Περί «Πολέμου», «Θερμού Επεισοδίου» και άλλων… «τεράτων» (1)

Επειδή συζητάμε τον τελευταίο καιρό έννοιες όπως «Πόλεμος» και «Θερμό επεισόδιο», καλό είναι να ξεκαθαρίσουμε στο μυαλό μας μερικά απλά πράγματα:

• Πρώτον, «Πόλεμος» είναι η άσκηση βίας χωρίς όρια, από ένα κράτος κατά άλλου κράτους. Αυτό το «χωρίς όρια», βέβαια, υπόκειται σε πολλούς περιορισμούς: άλλους δικαϊκού χαρακτήρα (Συμβάσεις και Κανόνες διεξαγωγής του Πολέμου), κι άλλες πολιτικού χαρακτήρα (σκοπιμότητες ελέγχου κλιμάκωσης και αποφυγής αντιποίνων).

[Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο ο Πόλεμος «απαγορεύεται» εκτός από… πάμπολλες περιπτώσεις, όπου επιτρέπεται.]

• Δεύτερο, μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η ίδια η έννοια του Πολέμου μεταλλάχθηκε. Δεν μιλάμε πια για εκστρατείες μιας χώρας ή ενός συνασπισμού χωρών κατά αντιπάλων χωρών (ή συνασπισμών). Μιλάμε περισσότερο για μια «αλυσίδα θερμών επεισοδίων» ή επιχειρήσεων, στη διάρκεια των οποίων τουλάχιστον η μία πλευρά ΔΕΝ χρησιμοποιεί το σύνολο των διαθέσιμων μέσων (προσωπικού ή οπλοστασίου κατά της άλλης πλευράς).

Αυτό συνέβη διότι ο κόσμος είχε χωριστεί σε δύο «πυρηνικά στρατόπεδα» κι έπρεπε να δημιουργηθούν ισχυροί μηχανισμοί «συγκράτησης» μιας τοπικής ή τυχαίας σύγκρουσης, ώστε να μην κλιμακωθεί «αυτόματα» σε παγκόσμια αναμέτρηση με ολέθριες συνέπειες.

Οι μηχανισμοί «συγκράτησης» που δημιουργήθηκαν τότε, υπήρξαν τέτοιοι και τόσοι, ώστε οι πλήρεις Πόλεμοι είναι πλέον η «εξαίρεση» και όχι ο «κανόνας».

Δηλαδή οι περιπτώσεις όπου οι δύο εμπόλεμες πλευρές χρησιμοποίησαν το σύνολο των μέσων που διέθεταν είναι εξαιρετικά σπάνιες.

Το σημαντικό εδώ είναι ότι στις περισσότερες συγκρούσεις δεν έχει σημασία πια, πόσες δυνάμεις συνολικά έχει κάθε πλευρά - αφού μία τουλάχιστον πλευρά μπορεί να χρησιμοποιήσει (λόγω διάφορων περιορισμών) μόνο μέρος των διαθέσιμων δυνάμεων.

[Αξίζει εδώ να γίνει αναφορά σε μεταπολεμικούς θεωρητικούς του Πολέμου, όπως ο Henry Kahn (Conflict Escalation), ο Martin Van Creveld (The Trasformation of War) και ο Bary Posen (Inadvertent Escalation). Όποιος θέλει να κατανοήσει τις σύγχρονες τάσεις για το φαινόμενο του Πολέμου σήμερα, μπορεί να αναζητήσει το έργο τους - υπάρχει στο διαδίκτυο. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης οι απόψεις του δικού μας, Παναγιώτη Κονδύλη]

• Τρίτο, όσο πιο «κοντά» βρίσκονταν οι χώρες στον «πυρήνα» των μεγάλων συμμαχιών, τόσο πιο αποτελεσματικοί ήταν οι μηχανισμοί συγκράτησης των μεταξύ τους συγκρούσεων. Έτσι ένας πλήρης Πόλεμος ανάμεσα σε δύο χώρες του ΝΑΤΟ ήταν ουσιαστικά αδιανόητος: γιατί μπορούσε πολύ πιο εύκολα να «ελεγχθεί» πριν αρχίσει - και η κλιμάκωσή του να αποτραπεί, αν ξεκινούσε…

Γι’ αυτό και ως τώρα δεν έχει συμβεί ποτέ (αν και απειλήθηκε μερικές φορές «θερμό επεισόδιο» μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, 1964, 1973, 1987, 1996).

• Τέταρτο, τώρα αυτά αλλάζουν…

Στο παρελθόν, μια ελληνοτουρκική σύγκρουση θα διέλυε το ΝΑΤΟ. Σήμερα, ο διπολισμός έχει καταρρεύσει προ πολλού, ενώ το ΝΑΤΟ έχει περιέλθει σε κατάσταση παράλυσης («εγκεφαλικά νεκρό» το αποκάλεσε πρόσφατα ο Μακρόν και ο ίδιος ο Τράμπ δεν το έχει σε πολύ μεγάλη εκτίμηση…).

Συνεπώς, οι μηχανισμοί συγκράτησης μια σύγκρουσης Ελλάδας-Τουρκίας έχουν αποδυναμωθεί, χώρια που η Τουρκία έχει αποστασιοποιηθεί αρκετά από τη Συμμαχία (της οποίας τυπικά είναι ακόμα μέλος) και έχει πλησιάσει τη Ρωσία (που επιθυμεί, παγίως και την οριστικά διάλυση του ΝΑΤΟ).

• Πέμπτον, γι’ αυτό πρέπει να δούμε σήμερα πώς έχει αλλάξει το γεωπολιτικό σκηνικό μέσα στο οποίο μπορεί να υπάρξει, να κλιμακωθεί ή/και να ανακοπεί μια σύγκρουση ανάμεσα σε δύο χώρες της περιοχής.

Οι δυτικοί, λοιπόν, αντιμετωπίζουν σήμερα το εξής δίλημμα:

--Από τη μία πλευρά ΔΕΝ θέλουν μιαν εύκολη νίκη του Ερντογάν, διότι αυτό θα ενισχύσει την «αυτονόμησή» του, αλλά θα το εισπράξει και ως «επιτυχία» η νέα – έστω και ευκαιριακή «σύμμαχός» του – η Ρωσία!

--Από την άλλη πλευρά ΔΕΝ θέλουν και να «χαθεί» η Τουρκία οριστικά για τη Δύση. Προσβλέπουν πάντα να την ξανά-κερδίσουν ή να τη φέρουν «πιο πειθαρχική» στη δυτική συμμαχία. Αν και αρχίζουν να υποψιάζονται ότι αυτό δεν θα είναι εύκολο. Όχι τόσο, γιατί έχει ήδη βάλει πόδι η Ρωσία. Αλλά, κυρίως, γιατί έχει κερδίσει έδαφος ο ισλαμικός φονταμενταλισμός μέσα στην Τουρκική κοινωνία! Ο οποίος είναι θεμελιωδώς αντί-δυτικός.

• Έκτον, έτσι στην Τουρκία έχει δημιουργηθεί μια πρωτοφανής και εξαιρετικά αντιφατική κατάσταση: όπου στα παράλια του Αιγαίου επικρατούν οι φιλοδυτικές κοσμικές δυνάμεις, στο κέντρο της χώρας και στην Ανατολία (με εξαίρεση την περιοχή των Αλεβιτών) επικρατεί το φιλοϊσλαμικό στοιχείο ενώ στα νοτιανατολικά βρίσκεται η περιοχή των Κούρδων, που επιδιώκουν πάντα την απόσχιση.

Μια ενδεχόμενη ανατροπή του Ερντογάν θα δημιουργούσε ισχυρές φυγόκεντρες τάσεις μέσα στην Τουρκία: καθώς οι «κοσμικοί» δεν θέλουν να ζήσουν πλέον υπό τους ισλαμιστές, οι ισλαμιστές δεν θέλουν να επιστροφή στο Κεμαλικό «κοσμικό» καθεστώς (όπου διωκόταν η μαντήλα), ενώ οι Κούρδοι ονειρεύονται, πότε οι διαμάχες των άλλων δύο θα τους επιτρέψουν να φύγουν.

• Έβδομο, έτσι η σημερινή κατάσταση της Τουρκίας είναι «μη διατηρήσιμη» (non-attainable). Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα εξαιρετικά εύθραυστων ή ασταθών ισορροπιών - εσωτερικών και εξωτερικών:

--Στο εσωτερικό της συνυπάρχουν διαφορετικές κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις με εντελώς διαφορετικές επιδιώξεις, φιλοδοξίες, φόβους, οράματα και προσανατολισμούς.

--Στο εξωτερικό η χώρα «ισορροπεί» ανάμεσα στις «τυπικές Νατοϊκές δεσμεύσεις» και τη Ρωσική προσέγγιση! Ανάμεσα στην υποχρέωση να χτυπήσει τους τζιχαντιστές στη Συρία, και τους… στενούς δεσμούς που έχει αναπτύξει μαζί τους και με τις οργανώσεις που τους υποστηρίζουν (Αδελφοί Μουσουλμάνοι κλπ.).

Ανάμεσα στη συνεργασία με το Ιράν (που είναι όμως Σιιτικό) και τις δυνάμεις που πολεμούν τους Σιίτες (μεταξύ των οποίων και τζιχαντιστές που στηρίζονται από το καθεστώς Εντογάν).

Αυτές τις εύθραυστες ισορροπίες ο Ερντογάν προσπαθεί να τις «μπετονάρει» με οράματα επιστροφής στο Οθωμανικό αυτοκρατορικό μεγαλείο!

Αλλά αυτό, με τη σειρά του, προκαλεί αντιδράσεις σε όλους τους λαούς της μείζονος περιοχής που «υπέστησαν» την Οθωμανική κυριαρχία - και ΔΕΝ την νοσταλγούν...

Τα Οθωμανικά όνειρα του Ερντογάν ήδη προκαλούν συμμαχίες κατά της Τουρκίας: Όλος ο Αραβικός κόσμος έχει συσπειρωθεί εναντίον της Τουρκίας (πλην Κατάρ) . Μαζί και το Ισραήλ.

Το Παλαιστινιακό δεν λύθηκε, αλλά ο Ερντογάν «κατάφερε» να φέρει πολύ κοντά τους πάλαι ποτέ «ορκισμένους εχθρούς». Όλους εναντίον του.

• Όγδοο: Αυτή η αντί-τουρκική συμμαχία δεν περνάει απαρατήρητη από τους δυτικούς. Που καταλαβαίνουν πλέον, ότι αν εξακολουθήσουν να «ανέχονται» αδιαμαρτύρητα τον «αναθεωρητισμό» και την υπέρ-επέκταση της Τουρκίας, θα χάσουν πολύ περισσότερα και πολλούς περισσότερους παντού στη μείζονα περιοχή...

Ήδη η Ρωσία – σε μια αποθέωση καιροσκοπισμού στηρίζει και τον Ερντογάν και ταυτόχρονα στηρίζει όσους μάχονται κατά του Ερντογάν!

Και μπορεί να το κάνει, όσο η Δύση αρνείται να αποφασίσει ποιος είναι ο ρόλος της και η πολιτική στην περιοχή…

• Ένατο, η γεωπολιτική κατάσταση που υπάρχει είναι πλέον εντελώς νέα. Και δεν θυμίζει τίποτε που έχουμε ζήσει τα τελευταία εβδομήντα χρόνια.

Οι ΗΠΑ δεν αντιμετωπίζουν πια τον «αναθεωρητισμό» του Ερντογάν, ως μια «ενόχληση» που μπορούν να την ελέγχουν στο διηνεκές.

--Την είδαν αρχικά ως ένα κίνδυνο απώλειας κάθε ελέγχου στην περιοχή και ως απώτερη απειλή βαθύτερης διείσδυσης της Ρωσίας.

--Τώρα τελευταία τη βλέπουν και ως «ευκαιρία», να δημιουργήσουν νέες διμερείς και πολυμερείς συμμαχίες και νέα ερείσματα στη Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή και την Αφρική!

Η Γαλλία χρόνια οραματίζεται μια Μεσογειακή Ένωση υπό την Αιγίδα της. Τώρα το βλέπει να παίρνει σάρκα και οστά, ως πολιτική στήριξης σε όλες τις τοπικές δυνάμεις που αντιστέκονται στα όνειρα Οθωμανικής επέκτασης του Ερντογάν.

Έχουν και κάτι κοινό οι νέοι προσανατολισμοί ΗΠΑ-Γαλλίας: Και οι δύο προχωρούν σε διμερείς ή πολυμερείς συνεργασίες με χώρες της περιοχής παραμερίζοντας σιωπηλά τον παραδοσιακά μηχανισμό του ΝΑΤΟ.

• Δέκατο, στο νέο αυτό σκηνικό Ελλάδα και Κύπρος έχουν αναβαθμισμένο γεωπολιτικό ρόλο -τουλάχιστον δυνητικά.

Είναι δύο παραδοσιακά φιλοδυτικές χώρες, οι πιο φιλοδυτικές της περιοχής με την εξαίρεση του Ισραήλ, και οι μόνες ενταγμένες στους ατλαντικούς θεσμούς - η Κύπρος στην ΕΕ και την ΟΝΕ και η Ελλάδα σε ΕΕ, ΟΝΕ και στο ΝΑΤΟ!

Είναι ταυτόχρονα οι δύο χώρες που, αν στηριχθούν από τη Δύση θα μπορέσουν να δώσουν το «μήνυμα» σε όλες τις υπόλοιπες (Αίγυπτο, Ισραήλ, Ιορδανία, Λιβύη, κράτη του Κόλπου) κλπ. ότι δεν είναι μόνες τους.

Και ταυτόχρονα είναι και η «γεωπολιτική γέφυρα» της Δύσης (και της Ευρώπης) με όλα τα φιλοδυτικά καθεστώτα της Μ. Ανατολής και της Αφρικής που αντιμάχονται όχι μόνο τον Οθωμανισμό του Ερντογάν, αλλά και τον σουνιτικό φονταμενταλισμό με τον οποίο έχει συμμαχήσει ο Ερντογάν.

• Ενδέκατο: Σε αυτές τις συνθήκες, αν ο Ερντογάν (που δεν του πάνε καθόλου καλά τα πράγματα στη Λιβύη) αποφασίσει να χτυπήσει την Ελλάδα, η Δύση έχει κάθε συμφέρον πλέον (πολιτικό, γεωπολιτικό, οικονομικό και ενεργειακό ακόμα) να του βάλει «φρένο». Όχι πολεμώντας εναντίον κατ’ ανάγκην (αν και δεν αποκλείεται ούτε τέτοια εμπλοκή πλέον, ιδιαίτερα από την πλευρά της Γαλλίας), αλλά στηρίζοντας τη διάθεση αντίστασης της Ελληνικής πλευράς!

Γι’ αυτό και οι Αμερικανοί και οι Γάλλοι έχουν ήδη ετοιμάσει το έδαφος: Θεωρούν τις τουρκικές κινήσεις «προκλητικές»και «παράνομες», προειδοποιούν ενάντια σε κάθε «κλιμάκωση», στέλνουν πλοία και κάνουν κοινά γυμνάσια με τις Ελληνικές αεροναυτικές δυνάμεις (ειδικά η Γαλλία), προειδοποιούν ότι θα παρέμβουν να σταματήσουν οποιαδήποτε κλιμάκωση θερμού επεισοδίου (ειδικά οι ΗΠΑ) και δημιουργούν χωριστές διμερείς αμυντικές συμμαχίες με την Ελλάδα – και οι ΗΠΑ και η Γαλλία, παρακάμπτοντας τελείως το ΝΑΤΟ…

• Δωδέκατο: Ένα «θερμό επεισόδιο» στο οποίο οι Ελληνικές δυνάμεις θα δώσουν τοπικά ένα «μάθημα»στην τουρκική προκλητικότητα στις συνθήκες αυτές, είναι πιθανό να σταματήσει πριν κλιμακωθεί κι άλλο – με άμεση παρέμβαση «τρίτων».

--Είναι πολλοί πλέον που θέλουν το «τσαλάκωμα» του Ερντογάν και στη Δύση (και είναι πολλοί περισσότεροι - ουσιαστικά όλοι- στη Μέση Ανατολή)!

--Είναι αρκετοί κι εκείνοι που εύχονται την αποδυνάμωση του Ερντογάν, μετά από ένα τσαλάκωμα ή και την ανατροπή του ακόμα.

--Εκείνο που δεν έχουν κατανοήσει ίσως οι περισσότεροι στη Δύση (αλλά το καταλαβαίνουν πλήρως στη Μέση Ανατολή – και το εύχονται) είναι ότι πιθανά ανατροπή του Ερντογάν, μπορεί να προκαλέσει πολλαπλά κοινωνικά και πολιτικά ρήγματα μέσα στην ίδια της Τουρκία…

ΥΓ. Οι «συμμαχίες» - πραγματικές και δυνητικές - που παλιά δεν είχαμε, σήμερα υπάρχουν!

Τα «ερείσματα» στα οποία παλιά δεν υπολογίζαμε, σήμερα υπάρχουν επίσης!

Οι ποικίλες επιδιώξεις διαφόρων «ευθυγραμμίζονται» με τις δικές μας υπαρξιακές ανάγκες να αντισταθούμε στην ασφυκτική πίεση της Τουρκίας.

Όμως, όλα αυτά ΔΕΝ μπορούν να αντικαταστήσουν την ίδια την αποφασιστικότητα τη δική μας να δώσουμε ένα σκληρό μάθημα στην τουρκική προκλητικότητα.

Δεν θα μας σώσουν οι «άλλοι»! Τώρα πια, όμως, μπορούν να μας στηρίξουν αποφασιστικά, αν εμείς θελήσουμε να σωθούμε. Και κυρίως να αντισταθούμε…

Πράγμα που, έτσι κι αλλιώς, οφείλαμε να το κάνουμε, έστω και χωρίς κανένα «στήριγμα». Όπως το κάναμε πολλές φορές στο παρελθόν, και κυρίως το 1940-41.

Μόνο που τώρα έχουμε στηρίγματα. Και αν τώρα δεν αντισταθούμε, θα γίνουμε θλιβερή και ντροπιαστική υποσημείωση μιας κατά τα λοιπά «ένδοξης Ιστορίας». Από την οποία θα έχουμε οριστικά αποκοπεί…

[Αξίζει τον κόπο θα διαβάσετε, τέτοιες ώρες, τη μονογραφία του Παναγιώτη Κονδύλη, «Οι αιτίες παρακμής της σύγχρονης Ελλάδας», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Θεμέλιο» το 2011 – πρόκειται για την εισαγωγή σε παλαιότερο έργο του που είχε πρωτο-κυκλοφορήσει το 1991. Συγκλονιστικό κείμενο! Και σήμερα πιο επίκαιρο από ποτέ…]

 Θανάσης Κ.