Βρετανική Ινδία, Ρωσική Φινλανδία και… Οθωμανική Θράκη

Εάν εμείς οι ίδιοι αρνιόμαστε την περασμένη σκλαβιά μας, τότε είναι ευκολότερο να αποδεχτούμε σήμερα την υποτέλειά μας...

Τάσος Χατζηαναστασίου

Όσοι ασχολούμαστε με την ιστορική έρευνα διαπιστώνουμε τα τελευταία χρόνια την τάση της πλειοψηφίας των ιστορικών που ασχολούνται με τη νεότερη Ιστορία να έχουν εξοβελίσει από τις εργασίες τους τη χρήση του όρου Τουρκοκρατία και αντ’ αυτής να χρησιμοποιούν το επίθετο «οθωμανικός» προκειμένου να χαρακτηρίσουν την περίοδο αυτή ή συγκεκριμένες περιοχές όταν βρίσκονταν υπό οθωμανική κυριαρχία. Έτσι γίνεται λόγος για «οθωμανική περίοδο» αντί για Τουρκοκρατία, για «οθωμανική Θράκη» ή «οθωμανική Θεσσαλονίκη».
Κι ενώ δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη επιχειρηματολογία γι’ αυτήν την επιλογή, αφήνεται να εννοηθεί ότι αυτή είναι η ενδεδειγμένη επιστημονικά και η μόνη αποδεχτή ακαδημαϊκά. Κάθε άλλη, ιδίως δε του όρου «Τουρκοκρατία» δεν είναι απλώς επιστημονικά εσφαλμένος είναι και ιδεολογικά ύποπτος ως εθνικιστικός.

Τι όμως δηλώνεται όταν γίνεται λόγος για «οθωμανική Θράκη»; Δηλώνεται ότι η περίοδος που η Θράκη βρισκόταν κάτω από οθωμανική κυριαρχία είναι μία ακόμη χρονική περίοδος της Ιστορίας της, όπως η Αρχαία, η Βυζαντινή και η Σύγχρονη, αφού η Νεότερη καλύπτεται από την «οθωμανική». Αποσιωπάται επομένως η κατάκτηση και η σχέση κυριαρχίας μεταξύ των κατακτητών και των υπόδουλων ραγιάδων. Η «οθωμανική περίοδος» μεταβάλλεται έτσι σε μία χρονική φάση, προϊόν ίσως μίας φυσιολογικής πολιτισμικής εξέλιξης, όπως η μετάβαση από την ομηρική στην αρχαϊκή εποχή, σε μία αλλαγή «παραδείγματος» και όχι σε μία περίοδο δουλείας που προέκυψε από κατάκτηση, από τη βίαιη διακοπή της φυσικής ιστορικής εξέλιξης που θα είχε ενδεχομένως αυτή η περιοχή εάν δεν είχε κατακτηθεί. Όταν γίνεται λόγος για «οθωμανική Θεσσαλονίκη» αποσιωπάται βολικά η σχέση κυριαρχίας μεταξύ των κυρίαρχων μουσουλμάνων Οθωμανών και των χριστιανών ραγιάδων, ενώ συχνά γίνεται λόγος για πολυπολιτισμικότητα, θρησκευτική ανεκτικότητα και άλλα ηχηρά παρόμοια που αναπαράγουν αυτούσια την προπαγάνδα του σύγχρονου παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού προβάλλοντάς τα σ’ ένα εξιδανικευμένο και εξαγνισμένο οθωμανικό παρελθόν. Αυτό όμως έχει τόση σχέση με την επιστήμη και τη σοβαρή, ψύχραιμη, αυστηρή και με σεβασμό στην αλήθεια αποτύπωση της πραγματικότητας όσο και οι εξίσου ανιστόρητες εμμονές των συνωμοσιολόγων και των φανατικών της ακροδεξιάς.

Αυτό που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι ότι, απ’ ό,τι φαίνεται, αυτή η τάση αποτελεί ελληνική πρωτοτυπία. Αναζήτησα κάποια δημοσίευση όπου η περίοδος της βρετανικής αποικιοκρατίας στην Ινδία να χαρακτηρίζεται «βρετανική Ινδία». Μάταια. Το ίδιο ισχύει και για την περίπτωση της Σικελίας που ουδείς αποκαλεί «ισπανική» ή «γαλλική» για να περιγράψει τις περιόδους της κυριαρχίας του βασιλιά της Ισπανίας ή των Γάλλων. Και πώς να χαρακτηριστεί «γαλλική» η Σικελία, όταν οι κάτοικοί της κατέσφαξαν τους Γάλλους το 1282 με βυζαντινή μάλιστα παρότρυνση στον περίφημο Σικελικό Εσπερινό; Θα ήμουν πραγματικά περίεργος να παρακολουθήσω τις αντιδράσεις του φινλανδικού κοινού σε εισήγηση Έλληνα ιστορικού, ο οποίος κατ’ αναλογίαν προς την «οθωμανική Θράκη», θα χαρακτήριζε την περίοδο της ρωσικής κατοχής της χώρας, «ρωσική Φινλανδία»! Στην Ελλάδα όμως, στη Θεσσαλονίκη, στη Θράκη, στην Κρήτη όλοι χαρακτηρίζουν άνετα κι ωραία κι …επιστημονικά «οθωμανικές» τις περιόδους που αυτές οι περιοχές τελούσαν υπό οθωμανική κατάκτηση.

Η τάση αυτή ξεκίνησε για προφανείς λόγους, κάθε άλλο παρά επιστημονικούς, από την Τουρκοκρατία και σιγά σιγά επεκτείνεται και στην Ενετοκρατία, που κι αυτή εσχάτως εξιδανικεύεται έτσι ώστε, βρε αδερφέ, να πάψει να θυμίζει κατάκτηση, εκμετάλλευση και τις ωμότητες των κυρίαρχων. Δεν έχω επισημάνει ακόμη κάτι ανάλογο για την Αγγλοκρατία στα Επτάνησα, ούτε καν για την Κύπρο, αλλά κανείς ποτέ δεν είναι σίγουρος. Εξάλλου, εάν είναι αντιεπιστημονικό κι εθνικιστικό να μιλάμε για Τουρκοκρατία, πώς μπορούμε να εξακολουθούμε να χρησιμοποιούμε τους άλλους όρους με δεύτερο συνθετικό την «-κρατία»; Η ασυνέπεια είναι προφανής, αλλά ποιος νοιάζεται; Αυτό που ολοφάνερα προέχει είναι η πάση θυσία αποφυγή της υπενθύμισης της Τουρκοκρατίας, των αιώνων της υποδούλωσης των Ελλήνων στους Οθωμανούς Τούρκους.

Προφανής είναι όμως και η στόχευση: εάν εμείς οι ίδιοι αρνιόμαστε την περασμένη σκλαβιά μας, τότε είναι ευκολότερο να αποδεχτούμε σήμερα την υποτέλειά μας. Κι όσοι αντιστεκόμαστε σ’ αυτήν την προοπτική, στον ίδιο τον νεοθωμανισμό και τον τουρκικό επεκτατισμό του, οφείλουμε πεισματικά και σε κάθε περίπτωση να επιμένουμε και να λέμε, την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας, Τουρκοκρατία, της ενετικής, Ενετοκρατία, της βρετανικής, Αγγλοκρατία, της ιταλικής (στα Δωδεκάνησα), Ιταλοκρατία ή ιταλική κατοχή. Όπως κάθε λαός που σέβεται τον εαυτό του και υπερασπίζεται την ελευθερία του.

* Ο Τάσος Χατζηαναστασίου είναι εκπαιδευτικός Δρας. Ιστορίας