Andrea Marcolongo: «Η υπέροχη γλώσσα: 9 λόγοι για να αγαπήσεις τα αρχαία ελληνικά»

της Μαρίας Μαντή.

Η Andrea Marcolongo με κλασικές σπουδές στο πανεπιστήμιο του Μιλάνου και πραγματική αγάπη για τα αρχαία ελληνικά,  γράφει το πρώτο της βιβλίο για τη γλώσσα που τη δυσκόλεψε και τη γοήτευσε όσο καμία, τη «γλώσσα νεκρή και γλώσσα ζώσα», όπως η ίδια τη χαρακτηρίζει. Στόχος της να χαρίσει λίγη αγάπη σε όσους έπαψαν να αγαπούν τα αρχαία ελληνικά από φόβο ή απέχθεια προς τη δυσκολία τους, είτε από έλλειψη κατανόησης της δομής και της σημασίας τους, ή ακόμα και αναλογιζόμενοι τον μαθητικό κόπο τους, το θυμό και την απόγνωσή τους για το συγκεκριμένο μάθημα κατά τα σχολικά χρόνια.

Η συγγραφέας επιχειρεί να προσεγγίσει τη φιλοσοφία και τα νοήματα πίσω από τη δομή της γλώσσας, να την αποκωδικοποιήσει και να την κάνει προσιτή στους αναγνώστες, χωρίς να προβάλει ακαδημαϊκές αξιώσεις, επιλέγοντας  μία μάλλον λογοτεχνική αφήγηση για να εξηγήσει τις ιδιαιτερότητες της και τον τρόπο που αυτή «ζωγραφίζει» έναν κόσμο. Έτσι, χωρίζει το βιβλίο της σε εφτά ενότητες. Στην πρώτη αναλύει τη σχέση των αρχαίων Ελλήνων με τον χρόνο, την τάση τους να επικεντρώνονται στο πώς και στην εντύπωση των πράξεων και όχι στο πότε, στην ιδιότητα της πράξης και όχι στον χρονικό προσδιορισμό της. Αναλύει υπό αυτό το πρίσμα τους χρόνους της αρχαίας ελληνικής και τη χρονική τους αξία.

Στη δεύτερη ενότητα πραγματεύεται ζητήματα προφοράς της γλώσσας και τη σημασία των τόνων και πνευμάτων. Ο τόνος δεν είχε σκοπό να προσδώσει έμφαση, όπως εξάλλου συμβαίνει στα ιταλικά (σ.σ.: μητρική της συγγραφέως), αλλά μουσικότητα στη λέξη, ενώ και η εναλλαγή μακρών και βραχέων συλλαβών στόχευε στο να διατηρήσει τον ρυθμό της γλώσσας. Αργότερα προστέθηκαν από τους Αλεξανδρινούς τα σημεία στίξης, καθιστώντας τα κείμενα πιο ευανάγνωστα.

Στην τρίτη ενότητα αναλύονται τα γένη (αρσενικό θηλυκό και ουδέτερο ως μέσο προσδιορισμού των έμψυχων και άψυχων όντων) και οι αριθμοί της αρχαίας ελληνικής – τρεις στον αριθμό: ενικός, πληθυντικός και δυϊκός. H Marcolongo στέκεται ιδιαίτερα στον δυϊκό αριθμό, κατηργημένο πια, που εξέφραζε τη διττή οντότητα, τη συναίνεση και την αλληλοκατανόηση, τη συμμαχία και τον αποκλεισμό. Προερχόμενος από την ινδοευρωπαϊκή, έδινε αριθμητικά νόημα στον κόσμο, ήταν ο λιγότερο κοινότυπος αριθμός, ο πιο συγκεκριμένος και ανθρώπινος, ενώ η χρήση του εξαρτιόταν από τη σύνδεση που ο ομιλών έβρισκε (ή δεν έβρισκε) ανάμεσα σε δύο οντότητες. Αργότερα το διττό του νόημα μπερδεύτηκε με τον πληθυντικό και τελικά σταμάτησε να χρησιμοποιείται.

Στην τέταρτη ενότητα διευκρινίζεται η χρήση των πτώσεων και η συμμετοχή τους στον συντακτικό ρόλο των λέξεων: οι Έλληνες αντιλαμβάνονταν το νόημα μίας λέξης εντός της πρότασης από τη λήγουσα, ενώ η κάθε πτώση είχε διαφορετική ιδιότητα, ώστε να επιτρέπει σε κάθε λέξη να διαθέτει αυτονομία σε οποιαδήποτε θέση μέσα στην πρόταση.

Στην πέμπτη ενότητα, η συγγραφέας μας ξανασυστήνει τις εγκλίσεις των αρχαίων ελληνικών και εντοπίζει τη χρήση τους βάσει του βαθμού πραγματικότητας της εκάστοτε περιγραφόμενης πράξης: σε κάθε βαθμό πραγματικότητας αντιστοιχούσε μια συγκεκριμένη ρηματική έγκλιση. Η πιθανότητα ως προέκταση των επιθυμιών του ομιλούντος εκφραζόταν με την πιο εσωτερική όλων των εγκλίσεων, την ευκτική, η οποία, κινούμενη στη λεπτή διαχωριστική γραμμή μεταξύ πραγματοποιήσιμης και ανέφικτης επιθυμίας, δηλώνει τελικά την εφικτή επιθυμία.

Στις δύο τελευταίες ενότητες αναλύεται  ο τρόπος που θα πρέπει κανείς να προσεγγίσει  μεταφραστικά την αρχαία ελληνική ενώ γίνεται και μία ιστορική αναδρομή στην εξέλιξη της γλώσσας: από την ινδοευρωπαϊκή στην κοινή ελληνική, από τις διαλέκτους στην «κοινή διάλεκτο» και τελικά στην νέα ελληνική.

Το βιβλίο είναι γραμμένο σε γλώσσα απλή και επιλέγει το χιούμορ -ευχάριστο αν και επιτηδευμένο κάποιες φορές- όπως και εύστοχα παραδείγματα από τα αρχαία κείμενα για διασαφηνίσει το θεωρητικό μέρος του βιβλίου. Στη ροή του κειμένου παρεμβάλλονται σελίδες με πραγματολογικά στοιχεία που εντάσσονται αρμονικά στη σύνολη αφήγηση και ενισχύουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Οι πληροφορίες που παρέχονται είναι τεκμηριωμένες και επιστημονικά ορθές, καθιστώντας το βιβλίο  απολαυστικό ανάγνωσμα για τον ειδικό και μη αναγνώστη. Σε κάθε περίπτωση θα ήταν ένα ιδιαίτερα ωφέλιμο δώρο σε μαθητές Λυκείου που «αναμετρώνται» με τα αρχαία ελληνικά.

Το βιβλίο αποτελεί εκδοτικό φαινόμενο στη γειτονική Ιταλία, καθώς έχει ξεπεράσει σε πωλήσεις τα 200.000 αντίτυπα. 
πηγή