυρικού στεφάνου.
Σέ άλλες περιπτώσεις κάποιοι πιστοί παρακολούθησαν από μακριά το ομαδικό μαρτύριο ολοκλήρων μοναστικών αδελφοτήτων, πού πνίγηκαν στό Βόλγα. Έδεναν τους μοναχούς ή τις μοναχές με το ίδιο σκοινί και στη συνέχεια τους έριχναν στό ποτάμι! Μία πραγματική "αλυσίδα Μαρτύρων" χάνονταν στά νερά του ποταμού.
Παρόμοιο περιστατικό συνέβη στό Χάρκοβο, στόν ποταμό Ντόν.
Στίς όχθες της λίμνης Issyk Kul της Κιργιζίας, υπήρχε ένα μοναστήρι. Όταν κατέστρεψαν το μοναστήρι μέχρι θεμελίων, έδεσαν τους μοναχούς στό ίδιο σκοινί και τους έπνιξαν στην λίμνη!
Άλλοι Μάρτυρες υπέστησαν άλλο φοβερό μαρτύριο: τους έθαψαν ζωντανούς! Οι Τσεκιστές έδεναν μαζί ένα μοναχό και μία μοναχή, λέγοντας "σάς παντρεύουμε" και τους έθαβαν ζωντανούς, σε όρθια στάση! Οι Μάρτυρες δεν πέθαιναν αμέσως. το μαρτύριό τους κρατούσε ολόκληρη την ημέρα!
 
Ο Μοναχός Επιφάνιος σημειώνει, ότι η Εκκλησία των Κατακομβών είχε να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα δύο εχθρούς, την αθεϊστική Σοβιετική Πολιτεία και την "Εκκλησία" της, των οποίων οι αντεκκλησιαστικές και αντιχριστιανικές ενέργειες ξεκινούσαν από το ίδιο κυβερνητικό κέντρο. Σημειώνεται, ότι το 1932 ο Στάλιν ξεκίνησε ένα πενταετές πρόγραμμα, σύμφωνα με το οποίο μέχρι το 1937 έπρεπε να έχει εξαφανισθεί από την Σοβιετική Ένωση ακόμη και το όνομα του Θεού!
Είναι ακόμη άξιο σημειώσεως και αναφοράς το γεγονός, ότι η έλλειψη εμπιστοσύνης των Σοβιετικών Αρχών στη νομιμοφροσύνη των Ιεραρχών του Σεργιανιστικού στρατοπέδου ήταν τέτοια, ώστε το 1939 υπήρχαν ελεύθεροι και εκεί μόνον 4 Επίσκοποι, οι έπειτα Πατριάρχες Σέργιος και Αλέξιος Α' (Simansky), ο Μητροπ. Νικόλαος Yarushevitch και ο Αρχιεπίσκοπος Σέργιος Voskresensky.
Είναι χαρακτηριστικά όσα έγραψε το 1927 ο κρατικός αξιωματούχος E. Yeroslavsky: "Σέ ό, τι αφορά την θρησκεία, λίγο ενδιαφέρει με ποία ψιμμύθια προσαρμογής την έχει στολίσει ο Πατριάρχης Σέργιος. Εμείς εξακολουθούμε να παλεύουμε εναντίον κάθε επιρροής της θρησκείας στίς μάζες των εργαζομένων, όπως εξακολουθούμε να αγωνιζόμαστε εναντίον κάθε θρησκείας, κάθε Εκκλησίας" (E. Yaroslavsky, "Περί Θρησκείας", Μόσχα 1957, σελ. 155).
Ο Μοναχός Επιφάνιος αναφέρει για να υποστηρίξει την άποψή του, ένα περιστατικό από τον Βίο του Νεομάρτυρος Επισκόπου Αρκαδίου της Πολτάβας. Όταν ο Ομολογητής Ιεράρχης επέστρεψε από την εξορία και βρέθηκε μυστικά στη Μόσχα, ζήτησε να συναντηθεί με τον Μητροπ. Σέργιο, για να συζητήσουν σχετικά με την εκκλησιαστική κατάσταση. Ο Μητροπ. Σέργιος πρίν κάν συζητήσει μαζί του, του ζήτησε να παρουσιαστεί στην NKVD, η οποία τον συνέλλαβε αμέσως! (ακόμη βλ. Πρωθιερέως Μιχαήλ Polsky αυτ., τόμος 2, σελ. 87).

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ