Ανυπότακτος μέχρι τέλους

 

Πιμπλής Μανώλης

Μια πολύ δύσκολη αλλά πλήρη και δικαιωμένη ζωή για τον μεγάλο αντιφρονούντα Αλεξάντρ Σολζενίτσιν, έναν από τους μεγαλύτερους Ρώσους συγγραφείς του 20ού αιώνα

Η χήρα του Αλεξάντρ Ισάεβιτς Σολζενίτσιν, Ναταλία, είπε ότι ο μεγάλος εκλιπών, που έφυγε από τη ζωή στα 89 του χρόνια τα ξημερώματα της Δευτέρας, «έζησε μια δύσκολη, αλλά ευτυχισμένη ζωή». Και επανέλαβε: «Ζήσαμε ευτυχισμένα». Ήθελε προφανώς να ξορκίσει, τουλάχιστον τη στιγμή αυτή της εξόδου, τις δηλώσεις του άλλου σκέλους της πρώτης φράσης της. Γιατί η ζωή τού Σολζενίτσιν δεν ήταν απλώς μια δύσκολη ζωή. Ήταν μια ζωή ανυπέρβλητων εμποδίων, απωλειών, διώξεων και μοναξιάς. Ο πατέρας του πέθανε ενώ ο Αλεξάντρ βρισκόταν ακόμα στην κοιλιά της μάνας του. Εκείνη δεν ξαναπαντρεύτηκε και εγκαταστάθηκε στο Ροστόφ να τον μεγαλώσει.

 

Όπως ο ίδιος ο Σολζενίτσιν αφηγήθηκε πριν από τριάντα χρόνια στους «Νew Υork Τimes», η ζωή τους ήταν πολύ σκληρή: «Πληρώναμε υψηλό ενοίκιο σε ιδιώτη για μια κατεστραμμένη παράγκα επί δεκαπέντε χρόνια. Στο τέλος το κράτος μας έδωσε ένα δωμάτιο, τμήμα ενός ανακατασκευασμένου στάβλου. Έκανε πάντα κρύο, ζεσταινόμασταν με κάρβουνο που ήταν δύσκολο να προμηθευτούμε, φέρναμε νερό από μακριά. Η μητέρα ήξερε καλά γαλλικά και αγγλικά. Είχε επίσης μάθει στενογραφία και δακτυλογράφηση. Αλλά δεν την έπαιρναν ποτέ σε καλοπληρωμένες δουλειές, επειδή δεν είχε προλεταριακή καταγωγή. Αυτό την υποχρέωνε να αναζητά συμπληρωματική εργασία το βράδυ και να κάνει τις δουλειές του σπιτιού τη νύχτα χωρίς ποτέ να κοιμάται αρκετά. Καθώς κρύωνε τακτικά, έπαθε φυματίωση και πέθανε στα 49 της χρόνια».

 

Όμως τα δεινά του δεν σταμάτησαν εδώ. Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο υπηρέτησε ως λοχαγός του Πυροβολικού. Ένα γράμμα σε παλιούς συμφοιτητές του, όπου μιλούσε για ανάγκη ανανέωσης του σοσιαλισμού και περιέγραφε τον Στάλιν ως κακό θεωρητικό και μέτριο στρατηγό στον πόλεμο, τον οδήγησε στη φυλακή. Συνελήφθη στο Μέτωπο, στην Ανατολική Πρωσία και καταδικάστηκε σε οκταετή φυλάκιση. Στη διάρκειά της, η νεαρή σύζυγός του ζήτησε διαζύγιο. Ήταν η εποχή που χειρουργήθηκε για καρκίνο. Ελευθερώθηκε την ημέρα του θανάτου του Στάλιν, στις 5 Μαρτίου του 1953 αλλά, φευ, εκτοπίστηκε στο Καζαχστάν. Ο καρκίνος τον ξαναχτύπησε, αλλά εκείνος τον νίκησε πάλι. Αν δεν τα κατάφερνε, πιθανόν να μη μαθαίναμε ποτέ τίποτα για το συγγραφικό του έργο. Γιατί το βιβλίο που τον έκανε διάσημο, το «Μία ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς», δημοσιεύτηκε το 1962, σε μια περίοδο που ο Νικήτα Χρουστσόφ είχε χαλαρώσει τη λογοκρισία και ευνοούσε την κριτική της σταλινικής περιόδου.

Δεν ήταν παρά μια νουβέλα 67 σελίδων που έμελλε όμως να του χαρίσει και το Βραβείο Νόμπελ το 1970. Αφηγείται μία από τις 3.653 μέρες του χωρικού Ιβάν Ντενίσοβιτς στο στρατόπεδο εργασίας, μάλιστα «μια μέρα σχεδόν ευτυχισμένη». Ο Σολζενίτσιν δεν πήγε στην απονομή του Νόμπελ, φοβούμενος ότι δεν θα τον αφήσουν να επιστρέψει. Κάτι ήξερε.

 

Όταν το 1974 η ΚGΒ ανακάλυψε στα χαρτιά του το άλλο μεγάλο του έργο, το «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ», οι σοβιετικές Αρχές του αφαίρεσαν την ιθαγένεια και τον εξόρισαν. Ύστερα από μία σύντομη παραμονή σε Ελβετία και Γερμανία, εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ το 1976.

Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ τον αποκατέστησε το 1990, εκείνος όμως περίμενε τέσσερα χρόνια πριν επιστρέψει στη Ρωσία. Προς την οποία μάλιστα άσκησε και πάλι οξεία κριτική, αυτή τη φορά για τις νέες πολιτικές συνθήκες και τη διαφθορά. Ο τίτλος του αντιφρονούντος τον ακολούθησε μέχρι τέλους, αν και υπήρξε λιγότερο αυστηρός με τον Πούτιν. Αν μη τι άλλο δεν τον συνελάμβαναν πια. Όπως έλεγε: «Το Σύμπαν έχει τόσα κέντρα όσα και οι άνθρωποι που ζουν σ΄ αυτό. Ο καθένας από μας είναι ένα κέντρο του Σύμπαντος και αυτό το Σύμπαν καταρρέει όταν κάποιος σου λέει ξαφνικά: “Συλλαμβάνεσαι”».

Μερικές ημέρες του Αλεξάντρ Ισάεβιτς

1918: Ο Σολζενίτσιν γεννιέται στο Κισλοβόντσκ 1945: Επιστολή σε φίλο του με κριτικά σχόλια κατά του Ιωσήφ Στάλιν, πέφτει στα χέρια των Αρχών. Συλλαμβάνεται και καταδικάζεται σε οκταετή φυλάκιση.

1962: Η νουβέλα «Μία ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς» δημοσιεύεται στη Σοβιετική Ένωση αφού πρώτα το επέτρεψε προσωπικά ο Νικήτα Χρουστσόφ. Είναι ένα από τα πρώτα κείμενα που ασκούν κριτική στο σταλινικό καθεστώς.

1970: Του απονέμεται το Βραβείο Νόμπελ. 1974: Εξορίζεται από τη Σοβιετική Ένωση και του αφαιρείται η ιθαγένεια.

1990: Αποκαθίσταται από τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. 1994: Επιστρέφει στη Ρωσία. 1998: Αρνείται βραβείο που του απονέμει ο Μπορίς Γιέλτσιν.

2006: Αρχίζει στη Ρωσία η δημοσίευση των απάντων του. 2008: Πεθαίνει στη Μόσχα από καρδιακό επεισόδιο.