ο κυρ Φώτης Κόντογλου

της Σοφίας Ντρέκου 

Αφιέρωμα στον ζωγράφο και συγγραφέα

της πονεμένης ρωμοσύνης Φώτη Κόντογλου

† 13 Ιουλίου 1965 μετέστη ο ζωγράφος της πονεμένης Ρωμοσύνης για την Ρωμέϊκη Πολιτεία τ' ουρανού, ο Έλληνας λογοτέχνης, ζωγράφος και αγαπητός σε πολλούς/ές από εμάς, Φώτης Κόντογλου. Αναζήτησε την «ελληνικότητα», δηλαδή μία αυθεντική έκφραση, επιστρέφοντας στην ελληνική παράδοση, τόσο στο λογοτεχνικό όσο και στο ζωγραφικό του έργο.

Γεννημένος στο Αϊβαλί της Μικράς Ασίας το 1895, ο Φ. Κόντογλου από πολύ νωρίς προσανατολίστηκε στη ζωγραφική. Γράφτηκε στη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα το 1913 και κατόπιν έφυγε για το Παρίσι όπου ήρθε σε επαφή με διαφορετικές σχολές της δυτικής ζωγραφικής. Μαθητές του ήταν ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Νίκος Εγγονόπουλος, κ.ά.

Το αισθητήριο του κυρ-Φώτη Κόντογλου «αναβίωσε» την βυζαντινή αγιογραφία, έβγαλε στην επιφάνεια τεχνικές παλιές, έγινε ο μέντορας που γέμισαν οι ναοί μας ομορφιά με ύμνο στο Θεό και δογματική διδασκαλία (μπορεί να κυκλοφορούν άτεχνοι αγιογράφοι αλλά έχουμε και κάποιους που έχουν φτιάξει αριστουργήματα και δεν χορταίνεις να κοιτάς...!!!

Του χρωστάμε ευγνωμοσύνη...

Ο ζωγράφος, σκηνογράφος, ποιητής και Έλληνας καθηγητής του Ε.Μ. Πολυτεχνείου Νίκος Εγγονόπουλος (1907 - 31 Οκτωβρίου 1985) γράφει για τον κυρ-Φώτη. Φωτογραφία: Εγγονόπουλος (αριστ) με τον Κόντογλου (κάτω) ντυμένοι μοναχοί τη δεκαετία 1930-40.

 

«Εἶμαι ὑπερήφανος ποὺ μοῦ ἒτυχε ἡ μεγάλη τιμὴ νὰ εἶμαι μαθητὴς καὶ φίλος τοῦ Κόντογλου, θὰ τὸν θαυμάζω καὶ θὰ τὸν ἀγαπῶ πάντα. Ἡ εὐγνωμοσύνη ποὺ τοῦ ἒχω εἶναι ἀπέραντη. Καὶ τί δὲν ὠφελήθηκα κοντά του, καὶ τί δὲν ἀποθησαύρισα. Ἀπ'τὴ Βυζαντινή τέχνη ποὺ μοῦ ἒμαθε, καὶ ποὺ στοιχεῖα της ἐνισχύουν πάντα τὸ ἒργο μου, ἲσαμε τὸ παράδειγμα τῶν μεγάλων του ἀρετῶν ποὺ μὲ βοηθοῦν καὶ μὲ ἐμπνέουν στὴ ζωή. Οἱ ἀστείρευτες γνώσεις του γιὰ τὸ κάθε τι, ἡ ἀκράδαντη πίστη του στὸ Θεό, ἠ φωτισμένη ἀγάπη του γιὰ κάθε τι Ἑλληνικό, οἱ πεποιθήσεις γιὰ τὸ σωστό νόημα τῆς ὓπαρξης, ἡ ἐπιείκειά του ἀπέναντι στοὺς ἀνθρώπους, ἡ ἂδολη χαρά γιὰ τὴ ζωή, ἡ λατρεία του γιὰ κάθε τι ὡραίο καὶ ὑψηλό.»

Ο κυρ-Φώτης για τον Φώτιο Κόντογλου

Επιλεγμένα αποσπάσματα από: «Φώτης Κόντογλου, 

ὁ μυστικὸς κῆπος τῆς πονεμένης Ῥωμιοσύνης»

Γιὰ τὸν ἑαυτό του γράφει ὁ ἴδιος χαρακτηριστικά: «Χρυσὰ χέρια καὶ πολλὰ χαρίσματα μοῦ ἔδωσε ὁ Κύριος. Δὲν τὰ μεταχειρίστηκα γιὰ νὰ ἀποχτήσω ὑλικὰ ἀγαθά, μήτε χρήματα, μήτε δόξα, μήτε κανενὸς εἴδους καλοπέραση. Τὰ μεταχειρίστηκα πρὸς δόξαν τοῦ Κυρίου καὶ τῆς Ὀρθοδοξίας του. Ὄχι μόνο τὸν ἑαυτό μου παράβλεψα, μὰ καὶ τοὺς δικούς μου, τὴ γυναίκα μου, τὰ παιδιά μου καὶ τὰ ἐγγόνια μου τὰ ἀδίκησα κατὰ τὸ πνεῦμα τοῦ κόσμου. Κανένας ἄνθρωπος δὲν στάθηκε τόσο ἀνίκανος νὰ βοηθήσει τοὺς συγγενεῖς του, ὅσο ἐγώ. Ἤμουνα προσηλωμένος στὸ ἔργο, ποὺ ἔβαλα γιὰ σκοπό μου, καὶ στὸν σκληρὸ ἀγώνα γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη πίστη μας. Γιὰ τοῦτο τυραννιστήκαμε καὶ τυραννιόμαστε στὴ ζωή μας. Φτωχὸς ἐγώ, φτωχὰ καὶ τὰ παιδιά μας. Βιοπάλη σκληρή, μὰ μὲ τὴν ἐλπίδα τοῦ Θεοῦ ὅλα γαληνεύουν, ὅλα τὰ θλιβερὰ τὰ περνοῦμε μὲ εὐχαριστία».

«Τὸ κάθε τι εἶνε τυλιγμένο μέσα σὲ μυστήριο. Αὐτὸ τὸ μυστήριο θέλουνε νὰ βγάλουνε οἱ σημερινοὶ ἄνθρωποι. Μὰ ξεγυμνώνουνε τὸν ἑαυτό τους ἀπὸ κάθε βαθὺ αἴσθημα. Ἀφοῦ καὶ οἱ Χριστιανοὶ τῆς σήμερον θέλουνε νὰ κάνουνε τὸν Χριστιανισμὸ χωρὶς μυστήρια, δηλαδὴ χωρὶς Χριστό. Ἂν δὲν νοιώθεις μυστήριο σὲ ὅ,τι βλέπεις, σὲ ὅ,τι ἀκοῦς, σὲ ὅ,τι πιάνεις, εἶσαι στ᾿ ἀλήθεια πεθαμένος ἄνθρωπος. Θυμᾶμαι τὸν καιρὸ ποὺ ζοῦσα πιὸ φυσικὴ ζωή, πὼς ὅλα μὲ κάνανε νὰ βουτῶ βαθειὰ μέσα μου καὶ νὰ βρίσκω κάποια ἀλλόκοτα πετράδια, καὶ κάποια μαργαριτάρια μιᾶς ξωτικῆς θάλασσας».

«Σὲ βεβαιώνω πὼς αἰσθάνομαι στεναχώρια καὶ θλίψη ὅποτε δημοσιευθεῖ τίποτα γιὰ μένα. Ἀνέκαθεν ἀπέφευγα τὰ δοξάρια. Πολὺ φτηνὸ πράγμα. Ἀφοῦ εἶπα πολλὲς φορὲς νὰ μὴ γράψω πιὰ νὰ μὲ ξεχάσουν. Τί ὄμορφο πράγμα νὰ ζεῖς ξεχασμένος!».

ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ - ΜΝΗΜΗ ΦΩΤΗ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ (1982)

Αφιέρωμα από το Αρχείο της ΕΡΤ στον καλλιτέχνη και πνευματικό δημιουργό Φώτη Κόντογλου με αφορμή την επέτειο του θανάτου του στις 13 Ιουλίου 1965. (video)

Μέλος της μαθητικής παρέας του Γυμνασίου, στο Αϊβαλί, αλλά και της φοιτητικής στην Αθήνα υπήρξε ο συγγραφέας Στρατής Δούκας, ο οποίος εμφανίζεται στην εκπομπή να μιλάει για τα νεανικά τους χρόνια αλλά και το λογοτεχνικό του έργο «Πέδρο Καζάς» (1918) που θα εκδώσει ο ίδιος ο Στρ. Δούκας με δικά του έξοδα, έργο που τον καθιέρωσε στους λογοτεχνικούς κύκλους της εποχής.

Περίληψη: Το έργο και την προσφορά του λογοτέχνη και ζωγράφου ΦΩΤΗ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ στα πολιτιστικά πράγματα της Ελλάδας έχει ως θέμα το επεισόδιο αυτό της σειράς ντοκιμαντέρ. Μιλούν για τον ΦΩΤΗ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ άνθρωποι που τον έζησαν, όπως η κόρη και ο γαμπρός του, η ΕΛΛΗ ΑΛΕΞΙΟΥ, ο ΣΤΡΑΤΗΣ ΔΟΥΚΑΣ, ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, αλλά και μελετητές του έργου του όπως ο καθηγητής ΝΙΚΟΣ ΖΙΑΣ.

Περιγραφή Περιεχομένου: Το έργο και την προσφορά του λογοτέχνη, ζωγράφου και αγιογράφου Φώτη Κόντογλου (γεν. 1895 – θαν. 1965) στα πολιτιστικά πράγματα της Ελλάδας έχει ως θέμα το επεισόδιο αυτό της σειράς ντοκιμαντέρ «Παρασκήνιο», παραγωγής 1982. Η κόρη του, Δέσπω Μαρτίνου, παρουσιάζει σειρά βιογραφικών του στοιχείων και επισημαίνει αυτοβιογραφικές αναφορές στο έργο του «Πέδρο Καζάς».

Ο ΦΩΤΗΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ, οι χώροι που έζησε και τα δημιουργήματά του, είναι το αντικείμενο της εκπομπής «ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ». Η κόρη του, ΔΕΣΠΩ ΜΑΡΤΙΝΟΥ, παρουσιάζει σειρά βιογραφικών του στοιχείων και επισημαίνει αυτοβιογραφικές αναφορές στο έργο του «Πέδρο Καζάς».

Η συγγραφέας Έλλη Αλεξίου αναφέρεται στη γνωριμία της με τον Φ. Κόντογλου το 1922 μέσα από το εν λόγω βιβλίο. Με τη μεσολάβηση του κύκλου Έλλης Αλεξίου και Βάσου Δασκαλάκη έρχεται στην Αθήνα, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, όπου θα εργαστεί στον εκδοτικό οίκο του Ελευθερουδάκη.

Στη συνέχεια, ο εκδότης Αλέξανδρος Παπαδημητρίου μιλάει για τη συνεργασία του με τον Φώτη Κόντογλου και τη μεταξύ τους φιλία.

Ο καθηγητής Ιστορίας Τέχνης Νίκος Ζίας, μελετητής του έργου του Κόντογλου, μιλάει για το ζωγραφικό του έργο. Αναφέρεται στην προσφορά του να φέρει έμπρακτα τη νεοελληνική ζωγραφική κοντά στις ρίζες του ελληνικού πολιτισμού, εντοπίζοντας και τη σύνδεσή του με τα ευρωπαϊκά κινήματα.

Έπειτα, ο φακός της κάμερας εισέρχεται στο κτίριο της Εθνικής Πινακοθήκης, όπου ο Δημήτρης Παπαστάμου, τότε διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης, παρουσιάζει την τοιχογραφία που βρισκόταν στο σπίτι του Φ. Κόντογλου, στον παλιό αθηναϊκό οικισμό της Κυπριάδου.

Επίσης, ο Νίκος Ζίας μας ξεναγεί στις τοιχογραφίες του Φ. Κόντογλου στο Δημαρχιακό Μέγαρο της πόλης των Αθηνών και στο παρεκκλήσι της Αγίας Ειρήνης στο κτήμα της οικογένειας του Γεωργίου Πεσμαζόγλου στην Κηφισιά.

Τέλος, στοιχεία της προσωπικότητας του Φώτη Κόντογλου φωτίζει ο γαμπρός του Γιάννης Μαρτίνος σε σχέση με τις έννοιες της ελληνικής παράδοσης και της Ορθοδοξίας και τη σημασία τους στη ζωή του Κόντογλου.

Στη διάρκεια της εκπομπής ακούγεται ηχογραφημένη η φωνή του Φώτη Κόντογλου που μιλάει για τα έργα του «Αϊβαλί η Πατρίδα μου» και «Πέδρο Καζάς», καθώς και για τη σχέση του με την παράδοση.

Ημερομηνία προβολής: 14/4/1982 Σκηνοθεσία: Τάκης Χατζόπουλος
Έρευνα: Τέτα Παπαδοπούλου Διάρκεια: 00:51:11:00
εδώ το βίντεο 

 

51

Ὁ κυρ-Φώτης δὲν φταίει 

ἢ ὁ κυρ-Φώτης θὰ ξαναρθεῖ

Ματθαῖος Μουντές

Ὁ κυρ-Φώτης δὲν φταίει

γιὰ τὰ νέον στοὺς σταυροὺς τῶν τρούλλων

γιὰ τὰ ἰδιωτικὰ παρεκκλήσια

τῶν νεοαριστοκρατῶν καὶ τῶν νεοπλούτων.

Ἐκεῖνος ἀποκατάστησε τὴν τιμὴ

τῶν βυζαντινῶν εἰκόνων

γιὰ τὶς καθέδρες καὶ τὰ ἐξωκκλήσια

μὲ τάματα καὶ δεήσεις καὶ δάκρυα

κι ὄχι μὲ λαχειοφόρες ἀγορές.

Πολέμησε τοὺς εἰκονοκλάστες

ἐγκόσμια νηπτικός·

στάθηκε κοντὰ στοὺς καυσοκαλυβίτες

ἄσκευος καὶ ἀπέριττος·

κάλεσε σὲ αὐτοσχέδια τράπεζα

τοὺς πεινῶντες καὶ διψῶντες τὴν ἁπλότητα·

τὶς ὀπῶρες τῆς Ὀρθοδοξίας

μάζευε στὸ καλαθάκι τῆς ἀλήθειάς του.

Στὸν Ξηροπόταμο τῶν ἀγαθῶν

εὐλόγησε τὰ ἄσπαρτα χωράφια·

συντρόφεψε τοὺς ἀσκητὲς καὶ τὰ κυνάρια·

νωτοφόρος καὶ ἄγρυπνος

κουβάλησε τὸ μικρὸ κοινόβιό του

στὴν ὀροφὴ τῶν οὐρανῶν.

Ἔπηξε τὴ Λαύρα του

στὴν πλαγιὰ τῆς ἀκτημοσύνης

καὶ κλάδευε τὴν ἀμπελικιά του

γιὰ νὰ τοῦ δίνει μιὰ μικρὴ νταμιζάνα κρασί.

Ἐπέστρεφε συχνὰ στὴν καταγωγὴ τῶν ὑδάτων

στὸ μικρὸ ἐπίνειο τῆς ταπεινοσύνης

στοὺς ἀρσανάδες τῆς πολύβουης ἀκτῆς.

Ἡσύχιος καὶ ἀνύπνωτος

κατέγραψε τὰς ἐπιδρομὰς τῶν δαιμόνων

καὶ τῶν πειρατῶν.

Ὁ κυρ-Φώτης δὲν φταίει

γιὰ τοὺς τοκογλύφους τῶν ἰδεῶν

καὶ τοὺς χριστοκάπηλους.

Πρὸς τὸ παρὸν σιωπᾶ.

Ὅμως φραγγέλιο μᾶς ἑτοιμάζει

ἀπὸ κεῖ ψηλὰ ποὺ μᾶς βλέπει.

(Πίνει τὸ τσιπουράκι του μὲ τὸν κὺρ Ἀλέξανδρο

καὶ τὸν Καροῦζο - ὁ Τσαρούχης τρώει τὸ γλυκό του.)

Συχνὰ ἀποστρέφει μὲ βδελυγμία τὸ πρόσωπο.

Ὀργίζεται.

Καὶ θἄρθει ὥρα καὶ νῦν ἐστι

ποὺ θὰ παραμερίσει βίαια

τοὺς κίβδηλους καὶ τοὺς παραχαράκτες

τὸν ἑσμὸ τῶν Φαρισαίων

τῶν καθαρῶν

τῶν κυμβάλων ποὺ ἀλαλάζουν τὴν ἀρετή τους

καὶ θὰ ἀποκαταστήσει ξανὰ

τὴν πονεμένη Ρωμιοσύνη.

Ἐκεῖ ποὺ τὰ ξυλοκέρατα τῶν ἀνέραστων

ἐκεῖ ποὺ πλαστικὰ ἰδανικὰ πλεονάζουν

ἐκεῖ, στὴν πενία καὶ στὴν ἔνδεια

θἄρθει καὶ θὰ μᾶς ἐμπλήσει καὶ πάλι

σίτου, οἴνου καὶ ἐλαίου.

Ο Ματθαίος Μουντές γεννήθηκε στη Χίο το 1935. Σπούδασε Θεολογία και από το 1961 εργάστηκε στην Αθήνα, στην ιδιωτική εκπαίδευση. Το 1959, φοιτητής ακόμη, άρχισε να δουλεύει στο ραδιόφωνο. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων και της Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, καθώς και του Ανοιχτού Θεάτρου του Γιώργου Μιχαηλίδη, και είχε συνεργαστεί με πολλά λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες. Πέθανε το 2000.

Ο Γέρων Φιλόθεος Ζερβάκος για Φώτη Κόντογλου

Από τις Εκδόσεις «Ορθόδοξος Κυψέλη» Θεσσαλονίκη. Νεκρολογία Φ.Κ.: Ο αείμνηστος Γέροντας Φιλόθεος Ζερβάκος την 13ην Ιουλίου του 1965 επί τω θανάτω του Φωτίου Κόντογλου έγραψε μεταξύ των άλλων και τα εξής:

«Ο Φώτης ήτον δι’ εμέ, τον πνευματικόν του πατέρα, μία πνευματική βακτηρία εις τον αγώνα κατά των ορατών και αοράτων εχθρών της αμωμήτου ημών πίστεως και των πατρικών παραδόσεων. Δια τούτο και μου εστοίχισεν ιδιαιτέρως ο θάνατός του.

Απωλέσαμεν εν πνευματικόν κεφάλαιον. Εστερήθημεν ενός στρατιώτου του Χριστού με ζήλον Ηλιού. Ήτο πύρινος εις την καρδίαν, φλογερός εις την πένναν, απαράμιλλος εις τον χρωστήρα. Η αναχώρησίς του εκ των προσκαίρων εις τα αεί διαμένοντα αφήκε μέγα κενόν, δυσαναπλήρωτον εις την Ορθόδοξον Εκκλησίαν και την Ελλάδα. Ηγάπα και ηγωνίσθη έως θανάτου υπέρ πίστεως και πατρίδος. Προσετέθη και ε­νεγράφη ως πολίτης της άνω Ιερουσαλήμ, αλλ’ η επίγειος πατρίς του, η πονεμένη και μαρτυρική Ελλάς, εστερήθη ενός τέκνου της, ενός πολίτου, όστις επεθύμει και εδίψα να ίδη την πατρίδα του μεγάλην και ένδοξον, όπως την ανέδειξαν και μας την παρέδωκαν οι μεγάλοι αυτοκράτορες του Βυζαντίου και οι ένδοξοι ήρωες του '21. την Ελληνικήν πατρίδα, την οποίαν πολλοί εκ των σημερινών μισελλήνων ζητούν να την παραδώσουν εις αθέους βαρβάρους εχθρούς.

Ο μακαριστός Φώτης, εκοπίασεν, ίδρωσεν, ηγρύπνησεν, ηργάσθη ακαπονήτως και σθεναρώς εις τον μυστικόν αμπελώνα του Κυρίου και επολλαπλασίασε το δοθέν αυτώ τάλαντον ή μάλλον τα δοθέντα τάλαν­τα. ως εκ τούτου δίκαιον ήτο ν’ αναπαυθή εκ των κόπων του. Προφανώς θα ήκουσε και θα ακούση κατά την τελικήν κρίσιν την γλυκυτάτην προσφώνησιν και πρόσκλησιν του Δεσπότου Χριστού. «ευ δούλε αγαθέ και πιστέ, επί ολίγων εφάνης πιστός, επί πολλών σε καταστήσω. Είσελθε εις την χαράν του Κυρίου σου». Ασφαλώς, επειδή τον αγώνα τον καλόν ηγωνίσθη, τον δρόμον τετέλεκε και την πίστιν τετήρηκε, θα λάβη τον της δικαιοσύνης στέφανον παρά του βλέποντος τας των ανθρώπων καρδίας και νέμοντος στέφος άφθαρτον. Έσπειρεν εν δάκρυσιν επί της γης, θερίζει ήδη εν αγαλλιάσει στάχυας αειζωοτροφίας εν ουρανοίς. Είθε και ημάς να εύρη μιμητάς του εις τον ζήλον του και την καλήν ομολογίαν. Η μνήμη του ας είναι αιωνία.

Αρχιμ. Φιλόθεος Ζερβάκος

Γέρων Φιλόθεος Ζερβάκος προς Φώτη Κόντογλου (1964)

Μόνον διά της μετανοίας θα αποσοβηθούν τα δεινά και οι επικρεμάμενοι κίνδυνοι. Ο Θεός να γίνη ίλεος!... (14/9/09)

Αθεΐα. Το καύχημα της εποχής μας

Αθεΐα. Του αειμνήστου Φωτίου Κόντογλου.Αθεΐα! Τίτλος μεγάλος και καύχημα για τον σημερινόν άνθρωπο. Όποιος τον αποχτήσει (και για να τον αποχτήσει... (4/8/2007)

πηγή