Ψυχογράφημα ενός σημειώματος

Η συγκίνηση του κενού: Μια ανάγνωση του Αγιορειτικού σημειώματος του Κυριάκου Μητσοτάκη στο  Βατοπέδι

 

Ο τρόπος με τον οποίο γράφει ο Κυριάκος Μητσοτάκης στο βιβλίο επισκεπτών της Ι.Μ.Μ. Βατοπεδίου του Αγίου Όρους δεν είναι απλώς ενδεικτικός ενός ύφους. Είναι ενδεικτικός ενός κόσμου. Ενός κόσμου όπου η συγκίνηση έχει αποσυνδεθεί από το τραύμα, η επίσκεψη από την αναχώρηση, η γραφή από τη μαρτυρία. Ενός κόσμου όπου το υποκείμενο δεν υποφέρει – φωτογραφίζεται. Δεν προσεύχεται – μνημονεύει. Δεν καταθέτει τον εαυτό του – αρχειοθετεί τον ρόλο του.

 

Ο Μητσοτάκης γράφει:

«Με μεγάλη συγκίνηση επιστρέφω σε ένα μοναστήρι ιστορικό […] Προστρέχω ως ταπεινός προσκυνητής».

Η λέξη «συγκίνηση» εδώ δεν παραπέμπει στο βίωμα αλλά στην κατασκευή. Δεν είναι έκφραση παλμού, είναι ρητορική χειρονομία. Η συγκίνηση δεν διαπερνά το σώμα — απλώς το ντύνει. Το βλέμμα του Χάν θα μας υπενθύμιζε πως η εποχή μας δεν είναι εποχή της ειλικρίνειας, αλλά της διαφάνειας — μια συγκίνηση που δεν συγκλονίζει, αλλά παρουσιάζεται. Ο Μητσοτάκης, ακόμη και όταν προσεύχεται, το κάνει για να φανεί. Είναι ο διαχειριστής ενός brand ευσέβειας, όχι ο εαυτός που τσακίζεται μπροστά στο ακατάληπτο.

Η φράση «το είχα επισκεφθεί πρώτη φορά πριν από 30 χρόνια με τον πατέρα μου» λειτουργεί ως μεταφορά ενός γενεαλογικού βάρους που δεν γίνεται ποτέ πνευματική κληρονομιά. Εδώ δεν υπάρχει Ισαάκ και Αβραάμ, μόνο πολιτική δυναστεία και τουριστική αναπαράσταση. Ο πατέρας δεν είναι πνευματικός οδηγός, αλλά φωτογραφικό ίχνος ενός παρελθόντος που προορίζεται να διατηρείται, όχι να σώζει.

Και έπειτα: «Προστρέχω ως ταπεινός προσκυνητής».

Η λέξη «ταπεινός» αποκτά εδώ μια σχεδόν σαρκαστική υφή, καθώς εγγράφεται με την ίδια γραφή που έχει ήδη καταγράψει την ιδιότητα του πρωθυπουργού. Η ταπεινότητα του προσκυνητή δεν μπορεί να συνυπάρχει με την υπενθύμιση της εξουσίας – εκτός κι αν πρόκειται για το perverse παίγνιο του σύγχρονου ανθρώπου εξουσίας, που εμφανίζεται πάντα διπλός: μια φορά ως persona και μια ως ειλικρινής persona.

Η προσευχή, ωστόσο, όπως την γνωρίζουν οι Πατέρες, δεν είναι δημόσιο γεγονός. Ο Μέγας Βασίλειος λέει: «Σιωπῶ μᾶλλον προσευχόμενος· ἡ γλῶσσα ἀτενίζει, ὁ νοῦς ἀναπνέει.» Ο νοῦς εδώ δεν αναπνέει. Καταγράφει. Ο Μητσοτάκης δεν σιωπά – ομιλεί εντός ενός προκαθορισμένου λόγου ευλάβειας, ενός template ταπεινότητας. Όμως η Χάρις δεν χαρίζεται σ’ αυτούς που γνωρίζουν τη γλώσσα της, αλλά σ’ αυτούς που σπάζουν κάτω απ’ αυτήν. Στην Ορθοδοξία, η λέξη γίνεται σάρκα μόνον όταν προηγηθεί η κατάλυση του εγώ. Εδώ, το εγώ είναι ακέραιο. Ανίκητο. Αλεξίσφαιρο.

Αυτό είναι το κεντρικό πρόβλημα του σημειώματος: δεν φέρει ρωγμή. Και άνευ ρωγμής, δεν μπορεί να υπάρξει Χριστός. Γιατί ο Χριστός εισέρχεται όχι από την πόρτα, αλλά από την πληγή. Ο Αναστάσιος Σιναΐτης έγραφε πως «ο Θεός ζητεί ἕνα πράγμα: συντριβήν καρδίας». Στο σημείωμα αυτό δεν υπάρχει συντριβή, ούτε αναφορά σε οποιαδήποτε θεολογική εμπειρία. Δεν υπάρχει καν η Λειτουργία. Το «ζωντανή στο ρόλο της» δεν αναφέρεται στο Μυστήριο – αναφέρεται στη θεσμική διατήρηση της Μονής. Είναι το αίτημα του τεχνοκράτη: διατηρήστε την ταυτότητα του χώρου, ώστε να εξακολουθήσει να λειτουργεί ως κειμήλιο. Όχι ως κοινόβιο, όχι ως εκκλησία, όχι ως πνευματικό άσυλο. Ως μνημείο.

Ο John Behr σημειώνει πως «η μνήμη του Χριστού δεν είναι ανάμνηση, αλλά συμμετοχή στο γεγονός της Ανάστασης». Ο Μητσοτάκης δεν μετέχει, θυμάται. Θυμάται εαυτόν. Θυμάται τον νεκρό του πατέρα. Θυμάται την επίσκεψη. Θυμάται τον ρόλο. Είναι η νεωτερική τραγωδία: ο άνθρωπος που θυμάται όλα εκτός απ’ το τι σημαίνει να είσαι σώμα Εκκλησίας.

Και σε αυτή τη θεατρική σκηνή ενός επιμελούς σημειώματος, η υπογραφή λειτουργεί ως η τελική πράξη απομάκρυνσης από το Ιερό. Δεν είναι ο σταυρός του υποτακτικού. Είναι το μονογράφημα του ηγέτη που κατοχυρώνει την παρουσία του στον τόπο χωρίς να αποθέτει τίποτα από το βάρος της ύπαρξής του.

 

Αυτό το κείμενο, τελικά, δεν είναι θεολογικό. 

Είναι απομίμηση θεολογίας. Δεν είναι ψυχαναλυτική εξομολόγηση – είναι επιτέλεση ρόλου. 

Δεν είναι τραύμα – είναι διαχείριση μνήμης.

Και το Άγιον Όρος δεν είναι τόπος για να θυμάσαι τον εαυτό σου. Είναι τόπος να τον ξεχάσεις.

Αλλά ίσως αυτό είναι που δεν μπορεί να κάνει ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας: να ξεχάσει τον εαυτό του. Διότι τότε – θα χρειαζόταν να σωθεί...

Μ.Λ.