ελαία - ελιά - έλαιο -λάδι ~

 

ΜΙΑ ματιά στις λέξεις αυτές με αφορμή τη συγκομιδή της ελιάς που αρχίζει και φέτος (για όσους έχουν ελιές).

Η λέξη "ελιά", η αρχ. "ἐλαία", είναι δάνεια από κάποια μεσογειακή γλώσσα, αλλά αρχαιότατη στον τόπο μας (απαντά ήδη την μυκηναϊκή εποχή σε πινακίδες ως e-ra-wa). Αυτονόητο, αφού πάντοτε ευδοκιμούσε στην Ελλάδα. Έχει όμως συνδεθεί και με τη θρησκευτική παράδοση των αρχαίων Ελλήνων (ως σύμβολο τής θεάς Αθηνάς).

Επειδή στα μεσαιωνικά χρόνια η "ἐλαία" έγινε (με συνίζηση) "ἐλιά", γράφτηκε από τους μεταγενέστερους λογίους "εληά" (θέλοντας έτσι να αποδώσουν γραπτώς το -αι-, όπως έγινε και σε άλλες λέξεις που είχαν συνίζηση, π.χ. παλαιός > παληός, δίκιο > δίκηο κ.λπ. -απόδοση όμως που δεν είναι σωστή, αφού η συνίζηση είναι καθαρά φωνητική διαδικασία).

Από το ελληνικό "ἐλαία" προέρχεται επίσης η αντίστοιχη λατινική λέξη «olīva» (από όπου τα αγγλ. κ. γαλλ. «olive, ιταλ. «oliva» κ.ά.).

ΑΠΟ το αρχ. "ἔλαιον" (του οποίου του υποκοριστικό "ἐλᾴδιον" έδωσε το "λάδι") προήλθε το λατ. "oleum" και από εκεί οι διάφορες λέξεις των ευρωπαϊκών γλωσσών για το λάδι (π.χ. γαλλ. huile, ισπ. oleo, ιταλ. olio, γερμ. Öl, αγγλ. oil κ.ά.).

________

"oleum et operam perdidi!"

Όσοι είχαν κάνει Λατινικά στις Πανελλήνιες θα θυμούνται το κείμενο 29, «Ο Οκταβιανός, ο παπουτσής και το κοράκι». Περιέχει ένα ανέκδοτο με τον παπουτσή που κατάφερε να πουλήσει στον Οκταβιανό -τον κατοπινό αυτοκράτορα Αύγουστο- ένα κοράκι που μιλούσε. Από εκεί βγήκε η παροιμιώδης φράση: "oleum et operam perdidi" ( = χαράμισα το λάδι μου [προκειμένου για νυχτερινή δουλειά] και τον κόπο μου· κρίμα στον κόπο μου!)

 

« Όταν ο Οκταβιανός επέστρεφε στη Ρώμη μετά τη νίκη στο

Άκτιο, κάποιος άνδρας πήγε να τον συναντήσει κρατώντας

ένα κοράκι· το είχε διδάξει να λέει τα εξής:

«Ave, Caesar, victor imperator».

( = Χαίρε, Καίσαρα, νικητή στρατηγέ!»).

Ο Καίσαρας ενδιαφέρθηκε πολύ να αγοράσει το κοράκι· το

αγόρασε λοιπόν για είκοσι χιλιάδες σηστερτίους.

Το παράδειγμα αυτό παρακίνησε κάποιον παπουτσή να

μάθει σε ένα κοράκι τον ίδιο χαιρετισμό. Για πολύ καιρό

μάταια ξόδευε τον κόπο του· κάθε φορά που το πουλί δεν

απαντούσε, ο παπουτσής συνήθιζε να λέει:

«oleum et operam perdidi! (κρίμα στον κόπο μου)».

Επιτέλους το κοράκι έμαθε τον χαιρετισμό και ο παπουτσής,

επιθυμώντας τα χρήματα, το έφερε στον Καίσαρα. Μόλις

άκουσε τον χαιρετισμό, ο Καίσαρας είπε: «Στο σπίτι μου

ακούω αρκετούς τέτοιους χαιρετισμούς».

Τότε το κοράκι θυμήθηκε τα λόγια του κυρίου του: «oleum

et operam perdidi!

Ο Αύγουστος γέλασε με αυτά τα λόγια και αγόρασε το πουλί

για τόσο μεγάλο ποσό, όσο δεν είχε αγοράσει κανένα μέχρι

τότε. ❧

______

[υλικό από Γ. «Μπαμπινιώτη, «Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας