ΑΓΙΟΥ ΣΩΦΡΟΝΙΟΥ _ ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΖΩΗΣ
α. Ομοίωση προς τον Χριστό
Όποιος πραγματικά μένει εν Χριστώ, αυτός δεν μπορεί παρά να συμπεριφέρεται, όπως συμπεριφερόταν ο Ίδιος ο Χριστός. Όποιος αληθινά αγαπά τον Χριστό, αυτός πραγματικά θα φυλάσσει τις εντολές Του, γιατί δεν είναι δυνατόν να αγαπά τον Χριστό, χωρίς να ασπάζεται τις εντολές Του, με τις οποίες εκφράζεται το πνεύμα Του. Ο Χριστός είναι το Φως το αληθινό, και όποιος είδε το Φως αυτό και παραμένει σε αυτό, αυτός με φυσικό τρόπο θα είναι και στις εκδηλώσεις του όμοιος με τον Χριστό. Σε τι όμως εκφράζεται η ομοίωση αυτή; Κυρίως στο ότι θα παίρνει επάνω του τα βάρη των αδελφών του, δηλαδή θα θεωρεί τον εαυτό του ένοχο για το κακό που γίνεται, και σταδιακά, αυξάνοντας κατά τη συνείδηση αυτή, θα δέχεται κάθε θάνατο με καλή θέληση, χωρίς καθόλου να βλέπει από πού αυτός έρχεται και τι είδους είναι. Αν κάποιος έρχεται να τον φονεύσει, η καρδιά του δεν θα κινηθεί να ενοχοποιήσει τον φονιά του· αν η αρρώστια τον καταστρέφει, δεν θα χάσει την ψυχική ειρήνη· αν υποβληθεί στις επιθέσεις των δαιμόνων, δεν θα φοβηθεί και δεν θα χάσει την κατάνυξη του. Αυτό σημαίνει να μισήσει την ψυχή του.
β. Συγχώρηση των αμαρτιών
Σύμφωνα με τη διδαχή των αγίων Αποστόλων, στον άνθρωπο δίδεται «άφεσις αμαρτιών». Γι’ αυτό ακριβώς μαρτυρούν σε όλους τους αιώνες οι άνθρωποι που το γνώρισαν αυτό εμπειρικά, λαμβάνοντας τη χάρη του Αγίου Πνεύματος. Αυτό παρέχει αναμφίβολα στον έσω άνθρωπο μαρτυρία για το θαυμαστό αυτό γεγονός. Να μερικά σημεία αναμφισβήτητης εσωτερικής μαρτυρίας: κάποια αληθινά «ιδιαίτερη» ενέργεια Πνεύματος, που προκαλεί θαυμαστή αλλοίωση του νου και της καρδιάς· ιδιαίτερη ενέργεια, ως τότε άγνωστη, ξεχωριστή από όλα τα άλλα «φυσικά» βιώματα, και ως εκ τούτου δυνάμενη να εκληφθεί ως συνέπεια φαντασίας ή καρπός τεχνητής αυτοδιεγέρσεως· ήσυχη, αλλά ισχυρή και αγία χαρά και εσωτερική ειρήνη, που αποκτά τέτοια δύναμη, ώστε η ψυχή να λησμονεί όλο τον κόσμο, να περιέρχεται σε κατάσταση απώλειας της αισθήσεως του υλικού κόσμου. Μετά από αυτό αλλάζει ολόκληρη η ζωή του ανθρώπου με τον ριζικότερο τρόπο· η καρδιά φέρεται τρυφερότερα προς τους ανθρώπους και ο νους αντιλαμβάνεται όλα τα πράγματα διαφορετικά.
γ. Μοναχική «υγεία»
Η πνευματική «αριστοκρατία», που συγκρατεί τον αρμονικό συνδυασμό της πνευματικής, ψυχικής και σωματικής «συστάσεως» του ανθρώπου, προσδιορίζεται με εκείνο, που μεταξύ των μοναχών χαρακτηρίζεται συνήθως ως «ψυχική υγεία». Ωστόσο, ο αρμονικός αυτός συνδυασμός όλων των επιπέδων της υπάρξεως μας έρχεται ως επιστέγασμα μακροχρόνιου αγώνα, που συνδέεται με την πάλη προς τα πάθη. Χιλιάδες φορές η ψυχή βιώνει τις πιο ποικίλες πνευματικές «θύελλες», επισκέψεις της χάριτος, φρικτές επιθέσεις των εχθρών, ασθένειες του σώματος, πάλη με την ακηδία, πάλη για την προσευχή, πάλη με τους ανθρώπους, που εξαιτίας της άγνοιας τους εχθρεύονται τις πνευματικές μας εφέσεις και τα παρόμοια. Κάποιος γνωστός πολυμαθής θεολόγος, που πέρασε αρκετό χρόνο στον Άθω, παρατηρώντας δύο μοναχούς, προς τους οποίους διέκειτο με καλή διάθεση, είπε στον έναν από αυτούς:
-Ο πατήρ Α και σεις είστε δύο αντίθετοι τύποι χριστιανών· ο πατήρ Α είναι τύπος «αρμονικός» (απλός), ενώ εσείς «τραγικός» (ανήσυχο πνεύμα).
Ο μοναχός αποκρίθηκε:
-Δεν γνωρίζω καμία αρμονία, εκτός από την αρμονία της τέλειας αγάπης του Χριστού. Αλλά εκεί, όπου αυτή δεν υπάρχει, είναι αναπόφευκτη η τραγωδία της πάλης. Εγώ δεν απόκτησα την αγάπη· πώς μπορώ να ησυχάσω;
Ο μοναχός με την απάντηση του φανέρωσε τη συνήθη συνείδηση των αγιορειτών, ότι ο Άθως είναι μεγάλο νοσοκομείο, ότι όλοι οι άνθρωποι στον ένα ή τον άλλο βαθμό είναι άρρωστοι, εφόσον υγεία της ψυχής σημαίνει υπερνίκηση της αμαρτίας και των παθών και νέα χαρισματική ζωή εν τω Θεώ.
Κατά τις επικρατούσες αντιλήψεις της ψυχιατρικής, θεωρείται ψυχικά υγιής ο άνθρωπος εκείνος, στον οποίο οι συγκρούσεις δεν έλαβαν οξεία μορφή, φανερά καταστρεπτική για το άτομο ή αφόρητη για την κοινωνία. Σύμφωνα με αυτά, ο ψυχίατρος δεν υπολογίζει καθόλου αν ο άνθρωπος παραδίδεται σε σαρκικές καταχρήσεις ή κυριεύεται από κάποιο άλλο πάθος, αρκεί ο ίδιος να μην αισθάνεται οδύνη από εσωτερική σύγκρουση ή να μην τελεί πράξεις που διαταράσσουν τους συνήθεις κανονισμούς της ανθρώπινης κοινωνίας. Έτσι, για τον ψυχίατρο το θέμα της θεραπείας εντοπίζεται στην απομάκρυνση της εσωτερικής συγκρούσεως, ενώ για τον μοναχό αποτελεί πρόκληση για την αγία τελειότητα.
δ. Η χάρη
Η ικανότητα του ανθρώπου να βαστάσει το πλήρωμα της χάριτος είναι πολύ περιορισμένη. Η ανύψωση του ανθρώπου στην περιοχή του ανάρχου Είναι αποτελεί φαινόμενο πολύ σπάνιο. Η θεωρία βεβαίως αυτή παρέχεται μόνο για σύντομο χρονικό διάστημα και έπειτα εγκαταλείπει τον άνθρωπο, αν ο Θεός για άγνωστα σε μας αίτια θεωρεί αναγκαίο να παραταθεί η ζωή του ανθρώπου αυτού επάνω στη γη. Συνηθίζουμε να σκεφτόμαστε ότι το νόημα της παρατάσεως αυτής της ζωής επάνω στη γη έγκειται στη διακονία των αδελφών. Ο ίδιος όμως ο άνθρωπος δοκιμάζει κάποια Θεοεγκατάλειψη κατά την ελάττωση της χάριτος, πάσχει ακολούθως σε όλη τη ζωή του, γιατί, αντί της θεωρίας του Φωτός, κατέρχεται σε αυτόν κάποιο «κάλυμμα». Στην κατάσταση της τέλειας χάριτος ο άνθρωπος δεν μπορεί ούτε να εργαστεί ούτε ακόμη να έχει επαφή με τους ανθρώπους. Έτσι η φροντίδα για τους αδελφούς απαιτεί να παραμένει με τον άνθρωπο μόνο «μέτρια» χάρη· και μέτρια αγάπη.
ε. Η κοινή σωτηρία
Δύο μοναχοί συνομιλούσαν για τη σωτηρία. Ο ένας έλεγε:
-Η ψυχή μου δεν μπορεί να συμβιβαστεί με τη σκέψη ότι κάποιος θα χαθεί αιώνια. Νομίζω πως ο Κύριος θα βρει τρόπο να τους σώσει όλους.
Ο άλλος απάντησε:
-Οι άγιοι Πατέρες λένε ότι ο Θεός μπορούσε να δημιουργήσει τον άνθρωπο χωρίς τη συνέργεια του, αλλά να τον σώσει χωρίς τη συμφωνία και τη συνέργεια του ιδίου του ανθρώπου είναι αδύνατον. Η σωτηρία και η απώλεια βρίσκονται στην ελευθερία του ανθρώπου.
Ο πρώτος:
-Νομίζω ότι ο Θεός με το πλήθος της αγάπης Του θα υπερβεί την αντίσταση του κτίσματος, χωρίς να καταλύσει την ελευθερία του.
Ο δεύτερος:
-Μου φαίνεται πως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ελευθερία του ανθρώπου είναι δυνητικά τόσο μεγάλη, που και στο επίπεδο του αιωνίου Είναι μπορεί να προσδιοριστεί αρνητικά απέναντι στον Θεό. Όσοι δεν το γνωρίζουν αυτό ή το λησμονούν, τρέφονται με «ωριγενικό» γάλα.
-Αλλά πραγματικά, αυτό είναι μωρία!
-Ναι, μωρία.
-Τι λοιπόν να κάνουμε;
-Ο Θεός θέλει να σωθούν όλοι, και εμείς πρέπει να σκεφτόμαστε τη σωτηρία όλων και να προσευχόμαστε για όλους. Αλλά ούτε η αποκάλυψη ούτε η πείρα μας μας δίνουν βάση να ισχυριστούμε ότι όλοι θα σωθούν. Η ελευθερία είναι μεγάλο δώρο, αλλά φρικτό.
στ. Η θεωρία
Χωρίς τη μυστική, δηλαδή την κρυμμένη από τα μάτια μας, ή την εμφανή επίλαμψη μας από το Άκτιστο Φως, ο άνθρωπος δεν θα γνωρίσει την αμαρτία του όπως θα έπρεπε. Είναι απαραίτητο να υπογραμμίσουμε ότι αυτό είναι δυνατόν παντού, σε κάθε εποχή και κάτω από οποιεσδήποτε εξωτερικές συνθήκες. Ούτε η φυγή στην έρημο, ούτε η απομάκρυνση από τους ανθρώπους, ούτε η επιστημονική θεολογία, ούτε η προσεκτική ψυχανάλυση, ούτε οι φιλοσοφικές αντιλήψεις ή η ορθολογική προσέγγιση στο Ευαγγέλιο και οτιδήποτε παρόμοιο με όσα αναφέραμε δεν συνιστούν από μόνα τους την ουσία της πνευματικής θεωρίας.
Βεβαίως η αναχώρηση στην έρημο ή ο εγκλεισμός και άλλοι δρόμοι προς την απομόνωση μπορούν να φανούν πολύτιμο προνόμιο, γιατί παρέχουν ευνοϊκές συνθήκες για βαθειά μετάνοια, χωρίς την οποία η κάθε ενέργεια μας και το κάθε είδος ασκητικής ζωής μεταβάλλεται σε καθαρά ανθρώπινο εγχείρημα, ελάχιστα ωφέλιμο κατά την ουσία του για τη σωτηρία. Με την έμπονη μετάνοια κατέρχεται στον άνθρωπο η χάρη του Αγίου Πνεύματος, που τον εισάγει στη σφαίρα της Θείας Ζωής. Όσο πιο ορμητική είναι η μετάνοια, τόσο πιο δυναμικά ενεργεί μέσα μας ο Ίδιος ο Θεός, που μας εγγίζει και μεταδίδει τον Ίδιο τον Εαυτό Του στο πλάσμα Του με τρόπο που Εκείνος μόνο γνωρίζει. Σε κατάσταση τέτοιας χάριτος ο άνθρωπος ζει με όλη την ύπαρξη του τις πραγματικότητες του Θείου Είναι και τις εποπτεύει ως οφθαλμοφανείς.
Μετάφρασις από τα ρωσικά Αρχιμ. Ζαχαρία Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Τιμίου Προδρόμου, Έσσεξ Αγγλίας 2010
