ἡ ἄνω καλιά τῶν ἀγγέλων

Η αρχαία λέξη "καλιά" (άσχετη με τη νεότ. φράση "πάω καλιά μου") σημαίνει «φωλιά των πουλιών» (πιθανόν από το θ. καλ- του ρ. "καλύπτω").

Ο στίχος «νεοττὸς τῆς ἄνω καλιᾶς τῶν Ἀγγέλων» προέρχεται ἀπό ύμνο στον άγιο Νικόλαο και σημαίνει:

«νεοσσός της ἐπουράνιας φωλιάς των ἀγγέλων».

 

 

 

Ο πλήρης ύμνος (προσόμοιο Αίνων) έχει ως εξής:

❝Τῆς Ἐκκλησίας τὰ ἄνθη περιϊπτάμενος,

ὡς νεοττὸς τῆς ἄνω καλιᾶς τῶν Ἀγγέλων,

Νικόλαε τρισμάκαρ, κράζεις ἀεί

πρὸς τὸν Θεὸν ὑπὲρ πάντων ἡμῶν

τῶν ἐν ἀνάγκαις κινδύνων καὶ πειρασμῶν

καὶ λυτροῦσαι ταῖς πρεσβείαις σου❞.

 

Υπάρχει βέβαια μια σύμφυρση παρομοιώσεων (στα άνθη πετούν μέλισσες, όχι νεοσσοί), εδώ όμως πρόκειται για ποίηση... Ο άγιος παρομοιάζεται με νεοσσό που βγήκε από τη φωλιά των αγγέλων και ίπτται πάνω από τα άνθη της εκκλησίας, από το ένα στο άλλο...

Η λέξη απαντά στην υμνογραφία σε παρομοιώσεις σχετικές με πτηνά και νεοσσούς. Ο Μάξιμος Ομολογητής (6ος αι.) τη χρησιμοποιεί σε ένα θαυμάσιο αλληγορικό κείμενο.

❝Όξυωπέστατον ζῶον ὁ ἀετός. Λόγος γὰρ τοὺς ἀετοὺς τῶν τικτομένων τὰ γνήσια ἐκ τῶν νόθων οὕτω διακρίνειν· ἐάν ἀτενίσωσιν ἀσκαρδαμυκτὶ πρὸς τὸν ἥλιον, γνήσιά εἰσιν· εἰ δὲ μή, ὡς νόθα ἀποβάλλονται τῆς κ α λ ι ᾶ ς · οὕτως οὖν καὶ ὁ μὴ δυνἀμενος καθαρῶς τῷ ἡλίῳ τῆς δικαιοσύνης ἀτενίσαι, νόθος τῆς αὐτοῦ γνώσεως εὑρίσκεται❞.

[μετάφρ.]

(Ο αετός είναι ζώο με πολύ οξεία όραση. Λέγεται ότι οι αετοί ξεχωρίζουν τα γνήσια τέκνα τους από τα νόθα με τον ακόλουθο τρόπο: αν ατενίσουν τον ήλιο χωρίς να ανοιγοκλείσουν τα μάτια τους, είναι γνήσια· αλλιώς, ως νόθα τα διώχνουν από τη φωλιά. Έτσι και αυτός που δεν μπορεί με καθαρό βλέμμα να ατενίσει τον ήλιο της δικαιοσύνης, αποδεικνύεται νόθος της γνώσεώς του).

Τη συναντούμε όμως και στη λόγια λογοτεχνία, π.χ. στον Αλ. Παπαδιαμάντη στο διήγημα «Βαρδιάνος στα σπόρκα», όταν μιλάει για τον θάνατο μιας μάνας και του νεογέννητου τέκνου της με τα ακόλουθα λόγια:

❝Μήτηρ ἀνεύθυνος καὶ βρέφος ἄκακον· ἡ μήτηρ μετὰ τὰς τρικυμιώδεις συγκινήσεις τοῦ ἔρωτος, μετὰ τὰς γαληνίους ἀπολαύσεις τοῦ γάμου, μετὰ τὰς δεινοπαθείας τῆς κυοφορίας, μετὰ τὰς ὠδῖνας τοῦ τοκετοῦ, τὸ βρέφος μετὰ τὴν πρώτην αἴσθησιν τοῦ πόνου καὶ τὴν πρώτην φωνὴν τοῦ κλαυθμυρισμοῦ, ἀνηρπάγησαν εἰς ἐπουρανίους κ α λ ι ά ς , τὸ τέκνον εἰς τὰς ἀγκάλας τῆς μητρός, καὶ ἀμφότεροι εἰς τοὺς κόλπους τοῦ ἀγνώστου❞.

Είναι πλέον ή βέβαιον ότι ο Παπαδιαμάντης, βαθύς γνώστης των εκκλησιαστικών κειμένων, δανείστηκε τη λέξη από τον ύμνο που παραθέσαμε...