Ντροπαλότητα και κοινωνική φοβία...

Μέχρι και λίγες δεκαετίες πριν, η ήπιας μορφής ντροπαλότητα θεωρούνταν ως θετικό στοιχείο προσωπικότητας που σήμαινε ικανότητα περίσκεψης, μετριοπάθεια και συγκρότηση χαρακτήρα. Σήμερα όμως θεωρείται ως πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπισθεί, καθώς αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα προσωπικής εξέλιξης.
Από τη στιγμή που έχει αλλάξει ο τρόπος θεώρησης της ντροπαλότητας, έχει μειωθεί τόσο η ανοχή όσο και η αποδοχή απέναντι στη «φυσιολογική ντροπαλότητα». Άτομα, που αποφεύγουν να μιλήσουν μπροστά σε κοινό, που κοκκινίζουν εάν γίνουν επίκεντρο προσοχής ακόμα και για θετικούς λόγους, ή που χρειάζονται κάποιο βαθμό μοναχικότητας για να νιώσουν καλά, θεωρούνται πλέον ως προβληματικά και παραπέμπονται σε θεραπεία ή τους χορηγείται φαρμακευτική αγωγή.
Σε μια εποχή όπου έχει γίνει σχεδόν απαραίτητο να δείχνεις τις γροθιές σου για να καταφέρεις να επιβιώσεις και να προχωρήσεις μπροστά, η κοινωνική επάρκεια και οι προτεταμένοι αγκώνες αξιολογούνται ιδιαίτερα, ενώ αντίθετα η ντροπαλότητα θεωρείται και αποτελεί συχνά εμπόδιο. Άτομα που κοκκινίζουν εύκολα, κλείνονται στον εαυτό τους και αποφεύγουν διάφορες κοινωνικές καταστάσεις δεν ταιριάζουν σε μία τέτοια πραγματικότητα. Φυσικά και αποτελεί πολύ σοβαρό ανασταλτικό παράγοντα η ακραίας μορφής ντροπαλότητα σε έναν άνθρωπο και χρειάζεται η βοήθεια κάποιου επαγγελματία, αλλά υπάρχουν εκατομμύρια «φυσιολογικοί» άνθρωποι που στιγματίζονται ως ανεπαρκείς ή «ψυχικά πάσχοντες», μη ανταποκρινόμενοι στο ιδεώδες των σύγχρονων κοινωνιών για το πόσο εξωστρεφείς ή κοινωνικοί θα πρέπει να είναι.
Έχουν γραφεί χιλιάδες βιβλία αυτοβοήθειας για τρόπους αντιμετώπισης της ντροπαλότητας και της κοινωνικής φοβίας. Τον προηγούμενο χρόνο μάλιστα, κυκλοφόρησε στην αγορά και ένα σπρέι μύτης που περιέχει την ορμόνη οξυτοκίνη, που, σύμφωνα με τους ερευνητές που το παρασκεύασαν, βοηθά στις κοινωνικές σχέσεις!!! Η ντροπαλότητα μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες στην καθημερινότητα ενός ατόμου, για παράδειγμα ενός εφήβου, αλλά, αν το καλοεξετάσουμε, πολλές φορές το πρόβλημα αφορά στην άσχημη συμπεριφορά και στις αντιδράσεις του περίγυρου απέναντι στη ντροπαλότητα. Τα ντροπαλά παιδιά γίνονται, για παράδειγμα, πολύ συχνότερα αποδιοπομπαίοι τράγοι και θύματα σχολικής βίας.
Πολλά άτομα που νιώθουν άνετα με τον εαυτό τους λυπούνται τους ντροπαλούς, αλλά ταυτόχρονα νιώθουν να ενοχλούνται και να προκαλούνται από τη ντροπαλότητα αυτή. Το ίδιο ισχύει και για τους γονείς των ντροπαλών παιδιών, τα οποία τους βιώνουν ως λιγότερο συναισθηματικά ζεστούς και πιο απορριπτικούς. Αποτελεί μύθο το γεγονός πως οι γονείς είναι οι αποκλειστικοί υπεύθυνοι για τη ντροπαλότητα των παιδιών τους. Αυτό που ισχύει τις περισσότερες φορές είναι πως οι γονείς συχνά όχι μόνο δεν αντέχουν, επικρίνουν, και απορρίπτουν το ντροπαλό παιδί τους, αλλά και το ελέγχουν υπερβολικά στην προσπάθειά τους να το βοηθήσουν. Ο τρόπος αυτός όμως επιδεινώνει τη ντροπαλότητα.
Πού οφείλεται όμως αυτή η αλλαγή στάσης απέναντι στη ντροπαλότητα; Η κύρια αιτία είναι η εισαγωγή της κοινωνικής φοβίας ως επίσημης ψυχιατρικής διάγνωσης πριν από κάποια χρόνια στο ψυχιατρικό διαγνωστικό σύστημα ταξινόμησης DSM, στην αποκαλούμενη «ψυχιατρική Βίβλο». Υπάρχει σίγουρα μία όχι ιδιαίτερα μεγάλη ομάδα ατόμων που υποφέρουν πολύ εξαιτίας της κοινωνικής τους φοβίας, αλλά ο πολύ γενικός ορισμός της θα μπορούσε να συμπεριλάβει το μισό πληθυσμό της γης.
Στη νέα ασθένεια δόθηκε αμέσως ιδιαίτερα μεγάλη δημοσιότητα σε όλα τα ΜΜΕ των Η.Π.Α. με τίτλους όπως «Άνθρωποι που φοβούνται ανθρώπους» ή «Δεν είσαι ντροπαλός, αλλά άρρωστος». Έγιναν έρευνες στις Η.Π.Α. που έδειχναν πως ένας στους πέντε αμερικανούς υπέφερε από κοινωνική φοβία και, στις αρχές του 1990, η κοινωνική φοβία αποκαλέστηκε ως η «η διαταραχή προσωπικότητας της δεκαετίας» και πως «τείνει να προσλάβει επιδημιολογικές διαστάσεις»!
Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη προσπάθεια για να καταλάβει κανείς πως ένας ισχυρός παράγοντας πίσω από την καθιέρωση της κοινωνικής φοβίας ως ψυχικής νόσου ήταν οι φαρμακευτικοί κολοσσοί, που δαπάνησαν αμέσως εκατομμύρια δολάρια σε καμπάνιες «συνειδητοποίησης του κοινού» ώστε να πιστέψουν οι φυσιολογικά ντροπαλοί άνθρωποι πως βρίσκονται στη ζώνη κινδύνου της κοινωνικής φοβίας και να σπεύσουν να «θεραπευθούν», παίρνοντας τα φαρμακευτικά σκευάσματα που κυκλοφόρησαν για το σκοπό αυτό. Συγκεκριμένα, η Glaxo­ Smith Kline δαπάνησε 92 εκατομμύρια δολάρια σε ένα μόνο χρόνο στην καμπάνια με τον απίστευτα κυνικό, κατά τη γνώμη μου, τίτλο «Σκέψου πως είσαι αλλεργικός με τους ανθρώπους…». Βλέπουμε λοιπόν πως, ενώ μέχρι και πριν από λίγα χρόνια η κοινωνική φοβία δεν υπήρχε καν ως διάγνωση, φθάσαμε στο σημείο να κατονομαστεί ακόμα και ως η ασθένεια της δεκαετίας…
Υπάρχουν πολλές υποψήφιες ψυχιατρικές διαγνώσεις που περιμένουν τη σειρά τους να επισημοποιηθούν στην επόμενη έκδοση του DSM, για παράδειγμα η απάθεια. Υπάρχει και μία μερίδα ψυχιάτρων που προσπαθούν ώστε να συμπεριληφθεί και η πικρία ως βασικό στοιχείο της ευρύτερης διάγνωσης «post traumatic embitterment disorder». Αν γίνει αυτό, τότε οι ψυχίατροι θα έχουν δυνητικά εκατομμύρια νέους υποψήφιους πελάτες μεταξύ των εκατομμυρίων πικραμένων και απελπισμένων ατόμων που τα τελευταία χρόνια έχουν χάσει τη δουλειά και τις περιουσίες τους…
Δεν γίνεται καμία προσπάθεια εξιδανίκευσης και ωραιοποίησης της ντροπαλότητας. Υπάρχουν άτομα που πραγματικά υποφέρουν από τις συνέπειες της κοινωνικής τους φοβίας και χρειάζονται βοήθεια ειδικού. Όμως ο τρόπος προβολής και προσέγγισής της από τις πολυεθνικές φαρμακοβιομηχανίες και μέρος του ψυχιατρικού κατεστημένου γεννά σοβαρά ερωτηματικά και προβληματισμούς…
Στις σύγχρονες κοινωνίες, όπου υπάρχει η αντίληψη πως τα πάντα στη ζωή θα πρέπει να είναι ανώδυνα, διαφορετικά υπάρχει πρόβλημα, και όπου καταβάλλονται συστηματικές προσπάθειες εξομοίωσης των ατόμων ώστε να γίνονται ευκολότερα χειρίσιμα, οφείλουμε να υπερασπιζόμαστε τη διαφορετικότητα και όχι την εξομοίωση των προσωπικοτήτων των ατόμων. Οφείλουμε να αντισταθούμε στην κοπαδοποίηση από τη μία και στην απομόνωση του ατόμου από την άλλη, και να πριμοδοτήσουμε την αναγκαιότητα των συλλογικών διαδικασιών και αγώνων με την ταυτόχρονη ενίσχυση της προσωπικής αξίας και μοναδικότητας του καθενός.