Ένα άγιο ίχνος μέσα στο ύφος της σιωπής ή Ο Άγιος Προφήτης Ελισσαίος και η κρυπτή καρδία της Πλάκας

                                     

Στην καρδιά της τουριστικής Αθήνας, εκεί όπου οι σκιές των selfie σβήνουν το πρόσωπο, και οι ήχοι των μαζικών ξεναγήσεων σκεπάζουν τη φωνή, υπάρχει ακόμη ένας ναός που δεν διαφημίζεται. Δεν περιλαμβάνεται στους οδηγούς, δεν τον φωτίζει το φως των προβολέων, δεν τον πωλεί η αισθητική της νοσταλγίας. Είναι μικρός. Είναι σιωπηλός. Είναι ζωντανός. Είναι ο Άγιος Ελισσαίος, στο βάθος μιας αυλής, εκεί όπου κάποτε ο Άγιος Νικόλαος ο Πλανάς τελούσε Λειτουργία, και όπου ο Παπαδιαμάντης και ο Μωραϊτίδης έψελναν με τον τρόπο των απλών όχι για να ακουστούν, αλλά για να χαθούν μέσα στον ήχο.

Αυτή η μικρή εκκλησία, που σήμερα περικλείεται από το Μουσείο Σύγχρονου Λαϊκού Πολιτισμού, δεν ανήκει στον χρόνο, ανήκει στην επιμονή. Ανήκει στη σιωπηλή επιμονή του ελληνικού τρόπου να θυμάται όχι με το βλέμμα της Αρχής, αλλά με το δάκρυ της απουσίας. Και σήμερα, που η Εκκλησία εορτάζει τον Προφήτη Ελισσαίο, τον μαθητή του Ηλιού και διάδοχο του πνεύματος, αυτός ο τόπος μοιάζει να κρατά ένα ρήγμα ανοικτό, όχι στον ουρανό, αλλά μέσα στη λήθη μας.

Ο Προφήτης Ελισσαίος, εκείνος που «έλαβε την διπλή μερίδα» του Πνεύματος, είναι το αρχέτυπο του ανθρώπου που δεν έλαβε δόξα, αλλά έλαβε χάρη. Δεν είδε άρματα πυρός, αλλά ανέλαβε τον μόχθο, δεν αποκαλύφθηκε ως κοσμοϊστορικός ήρωας, αλλά ως υπομνηματικός υπηρέτης του Λόγου. Το όνομά του σημαίνει «Ο Θεός μου είναι σωτηρία» όχι δόξα, όχι ένδοξη επιστροφή, αλλά σωτηρία που έρχεται μέσα από τη σιωπή.

Αυτόν τον τύπο ανθρώπου τίμησε η Αθήνα, όχι στις λεωφόρους, αλλά στα σοκάκια. Όχι στην πολιτεία της διαφήμισης, αλλά στο ψιθύρισμα της ψυχής. Γι’ αυτό και ο Άγιος Ελισσαίος έγινε ο τόπος των αφανών, το κρησφύγετο της καρδιάς, η μικρή Σιών των προσευχών που δεν έχουν όνομα.

Εκεί έψαλλε ο Παπαδιαμάντης όχι σαν συγγραφέας, αλλά σαν διάκονος του ήχου, εκεί έψελνε ο Μωραϊτίδης όχι σαν λαογράφος, αλλά σαν ταπεινός παρηγορητής, εκεί έψελνε κι ο πατέρας του Δημήτρη Μητρόπουλου ο Ιωάννης*, εκεί λειτουργούσε ο Πλανάς όχι σαν ιερέας του επισημοτάτου, αλλά σαν ποιμένας του προσευχόμενου κόσμου. Και σήμερα, όταν οι περισσότεροι περνούν χωρίς να κοιτάξουν, ο Παπαδιαμαντικός Σύλλογος τελεί ακόμη λειτουργίες, σαν μυστική επιστροφή στο σώμα της παράδοσης, στο σώμα που δεν ανήκει στην παράδοση του κράτους, αλλά στην παράδοση της χάρης.

Το μικρό εκκλησάκι, σαν να αρνείται την ταυτοποίησή του με το μουσείο που το περιβάλλει, διατηρεί την παρουσία του μη-εκθεσιακού: δεν είναι πολιτισμικό κατάλοιπο, είναι λειτουργικό τραύμα που ζει. Είναι εκεί όχι για να ερμηνευτεί, αλλά για να τελεστεί, όχι για να φανεί, αλλά για να αναπνεύσει τον ουρανό. Η παρουσία του είναι αντιστάθμιση σε μια εποχή που η Εκκλησία κινδυνεύει να γίνει ή τουριστικό στιγμιότυπο ή παρελθόν μουσειακό κι όμως, εδώ δεν είναι παρελθόν, είναι Πνεύμα.

Ο Ελισσαίος του Παπαδιαμάντη δεν είναι ούτε ο Προφήτης της εξουσίας ούτε της νίκης, είναι ο προφήτης της επιμονής, της συνέχειας, του ήσυχου βλέμματος, είναι το αντίδοτο στον κατακερματισμό του σύγχρονου ανθρώπου, στον εκκλησιαστικό μιμητισμό και την εκκοσμικευμένη θεατρικότητα του τελετουργικού. Το μικρό εκκλησάκι δεν προσκαλεί να το φωτογραφήσεις. Σε καλεί να μπεις, να καθίσεις, και να ξεχαστείς. Σαν να έμεινε εκεί για εκείνους που δεν αντέχουν πλέον να βλέπουν. Που μόνο να προσμένουν μπορούν.

Και κάπως έτσι, ενώ οι γύρω κατεβαίνουν την οδό Αδριανού για να ψωνίσουν σάνδαλα και μαγνητάκια, ένας γέροντας ψάλλει ήσυχα τον Απόστολο. Και κάποιος ανάβει κερί για εκείνον που δεν ήρθε ακόμη. Και κάποιος άλλος θυμάται τον πατέρα του, που πήγαινε στον Προφ. Ελισσαίο να ξεκουράσει την καρδιά του. Κι έτσι ο χρόνος δεν προχωρά, ξαναγίνεται ναός.

Αυτός είναι ο αληθινός τόπος της παράδοσης: εκεί όπου το μυστικό διατηρείται όχι επειδή αποκρύπτεται, αλλά επειδή υπερβαίνει την ορατότητα. Σήμερα, αν θυμηθούμε τον Ελισσαίο, είναι για να θυμηθούμε ότι υπάρχει ακόμη στην Αθήνα χώρος για το άδηλο, το ήσυχο, το αναπολόγητα άγιο. Χωρίς πρόσβαση για κάμερες. Αλλά με πλήρη πρόσβαση στην καρδιά.

Προσκυνητής