Του Σπύρου Β. Μπαζίνα
«… Το Φανάριον είναι η τέχνη του να εξάγη τις εκ των χειρίστων δεδομένων το άριστον δυνατόν . … Είναι η πύλη της Ανατολής ανεωγμένη προς την Δύσιν…» (Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος κ. Μελίτωνος, Στάχυς, Ι. Μ. Αυστρίας, Ιούλιος 1972, τ. 27, σ. 11).
Τι σημαίνει αυτό σήμερα; Η απάντηση δεν είναι εύκολη. Κάποιες σύντομες σκέψεις μόνο σκιαγραφούνται παρακάτω. Με πολύ σεβασμό για τον Οικουμενικό Θρόνο.
Γιατί «…Εκκλησία και φυλή δεν είμαστε δύο ακτές στο ποτάμι της ιστορίας μας, της ζωής μας, αλλά αποτελούμε αυτό το ποτάμι. Δύο συνοδείες είμαστε που πάμε αντάμα, που ψέλνουμε μαζί» (Μητροπολίτου Πριγκηποννήσων κ. Δωροθέου, ε.α. σ. 12). Αλλά και με δεδομένο ότι στην Ορθοδοξία ουδείς είναι αλάθητος! Τα πρεσβεία τιμής δόθηκαν από οικουμενικές συνόδους πρώτα στον Ρώμης κι έπειτα στον Νέας Ρώμης (Κων/πολεως), ως επίσκοπο της πρωτεύουσας της χριστιανικής αυτοκρατορίας.
Μετά το σχίσμα του 1054, την θέση του Ρώμης ως πρώτου μεταξύ ίσων (primus inter pares) παίρνει ο Κων/πολεως. Αλλά μετά το 1453 μόνο κατά συγκατάβαση, αφού δεν υπάρχει πλέον χριστιανική αυτοκρατορία, και μόνο μέχρι να συγκληθεί οικουμενική σύνοδος, που θα επιβεβαιώσει το πρεσβεία τιμής του ή θα τα δώσει σε άλλη εκκλησία. Αυτή η συγκατάβαση έπαυσε να υπάρχει, αφότου το Οικ. Πατριαρχείο μετατράπηκε σε αμερικανικό. Για να αποκατασταθεί η φήμη της Ορθοδοξίας, που εθεωρείτο από κάποιους αντιδυτική (βλ. Samuel Huntington, Η σύγκρουση των πολιτισμών και ο ανασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης, Εκδ. Πατάκη, 2017).
Για να αντιμετωπιστούν τα οικονομικά προβλήματα αλλά και οι απειλές από Άγκυρα, Βατικανό και Μόσχα. Αλλά και για να αποτραπεί και η αναβάθμιση σε Πατριαρχείο της Αρχιεπισκοπής Αμερικής, της βακτηρίας του Οικ. Πατριαρχείου κατά τον πρώην Οικ. Πατριάρχη μακαριστό κυρό Αθηναγόρα. Αυτή η προσπάθεια εξάλλου οδήγησε στον εξαναγκασμό σε παραίτηση του πρώην Αμερικής μακαριστού κυρού Ιάκωβου, όταν απέτυχε να εκλεγεί Οικ. Πατριάρχης, για δεύτερη φορά, το 1991, αλλά και στην διαίρεση και υποβάθμιση της πάλαι ποτέ Αρχιεπισκοπής Βορείου και Νοτίου Αμερικής. Το επιχείρημα προς την αμερικανική κυβέρνηση ήταν εύλογο και προφανές. «Γιατί να κάνετε πατριαρχείο Αμερικής που θα είναι τελευταίο στην σειρά, αφού μπορείτε να έχετε το Οικ. Πατριαρχείο που είναι πρώτο;». Έκτοτε, η σχέση Οικ. Πατριαρχείου και ΗΠΑ γίνεται πολύ πιο στενή. Η πολιτική ηγεσία των ΗΠΑ επισκέπτεται πιο συχνά την Κων/πολη, ακόμη και αγνοώντας την Αθήνα, και ο Οικ. Πατριάρχης επισκέπτεται τις ΗΠΑ πέντε φορές από το 1991, παρά το γεγονός ότι οι ΗΠΑ έκτοτε έκαναν σειρά επιθετικών πόλεμων. Έτσι «σώθηκε» το Οικ. Πατριαρχείο. «Σώθηκε», βέβαια, που λέει ο λόγος. Γιατί Οικ. Πατριαρχείο, που γίνεται αμερικανικό, δηλαδή εθνικό, πατριαρχείο, παύει να είναι οικουμενικό. Εν τούτοις, η Χάλκη παραμένει ακόμη κλειστή, η Ρωμιοσύνη στην Τουρκία σταδιακά εκλείπει και οι Χριστιανοί στην Μ. Ανατολή εξαφανίζονται, κυρίως λόγω της ανίερης συμμαχίας ΗΠΑ-Ισραήλ-Τουρκίας-τζιχαντιστών! Αυτή η de facto παραίτηση του Οικ. Πατριαρχείου από τα πρεσβεία τιμής του (de jure αλλαγή προϋποθέτει απόφαση Οικ. Συνόδου) επισημοποιήθηκε με το σχίσμα στην Ορθοδοξία. Αυτό φάνηκε πρώτα με την διαφωνία που προέκυψε όταν, για να εξυπηρετηθεί καλύτερα η αμερικανική πολιτική, έγινε προσπάθεια να αναβαθμιστεί ο de facto πρώην Οικουμενικός και πλέον Αμερικανός Πατριάρχης από πρώτος μεταξύ ίσων (primus inter pares) σε πρώτο χωρίς ίσους (primus sine paribus).
Το σχίσμα φάνηκε στην Σύνοδο του Κολυμπαρίου. Όχι μόνο γιατί δεν συμμετείχαν τέσσερεις από τις δεκατέσσερεις αυτοκέφαλες εκκλησίες, της Αντιόχειας, της Βουλγαρίας, της Γεωργίας και της Ρωσίας. Αλλά και γιατί, από τις δέκα εκκλησίες που συμμετείχαν, στην λήψη των αποφάσεων συμμετείχαν μόνο οι προκαθήμενοι, και ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου υπέγραψε τις αποφάσεις ακόμη και για μητροπολίτες της Κύπρου που δεν υπέγραψαν! Και γιατί, ακόμη και στην ελληνική Ορθοδοξία, η Σύνοδος του Κολυμπαρίου δεν αναγνωρίζεται ως οικουμενική, αφού οι αποφάσεις της ούτε έγιναν δεκτές από τον πιστό λαό, ούτε επιβεβαιώθηκαν από μεταγενέστερη οικουμενική σύνοδο.
Το ουκρανικό σχίσμα όμως εμβάθυνε το σχίσμα στην Ορθοδοξία. Ακόμη κι αν δεχθεί κανείς ότι το Οικ. Πατριαρχείο είχε το δικαίωμα να δώσει αυτοκεφαλία στην εκκλησία της Ουκρανίας, και, με την «ενθάρρυνση» των ΗΠΑ, να θυμηθεί αυτό το δικαίωμα μετά από περισσότερο από τρεις αιώνες και να ξεχάσει την συμφωνία που είχε επιτευχθεί κατά το προπαρασκευαστικό στάδιο της Συνόδου του Κολυμπαρίου ότι την αυτοκεφαλία θα δίνει το Οικ. Πατριαρχειο αλλά με την έγκριση των άλλων αυτοκέφαλων εκκλησιών, το ζήτημα παραμένει. Και αυτό είναι ότι το Οικ. Πατριαρχείο δεν είχε το δικαίωμα να ρυθμίσει το εκκλησιαστικό ζήτημα της Ουκρανίας πριν λυθεί το πολιτειακό, να παρέμβει δηλαδή ουσιαστικά υπέρ της μιας πλευράς σε ένα εμφύλιο πόλεμο.
Ετσι, το Οικ. Πατριαρχειο παρέβη τους κανόνες της Εκκλησίας και αδίκησε βάναυσα την κανονική εκκλησία της Ουκρανίας υπό τον γενικά αναγνωρισμένο Μητροπολίτη Κιέβου κ. Ονούφριο.
Το σχίσμα διευρύνθηκε ακόμη με μια σειρά από εκατέρωθεν λανθασμένες ενέργειες. Οι σημαντικότερες ίσως ήταν η σιωπή του Οικ. Πατριάρχη απέναντι στις απηνείς διώξεις χριστιανών στην Ανατ. Ουκρανία από το καθεστώς Ζελένσκυ, η δήλωση του Οικ. Πατριάρχη ότι ο Μόσχας πρέπει να παραιτηθεί γιατί δεν καταδίκασε τον πόλεμο, ενώ ο ίδιος δεν καταδίκασε ποτέ τους πολέμους της Τουρκίας και της Αμερικής, και η εισπήδηση του Μόσχας στην δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας. Ακόμη και η πρόσφατη επίσκεψη του Ιεροσολύμων στην Κων/πολη, για να δει τον πρόεδρο της Τουρκίας αλλά όχι τον Οικ. Πατριάρχη, δεν βοήθησε την πανορθόδοξη ενότητα.
Αλλά και η πρόσφατη επίσκεψη του Οικ. Πατριάρχη στις ΗΠΑ, όπου συναντήθηκε με Αμερικανούς αξιωματούχους που είναι συνυπεύθυνοι για μια σειρά επιθετικών πόλεμων και βέβαια για την γενοκτονία Μουσουλμάνων και Χριστιανών στην Γάζα, έκανε τα πράγματα ακόμη χειρότερα. Ας ελπίσουμε ότι ο πρώην Αλβανίας μακαριστός κυρός Αναστάσιος θα εισακουσθεί, έστω μετά θάνατον, και ο Οικ. Πατριάρχης θα βρει το θάρρος να συγκαλέσει Πανορθόδοξη Σύνοδο που θα αντιμετωπίσει τα ζητήματα που προκάλεσαν το σχίσμα, και θα αποκαταστήσει την πανορθόδοξη ενότητα και την οικουμενικότητα του Πατριαρχείου Κων/πολεως, χωρίς την οποία δεν νοείται διαχριστιανικός ή διαθρησκειακός διάλογος. Αυτή είναι η ιστορική αποστολή του Οικουμενικού Θρόνου, που «απέβλεψε προς τα πρεσβεία αυτού …. ως προς πρεσβεία της μάλλον ταπεινής διακονίας, εν πνεύματι αγάπης, ειρήνης και αμοιβαίου σεβασμού … Αυτή είναι η φωνή των Κανόνων της Ιστορίας» (Μητροπολίτου Σάρδεων κ.Μαξίμου, ε.α., σ. 23)
