"Τρελός", ελεύθερος, ταπεινός, κρυμμένος, γεμάτος αγάπη - Άγιος Ανδρέας ο σαλός

Διά Χριστόν σαλοί (=τρελοί για χάρη του Χριστού ή εξαιτίας του Χριστού) είναι κάποιοι άγιοι, που παρίσταναν τους τρελούς, για να αποφεύγουν την τιμή από τους ανθρώπους. Συγχρόνως, με την αλλοπρόσαλλη και ενίοτε προκλητική συμπεριφορά τους, περνούσαν διάφορα μηνύματα στην κοινωνία του τόπου, όπου ζούσαν.

     Ένας από τους αντιπροσωπευτικούς αγίους Σαλούς, είναι ο Άγιος Αντρέας ο Σαλός, ο οποίος έζησε τον πέμπτο αιώνα μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη και η ιστορία του είναι πράγματι χαρακτηριστική της θείας Σαλότητάς του.
     Η στροφή του Αγίου, που ήταν «τω γένη Σκύθης», στη Σαλότητα, έγινε μετά από ένα όραμα που είχε σε μία ολονύχτια προσευχή, που, όπως μαρτυρεί ο ίδιος, ο Χριστός τον κάλεσε να γίνει «Σαλός δια Αυτόν». Την επόμενη μέρα αφού σηκώθηκε και έκανε την προσευχή του, πήρε ένα μαχαίρι και πήγε σε ένα πηγάδι κοντά στο υπνοδωμάτιο του κυρίου του. Εκεί έβγαλε τον χιτώνα του και άρχισε να τον ξεσκίζει σαν επιληπτικός και να τον κόβει σε μικρά κομμάτια. Πρόφερε μάλιστα λόγια συγκεχυμένα και άκρατες φωνές όπως οι παράφρονες. Οι οικείοι τον κοιτούσαν με βαθιά λύπη, καθώς νόμιζαν ότι είχε παραφρονήσει τελείως.
     Η σκληρή ζωή του Αντρέα περιγράφεται από τον βιογράφο του Νικηφόρο, με εκφράσεις έντονα χαρακτηριστικές. «Ήταν μία ζωή παρόμοια με εκείνη των σκυλιών. Σε μερικές μάλιστα περιπτώσεις την ξεπερνάει σε τραχύτητα ενώ τα παιχνίδια του μέσα στον κόσμο ήταν δύσκολα και επικίνδυνα. Συχνά έτρωγε ξύλο και ξεφτιλίζονταν με τον χειρότερο τρόπο. Συναναστρέφονταν συνέχεια με αμαρτωλές γυναίκες, γεγονός που φανέρωνε την απάθειά του μέσα σε ένα κόσμο ξεπεσμένο με πολλά σκάνδαλα αλλά και  τη μεγάλη του δυνατότητα να επηρεάσει αυτόν τον κόσμο και να του δημιουργήσει αισθήματα συμπάθειας και αγάπης».  Μεγάλη ήταν η αντίθεση της ζωής του Αντρέα με εκείνη των υπολοίπων ανθρώπων. Τη δικιά του τη ζωή τη χαρακτήριζαν σαν αντικοινωνική και τελείως έξω από τα ανθρώπινα καθιερωμένα. Στον αντίποδα, ο ίδιος ο άγιος Αντρέας φανέρωνε τον παραλογισμό της κοινωνικής ζωής, σε σχέση και σύγκριση με μία άλλη ζωή που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούσαν να καταλάβουν. 

 Εξαιρετική μελέτη για τη σαλότητα στην Ορθοδοξία και φιλολογική εξέταση της βιογραφίας του αγ. Ανδρέα (βλ. εδώ).

     Μερικά χαρακτηριστικά επεισόδια της ζωής του, που έχουν καταγραφεί, συχνά δείχνουν καταστάσεις αντίστοιχες με τη σύγχρονη ζωή και κοινωνία και φανερώνουν όλη αυτή την ιδιαιτερότητα της παρουσίας αυτού του ξεχωριστού Αγίου.
     Μία μέρα λοιπόν ο Ανδρέας βρέθηκε τυχαία σε μία μεγαλοπρεπή κηδεία.  Είχε πεθάνει κάποιος άρχοντας της πόλης και την κηδεία του συνόδευε ένα πλήθος ανθρώπων από τους οποίους άλλοι έψαλλαν, άλλοι θυμιάτιζαν, ενώ οι στενοί του συγγενείς έκλαιγαν με πάθος. Εκείνο όμως που δεν έβλεπαν όσοι ακολουθούσαν την κηδεία και μόνο ο άγιος Ανδρέας έβλεπε με φρίκη, ήταν ένα πλήθος δαιμόνων οι οποίοι επίσης συνόδευαν τον νεκρό και περιγελούσαν όλους εκείνους που τιμούσαν έναν καθόλου ενάρετο άνθρωπο στην επίγεια ζωή του. Όμως, τελευταίος από όλους ακολουθούσε ένας όμορφος νέος ο οποίος με τους θρήνους και τα πολλά δάκρυά του συγκίνησε τον άγιο Αντρέα, που στην αρχή νόμισε ότι ήταν κάποιος συγγενής του πλούσιου άρχοντα.
     Αυτός όμως ήταν η ίδια η ψυχή του πλούσιου, που μόνο ο άγιος Αντρέας έβλεπε και που έκλεγε για την αμαρτωλή ζωή που είχε κάνει. Στα γοερά δάκρυά του, προστέθηκαν και αυτά του ίδιου του αγίου Αντρέα, που είχε καταλάβει και θρηνούσε κι αυτός για την χαμένη ψυχή. Έκπληκτοι οι άλλοι έβλεπαν τον άγιο, έναν ξένο, να κλαίει πιο πολύ από όλους για τον νεκρό. Θεώρησαν ότι κοροϊδεύει τον νεκρό και τον κυνήγησαν με πέτρες.
     Αλλά και προφητικές ικανότητες είχε ο άγιος. Προφήτεψε το κτίσιμο του λαμπρού ναού των αγίων Αποστόλων  όταν έπεσε σε ένα λάκκο κοντά στον πρώτο μικρό ναό και πρόβλεψε ότι ο ναός θα ανοικοδομηθεί σε μεγαλοπρεπή εκκλησία με πέντε τρούλους. Μία άλλη φορά ενώ βρισκόταν σε μία ταβέρνα, ξαφνικά σηκώθηκε και άρπαξε από το στόμα κάποιου θαμώνα ένα κομμάτι κρέας που μόλις ετοιμαζόταν να το φάει. Τότε αυτός τον έπιασε και μαζί με άλλους  κατηγόρησαν τον άγιο Αντρέα για κλέφτη. Ο άγιος  όμως δεν έχασε την ψυχραιμία του και στρεφόμενος προς τον νέο του λέει σε δυνατό τόνο: «Εσύ είσαι κλέφτης και αρπάζεις τα ξένα πράγματα. Και σα να μην σου έφταναν όλα αυτά, τώρα λήστεψες και τον Συμεών», και μιλώντας του έδωσε και ένα χαστούκι. Ο πραγματικός κλέφτης τότε κατάλαβε τι εννοούσε  ο άγιος και ότι ήξερε πολλά γι' αυτόν. Κατάλαβε αμέσως το σφάλμα του και έφυγε σκύβοντας το κεφάλι του.
     Μία άλλη φορά είχε βρεθεί στην κεντρική αγορά όπου ένας οπωροπώλης πουλούσε φρέσκα σύκα τα οποία είχε τοποθετήσει σε ένα γυάλινο δοχείο. Μερικοί αργόσχολοι που ήθελαν να διασκεδάσουν όταν είδαν στην αγορά τον άγιο Αντρέα τον παρακίνησαν να φάει τα σύκα για να χορτάσει την πείνα του. Όταν όμως ο οπωροπώλης είδε τον άγιο Αντρέα να τρώει τα σύκα του άρχισε να τον χτυπάει με τόση αγριότητα ώστε στο τέλος κουράστηκε. Αλλά ο άγιος δεν θα κατηγορήσει τον οπωροπώλη γιατί τόν  έδειρε αλλά τον εαυτό του που εξ' αιτίας του κουράστηκε να δέρνει ο «καημένος» ο οπωροπώλης.
     Άλλη μία φορά είχε μπει σε μία εκκλησία την ώρα της λειτουργίας και άρχισε να πετάει καρύδια στους παπάδες, γεγονός που τους εξόργισε και τον κυνήγησαν έξω από τον ναό. 

 

Στο ναό της Παναγίας των Βλαχερνών, ο άγιος Ανδρέας ο διά Χριστόν σαλός (δεξιά στην εικόνα) βλέπει την Παναγία να σκεπάζει το λαό μ' ένα ουράνιο σκέπασμα. Το θείο αυτό βίωμα γιορτάζεται 1 Οκτωβρίου (γιορτή της "Αγίας Σκέπης"), εκτός από την Ελλάδα, όπου μεταφέρθηκε 28 Οκτωβρίου, προς τιμήν της υποστήριξης της Παναγίας στους Έλληνες φαντάρους του 1940. Στη μέση της εικόνας ο άγ. Ρωμανός ο Μελωδός.
 

     Ένα άλλο θαύμα, που δείχνει και την εσωτερική δύναμη του αγίου Αντρέα ήταν το εξής περιστατικό: Ενώ βρισκόταν χτυπημένος στη μέση ενός δρόμου της Πόλης, μία άμαξα που την έσερναν βόδια έρχεται προς το μέρος του με τον αμαξά μεθυσμένο. Τότε τα βόδια περνώντας ποδοπάτησαν τον ίδιο και οι τροχοί πέρασαν σχεδόν πάνω από την κοιλιά του. Ο άγιος όμως δεν έπαθε τίποτα και σηκώθηκε αβλαβής.
     Στο πρόσωπο του Αγίου Αντρέα βλέπει κανείς την προσπάθεια, όπως μας την περιγράφει και ο βιογράφος του, να προβάλλει έναν άλλο κόσμο διαφορετικό από εκείνο της εποχής του, που το ήθος βρισκόταν πολύ χαμηλά, κάτι δηλαδή ανάλογο με τη δικιά μας εποχή. Μόνο ένα άγιος σαν τον Σαλό Αντρέα, μπορούσε να χτυπήσει αποτελεσματικά τον παλιό κόσμο με όλα τα αμαρτωλά του στοιχεία και να παρουσιάσει ένα άλλο κόσμο πνευματικό  και άγιο. Τον καινούργιο αυτό κόσμο παρουσιάζει ο άγιος Αντρέας μέσα από πράξεις, οράματα, προφητείες, θεοψίες. Ο παλιός κόσμος που θριαμβεύει μέσα στα «δαιμονικά του στοιχεία», δέχεται τα σκληρά χτυπήματα του Αγίου Αντρέα του Σαλού που άξια πέρασε στο συναξάρι των αγίων. 
πηγή