Η χάρη του Θεού, οι καρποί της και η ανθρώπινη προσπάθεια για την πνευματική προκοπή

Με αφορμή τα παρακάτω λόγια από τις Κατηχήσεις του Αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων ας προσέξουμε με ποιόν τρόπο δίνεται η χάρη του Θεού και πως λειτουργεί συνδυαστικά με την ανθρώπινη προσπάθεια.

«Ώσπεργαρ οι μέλλοντες στρατεύειν ερευνώσιν τας ηλικίας και τα σώματα των στρατευομένων, ούτω και ο Κύριος στρατολογών τας ψυχάς ερευνά τας προαιρέσεις. Καν μεν υπόκρισιν εύρη κρυπτομένην, απέβαλε τον άνθρωπον ως της αληθούς στρατείας ανεπιτήδειον.

Ει δε άξιον καταλάβη, τουτω δίδωσιν ετοίμως την χάριν... όπου βλέπει την αγαθήν προαίρεσιν, εκεί δίδωσιν την σωτηριώδη σφραγίδα, την θαυμασίαν, ην τρέμουσιν δαίμονες και γιγνώσκουσιν άγγελοι... τοις ουν λαμβάνουσιν την πνευματικήν ταύτην σφραγίδα και σωτήριον χρεία και της οικείας προαιρέσεως».

Όπως εκείνοι που πρόκειται να τοποθετήσουν στρατιώτες, εξετάζουν τις ηλικίες και τη σωματική διάπλαση όσων στρατευθούν, με τον ίδιο τρόπο και ο Κύριος αξιοποιώντας τις ψυχές, εξετάζει τις προσωπικές διαθέσεις του καθενός. Αν βρει να υποκρύπτεται υποκρισία, τότε αποβάλλει τον υποκριτή ως ακατάλληλο να ενταχθεί στην αληθινή παράταξή Του. Αν δει ότι ένας άνθρωπος είναι άξιος, σ’ αυτόν δίνει την σφραγίδα της σωτηρίας, εκείνη που τρέμουν οι δαίμονες και καλά αναγνωρίζουν οι άγγελοι. Όσοι πάρουν αυτή την πνευματική σφραγίδα, χρειάζονται εξίσου τη σωτηριώδη χάρη του Κυρίου άλλα και την προσωπική τους προαίρεση να ενεργήσει.

Τα λόγια αυτά με την πνευματική διάσταση νοούμενα, καθιστούν σαφές ότι ο Άγιος Τριαδικός Θεός δεν εμπαίζεται και δεν δίνει τη χάρη Του σε κάποιον ο οποίος τηρεί στάση εμπαικτική απέναντι στα θεία. Ο Θεός γνωρίζει την προαίρεση του κάθε ανθρώπου κι επομένως εκείνος που θα νόμιζε ότι θα μπορούσε να θέσει τη χάρη του Θεού υπό δοκιμασία, τότε αυτός απατάει τον εαυτό του και αγνοεί τη δύναμη του Θεού. Παρατηρείται πολλές φορές τέτοια επιπολαιότητα στους ανθρώπους, να νομίζουμε ότι ο Θεός θα μας βοηθήσει χωρίς εμείς να αγωνιστούμε. Ξεχνούμε ότι η πνευματική προκοπή είναι συνδυασμός χάριτος και προσωπικού έργου.

Όταν ένας πιστός αρχίσει την πνευματική του προσπάθεια, χρειάζεται βοήθεια. Στην Αγία Γραφή διαβάζουμε ότι ο άνθρωπος έχει «παρειμένας τας χείρας» στην αρχή της πνευματικής του ζωής. Η χάρη του Θεού είναι απαραίτητη στα πρώτα βήματα σε όλη της την πληρότητα. Κι όταν ο άνθρωπος προοδεύσει λίγο προσπαθώντας, τότε υποχωρεί ο Θεός. Υποχωρεί η χάρη Του και δίνεται ένα προβάδισμα στη φύση του ανθρώπου. Όταν ο Χριστός ανέστησε την κόρη του Ιαείρου θα περίμενε κανείς το κοριτσάκι να ανανήψει ολότελα. Κι όμως διέταξε να της δώσουν να φάει. Ο Θεός δεν καταργεί τη φύση, δεν καταργεί αυτό που Εκείνος δημιούργησε. Κι η φύση με τους νόμους της είναι θαυμαστή κι ευλογημένη. Οι κόποι λοιπόν του ανθρώπου για την πνευματική του προκοπή είναι αναγκαίοι. Η φυσική προσπάθεια θα συνδυαστεί με τη χάρη του Θεού, γιατί ο Θεός δεν καταργεί την φύση, αλλά συνεργάζεται με αυτήν. Χρησιμοποιεί τους ρυθμούς της και αφήνει ελεύθερα να κινηθεί ο χρόνος, όση βραδύτητα μπορεί να υπονοεί αυτό, πάντα προς όφελος του ανθρώπου για να προωθηθεί και η διαδικασία της ωρίμανσης.

Κατά την υποχώρηση της χάριτος, ο άνθρωπος αισθάνεται να χάνει έδαφος. Καταλαβαίνει ότι πρέπει να προσφέρει κι άλλο στον αγώνα του. Αισθάνεται την ανάγκη ότι πρέπει να δουλέψει κι άλλο.

Ας υποθέσουμε ότι ένας πατέρας βρίσκεται στη στάση του λεωφορείου με τον γιό του ώστε να μπουν στο ίδιο όχημα. Τυχαίνει το παιδί να ανέβει μονάχο του στο όχημα και ο πατέρας μένει εκτός λόγω της πολυκοσμίας. Το παιδί όταν αντιληφθεί την απουσία του πατέρα αρχίζει να κλαίει και να φωνάζει. Ο πατέρας μένει ατάραχος κι ακολουθεί το λεωφορείο με ένα ταξί γνωρίζοντας ότι το παιδί του είναι μέσα, ώστε να το παραλάβει πιο πέρα. Όπως το παιδί έτσι κι ο άνθρωπος μπορεί κάποια στιγμή να μείνει μόνος του απροσδόκητα χωρίς τη χάρη του Θεού. Κι όπως ο πατέρας δεν πανικοβάλλεται για το πως θα ξαναβρει το παιδί του, έτσι κι ο Θεός δεν θορυβείται που αφήνει τον άνθρωπο αναπάντεχα χωρίς την προστασία Του. Το παιδί ωστόσο βάζοντας τις φωνές, έχει κατορθώσει εντωμεταξύ να κάνει τον οδηγό να ακινητοποιήσει λίγο πιο κάτω το όχημα, κι έτσι ξαναβρίσκεται στην αγκαλιά του πατέρα.

Δεν πρέπει λοιπόν να αισθανθούμε κατά την παιδαγωγική απουσία της χάριτος του Θεού ότι χανόμαστε. Πρέπει να διατηρούμε την ψυχραιμία μας και να αυτενεργούμε. Να συνεχίζουμε την πνευματική μας προσπάθεια απρόσκoπτοι, την προσευχή μας, τα έργα μας κι ό,τι άλλο θεάρεστο. Είναι ο μόνος τρόπος να προκόψουμε στην αρετή.

Αναλαμβάνοντας λοιπόν ευθύνες, όπως τις διανείμει ο Κύριος στον καθένα μας γινόμαστε πιο πιστοί και πιο ώριμοι πνευματικά. Κι αυτή η ωριμότητα και υπευθυνότητα μας κάνει πιο προσεκτικούς. Κατανοούμε με την διαπαιδαγώγηση του Κυρίου ότι πλέον οφείλουμε να τηρούμε υπεύθυνη στάση απέναντί Του και απέναντι στους ανθρώπους. Φέρουμε το όνομα του χριστιανού κι έχουμε ευθύνη να μην σκανδαλίσουμε, αλλά να το φέρουμε επάξια.

Κάθε πτυχή της ζωής μας πρέπει να είναι διαφανής και άμεμπτη. Είσαι ιερέας; Έχεις ευθύνη με τη ζωή σου να μην προσβάλλεις το Θεό και να μην σκανδαλίσεις το ποίμνιό σου. Είσαι δάσκαλος; Έχεις ευθύνη απέναντι στα παιδιά που θα μορφώσεις. Είσαι σύζυγος; Έχεις ευθύνη απέναντι στον/στην σύζυγό σου, στα παιδιά σου, στην κοινωνία.

Η θεία χάρη έχει κάποια στάδια με τα οποία ενεργεί πάνω στον άνθρωπο. Αρχικά, ο άνθρωπος δέχεται κάποιο κάλεσμα, μια κλήση. Η θεία χάρη ξυπνά τον αμαρτωλό. Τον ξυπνά από το λήθαργο και τον ύπνο της αμαρτίας και τον καλεί να έλθει προς το Θεό, για να φωτισθεί, να ζωοποιηθεί, να σωθεί. 

«Έγειρε ο καθεύδων και ανάστα εκ των νεκρών, και επιφαύσει σοι ο Χριστός» (Εφεσ. ε’ 14), όπως λέει ο Παύλος.

Όταν ο άνθρωπος βρίσκεται στην αμαρτία έιναι προσβεβλημένος από το δηλητήριό της.  Πρέπει πρώτα να αναστηθεί, να δει τα χάλια του, να συναισθανθεί το πρόβλημά του να  και να ζητήσει το έλεος του Θεού. Τον καλεί, λοιπόν, η χάρη και αυτό το κάλεσμα μπορεί πολλές φορές να είναι οδυνηρό, μια απώλεια προσφιλούς προσώπου, μια αρρώστια, ένα ατύχημα. Ο πρώτος καρπός λοιπόν της θείας χάρης είναι η κλήση σε μετάνοια και πίστη, η κλήση να αναζητήσει ο άνθρωπος τη λύτρωση.

Δεύτερο στάδιο είναι η δικαίωση. Ο αμαρτωλός άνθρωπος, εφόσον είναι ένοχος μπροστά στο Θεό, είναι και καταδικασμένος. Δεν έχει την ευλογία του Θεού, είναι ακάθαρτος. Η καταδίκη της θείας δικαιοσύνης είναι επάνω του και γι’ αυτό είναι καταδικασμένος με αιώνια καταδίκη. Έρχεται όμως η θεία χάρη και σε εκείνον που δέχθηκε την κλήση και μετανόησε και πίστευσε στο Χριστό, τον αναγνώρισε και τον ομολόγησε Σωτήρα και Λυτρωτή του, και δυνάμει της σταυρικής θυσίας του Χριστού του δίνει άφεση. Όσο αμαρτωλός και αν είναι, όσο πολλά και βαριά τα αμαρτήματά του, μια που δέχθηκε την λύση, απαλλάσσεται από το βάρος της ενοχής, λυτρώνεται. Σώζεται από τη θεία οργή, δικαιώνεται.

Από αμαρτωλός και ένοχος με τη μετάνοια και την πίστη του βρίσκεται δίκαιος ενώπιον του Θεού. Έρχεται γαλήνη στην ψυχή του. Αναπαύεται από τις τύψεις τουκαι γίνεται άξιος να βασιλεύσει ο Θεός στη ζωή του. Γι’ αυτό λέει ο Απόστολος· «Δικαιωθέντες εκ πίστεως ειρήνην έχομεν προς τον Θεόν, διά του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού». (Ρωμ. ε’ 1).

Επόμενο στάδιο της θείας χάρης είναι η αναγέννηση του ανθρώπου. Με την γέννησή του έρχεται στον κόσμο. Με την αναγέννησή του, της οποίας το ξεκίνημα γίνεται στο μυστήριο του βαπτίσματος και συνεχίζεται στην εξομολόγηση, γεννιέται δεύτερη φορά, θεία, πνευματική, ουράνια γέννηση, και έπειτα με τον αγώνα του και την ενίσχυση της θείας χάρης προχωρεί σε νέα, θεία, αγία ζωή. Για αυτήν την εσωτερική θεία αναγέννηση, έκανε λόγο στο Νικόδημο ο Κύριος και του είπε· «εάν μή τις γεννηθή εξ ύδατος και Πνεύματος, ου δύναται εισελθείν εις την βασιλείαν του Θεού» (Ιωάν. γ’ 3, 5).

Στη συνέχεια ως καρπός ατίμητος και δώρο Θεού έρχεται ο αγιασμός του ανθρώπου. Με τον αγιασμό εννοούμε την πλήρη και τέλεια κάθαρση του ανθρώπου από κάθε τι το αμαρτωλό, το αντίθεο, το κοσμικό. Εννούμε την διαρκή και εναγώνια πολλές φορές προσπάθεια κάθαρσης από οποιοδήποτε πάθος. Αγιαζόμενος ο άνθρωπος έρχεται σε μια κατάσταση χαράς και μακαριότητας, στην οποία δεν στέκει ούτε σκέψη ή λογισμός πονηρός. Δεν υπάρχει αίσθημα ένοχο ή λόγος απρεπής. Ο άνθρωπος δεν κάνει καμία πράξη που θα μπορούσε να εισχωρήσει στην ψυχή του και να τον μολύνει. Όσο αγιάζεται ο άνθρωπος κοσμείται με κάθε αρετή και τελειότητα, του προστίθεται κι άλλη χάρη για τον αγώνα του και πετυχαίνει με σταθερότητα το “καθ’ ομοίωσιν” του Θεού.

Αν ο άνθρωπος κατορθώσει να συντηρήσει σε όλη του τη ζωή αυτή τη χάρη του Θεού και δεν λογισθεί κόπους και θυσίες τότε του μένει ο στέφανος της δόξας. Είναι φίλος του Θεού, άνθρωπος άγιος, σε συνεχή επικοινωνία και επαφή με τον Θεό. Γεύεται τους καρπούς του Αγίου Πνεύματος σε αυτή τη ζωή και προγεύεται τη βασιλεία του Θεού στη μέλλουσα. Η χαρά που τον διαπνέει είναι μια πρόγευση του αιώνιου Σαββατισμού, της θέας του προσώπου του Χριστού.
 Πηγή: Από τα διδάγματα τών Κατηχήσεων τού Αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων.