† Μοναχός Θεόκλητος Διονυσιάτης
ΖΗΛΟΣ είναι ένας όρος Γραφικός με τον οποίον εκφράζεται η θερμότης της ψυχής για κάποιον σκοπόν. Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος διακρίνει τρεις καταστάσεις ζηλωτών: τους «υποζέοντας», τους «ζέοντας» και τους «υπερζέοντας» και συνιστά στους πιστούς, σαν μέση κατάσταση, τους «ζέοντας», επειδή αυτοί ευρίσκονται μεταξύ των δύο άκρων και συγκρατείται η ψυχή σε ισορροπία.
Ο άγιος Γρηγόριος αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στη μεσότητα της σκέψεως και επομένως της συμπεριφοράς, που κείται μεταξύ ελλείψεως και υπερβολής. Και στη Θεολογία πρέπει να τηρήται αυτός ο κανόνας, για να μη εκτραπή σε αίρεση. Γι’ αυτό λέγει: «Ορθοδοξείν έστι το αεί σχοινοβατείν».
Αν λοιπόν το θερμόμετρον του ζήλου ανέβη επάνω από την ελεγχόμενη από την λογική σκέψη, τότε φυσικά οδηγείται κανείς σε παραλογισμούς.
Αλλά και πάλιν, αν η θυμική αυτή ενέργεια, ο ζήλος, ανάψη στην ψυχή, που δεν έχει απαλλαγεί από τα διάφορα πάθη της κακίας, τότε ο ζήλος αντί να υπηρετή το αγαθόν, υποτάσσεται ανεπίγνωστα στις ψυχικές κακίες.
Οι άγιοι Πατέρες, σαν μοναδικοί ψυχαναλυταί, υπό το φως του αγίου Πνεύματος, δεν άφησαν πτυχή της ανθρώπινης ψυχής χωρίς να αποκαλύψουν τις ασχήμιες της, που παρουσιάζονται με προσωπείον απατηλόν. Γι’ αυτό και έχουν ψυχογραφήσει τις διάφορες καταστάσεις με κάθε λεπτομέρεια.
Ακόμα και η κλασσική αρχαιότης έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με τα διάφορα πάθη και τα συμπεράσματά της, τηρούμενων των αναλογιών, είναι σπουδαιότατα.
Λοιπόν ο «ζηλωτισμός» κατά βάθος είναι ένα ασθένημα ψυχικόν, αφού τρέφεται από την άγνοια και την μισαλλοδοξία. Άλλο λελογισμένη και φωτισμένη ορθόδοξη συμπεριφορά και άλλο αγνωσία, πεισμονή και σε κάποιο βαθμόν οξυχολία.
Αυτά τα ελαττώματα ανακαλύπτει κανείς στις περιπτώσεις των Ιουδαίων, που «είχαν ζήλον ου κατ’ επίγνωσιν», εις τους Κορινθίους, που δημιουργούσαν σχίσματα, εις τους παλαιοπασχίτας, που εσκανδαλίσθησαν από τον πασχάλιον όρον της Α’ Οικουμ. Συνόδου, εις τους παλαιοπίστους στη Ρωσία, που δεν ήθελαν βιβλία έντυπα, αλλά χειρόγραφα, εις τους παλαιοημερολογίτας, που από το 1924 θεώρησαν το άλμα των 13 ημερών σαν άλμα προδοσίας της πίστεως.
Συγκεκριμένως για τους «ζηλωτάς» του αγίου Όρους υπάρχει ένας έλεγχος ότι, όταν μερικοί απλοϊκοί ιερομόναχοι και μοναχοί του αγίου Όρους σκανδαλισθέντες από την μεταρρύθμιση του 10 σε 23 εξήλθαν στον κόσμον κηρύττοντες να μην ακολουθήσουν την «αίρεση» αυτή, υπήρχαν στον Άθω 5-6.000 μοναχοί ευλαβείς και άγιοι και λόγιοι, οι οποίοι αντί να απομακρυνθούν από την Εκκλησίαν, διετήρησαν τους κανονικούς δεσμούς των, κρατήσαντες μόνον την παλαιά μέτρηση.
Ημπορεί να λέγουν εκείνοι οι αμαθέστατοι ή ημιμαθείς, ότι όλες τότε οι Μονές και οι Σκήτες έχασαν τον νουν τους και την ευσέβειάν τους, και ότι μόνον αυτοί διέκριναν ότι τα Πατριαρχεία και οι Τοπικές Εκκλησίες έπεσαν σε αίρεση και έχασαν την Χάρη των Μυστηρίων, όπως βλασφήμως διατείνονται;
Είναι φανερόν λοιπόν, ότι οι συμπαθείς αυτοί αδελφοί εν Χριστώ φενακίζονται από τον εχθρόν λόγω οιήσεως και ελλείψεως αγάπης. Εάν εγνώριζαν ότι αποτελούν μέλη του Σώματος του Χριστού και το ησθάνοντο, ποτέ δεν θα αποτολμούσαν να σχίσουν την Εκκλησίαν και να ευρίσκωνται τώρα έξω της ποίμνης του Χριστού. Και γιατί; Για τις ημέρες! Γι’ αυτό και ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος έλεγε στους παλαιοπασχίτες: «Άκουσον γουν τι φησιν ο Παύλος· όταν δε τον Παύλον είπω, τον Χριστόν λέγω, εκείνος γαρ έστιν ο την Παύλου κινών ψυχήν. Τι ουν ούτος φησιν; «Ημέρας παρατηρείσθε και μήνας και καιρούς και ενιαυτούς. Φοβούμαι υμάς, μήπως εική κεκοπίακα εις υμάς».
Είμεθα υποχρεωμένοι με αγάπην και ικεσίες να λυτρώσωμεν από το σχίσμα και τους κινδύνους έξω της μάνδρας του Χριστού τους απατηθέντας αδελφούς μας, «υπέρ ων Χριστός απέθανε».
