Γιατί μάς μαγεύουν οι ιστορίες των νέων που επιστρέφουν στα χωριά τους για να αρχίσουν μια νέα ζωή

 

Γιατί πολλοί νέοι της Ελλάδας επιλέγουν τις ρίζες τους ή αγαπημένα μέρη στην επαρχία για να ανοίξουν ένα νέο κεφάλαιο της ζωής τους.

Όταν η καμπάνα της εκκλησίας χτυπά στη Φουρνά Ευρυτανίας αυτές τις μέρες, δεν σηματοδοτεί μόνο την κυριακάτικη λειτουργία. Προαναγγέλλει μια μικρή νίκη: τον ήχο των παιδιών που τρέχουν προς ένα σχολείο που, μόλις ένα χρόνο νωρίτερα, βρισκόταν στο χείλος του κλεισίματος. Σε μια εποχή που οι πόλεις και τα νησιά της Ελλάδας παλεύουν με τα άδεια σπίτια, τα κλειστά καταστήματα και τη μείωση του ποσοστού γεννήσεων, μια αργή αλλά ορατή αλλαγή βρίσκεται σε εξέλιξη, καθοδηγούμενη σε μεγάλο βαθμό από νέους Έλληνες που επιλέγουν να επιστρέψουν, να μείνουν και να ξαναχτίσουν τα χωριά τους.

Ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός “Vamvakou Revival” ιδρύθηκε με στόχο να φέρει τη βιώσιμη ανάπτυξη στο χωριό της Λακωνίας. 

Η Ελλάδα έχει βιώσει καθαρή μετανάστευση και γήρανση του πληθυσμού την τελευταία δεκαετία: τα επίσημα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ δείχνουν σημαντικές μεταναστευτικές ροές και μετακινήσεις πληθυσμού που έχουν οδηγήσει πολλές αγροτικές κοινότητες κυριολεκτικά να αδειάσουν. Τα ποσοστά γεννήσεων έχουν επίσης μειωθεί απότομα, γεγονός που συμβάλλει στο κλείσιμο σχολείων και στην παύση διάφορων δημόσιων υπηρεσιών σε απομακρυσμένες περιοχές. Ωστόσο, μέσα σε αυτή την παρακμάζουσα εικόνα, τα τελευταία 3 με 5 έτη, εμφανίζονται θύλακες ανθεκτικότητας -και ακόμη και αναγέννησης. Έργα όπως το Vamvakou Revival, που υποστηρίζονται από ιδρύματα -Σταύρος Νιάρχος- και τοπικούς φορείς, έχουν μετατρέψει σχεδόν εγκαταλελειμμένα χωριά σε πρότυπα βιώσιμου τουρισμού, πολιτιστικών προγραμμάτων και μικρής κλίμακας επιχειρηματικότητας, αποδεικνύοντας ότι οι στοχευμένες επενδύσεις και η ενεργητικότητα των πολιτών μπορούν να πυροδοτήσουν την ανανέωση.

Τι προσελκύει τους νέους για να επιστρέψουν;
Οι λόγοι είναι πολυεπίπεδοι, συχνά προσωπικοί και μερικές φορές πρακτικοί. Για μερικούς, το δέλεαρ είναι ο τρόπος ζωής: πιο αργός ρυθμός καθημερινότητας, ισχυρότεροι δεσμοί με την κοινότητα, φθηνότερη στέγαση και επαφή με το φυσικό τοπίο και τις παραδόσεις μετά από χρόνια αστικού στρες. Για άλλους, οι οικονομικές και τεχνολογικές αλλαγές έχουν κάνει τη ζωή στην ύπαιθρο και πάλι βιώσιμη: η εξ αποστάσεως εργασία, η καλύτερη ψηφιακή συνδεσιμότητα σε ορισμένες περιοχές και οι εξειδικευμένες αγορές για ποιοτικά τρόφιμα, αγροτουρισμό και παραδοσιακά προϊόντα δίνουν στους νέους επαγγελματίες την ευκαιρία να δημιουργήσουν επιχειρήσεις. Ακαδημαϊκοί και αναλυτές σημειώνουν ένα κίνημα «επιστροφής στη γη» που συνδυάζει περιβαλλοντικές αξίες με επιχειρηματικές φιλοδοξίες.

Το Νηπιαγωγείο στα Φουρνά Ευρυτανίας, άνοιξε ξανά τις πόρτες του και μαζί άνοιξε μια νέα σελίδα στην ιστορία του χωριού. 

Πάρτε για παράδειγμα τα Φουρνά, ένα ορεινό χωριό που στα τέλη του 2024 ξεκίνησε μια εκστρατεία για να προσελκύσει νέες οικογένειες. Μια δασκάλα και ένας ιερέας χρησιμοποίησαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, υποσχέσεις για στήριξη στη στέγαση και την προθυμία της κοινότητας να βοηθήσει τους νεοαφιχθέντες να εγκατασταθούν. Το αποτέλεσμα: δύο οικογένειες μετακόμισαν αμέσως και ακολούθησαν και άλλες, βοηθώντας τις εγγραφές στα σχολεία και το ηθικό της κοινότητας -μια μελέτη περίπτωσης για το πώς μικρές, δημιουργικές, τοπικές πρωτοβουλίες μπορούν να αποφέρουν τεράστια οφέλη. Ομοίως, το Βαμβακού της Λακωνίας, που κάποτε ήταν σχεδόν έρημο, αναδείχθηκε μέσω προγραμμάτων τέχνης, προγραμμάτων διαμονής και ποιοτικών καταλυμάτων που προσελκύουν τόσο επισκέπτες όσο και νέους κατοίκους. Η επιτυχία του δεν αφορά μόνο τους τουρίστες που το επισκέπτονται, αλλά και τη δημιουργία βιώσιμων πηγών εισοδήματος που καθιστούν τη ζωή στο χωριό εφικτή για μια νέα γενιά.

Οικονομικός ρεαλισμός, όχι ρομαντισμός
Δεν πρόκειται όμως για μια νοσταλγική επιστροφή. Πολλοί από εκείνους που γυρίζουν πίσω συνδυάζουν πηγές εισοδήματος: εξ αποστάσεως μισθωτή εργασία ή ελεύθερη επαγγελματική δραστηριότητα παράλληλα με τη γεωργία, τη βιοτεχνική παραγωγή (ελαιόλαδο, μέλι, τυρί), την φιλοξενία ή τον πολιτιστικό προγραμματισμό. Η μικρής κλίμακας γεωργία έχει γίνει πιο εξελιγμένη, συνδεδεμένη με το branding, τον ποιοτικό έλεγχο και τα κανάλια απευθείας πώλησης στον καταναλωτή, τα οποία ήταν αδύνατα πριν από μια γενιά. Ένας αυξανόμενος αριθμός νέων επιχειρηματιών αντιμετωπίζει τα χωριά τους ως βάσεις για υβριδικά μέσα διαβίωσης -υνδυάζοντας την ψηφιακή εργασία με επιχειρήσεις που βασίζονται στον τόπο τους.
Ωστόσο, τα διαρθρωτικά προβλήματα που έδιωξαν τους ανθρώπους παραμένουν πραγματικά. Οι στατιστικές σε εθνικό επίπεδο δείχνουν ότι ο αγροτικός πληθυσμός της Ελλάδας συνεχίζει να μειώνεται -μια τάση που αντικατοπτρίζεται σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης- και η συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού και τα χαμηλά ποσοστά γονιμότητας θέτουν μακροπρόθεσμες προκλήσεις στην παροχή υπηρεσιών και την οικονομική δυναμική. Οι ανατροπές τείνουν να είναι τοπικές και εύθραυστες, εκτός αν υποστηρίζονται από βιώσιμες πολιτικές, επενδύσεις και δημόσιες υπηρεσίες.

Η Φωτεινή Γάλλου, με σπουδές στο Μarketing επέστρεψε στο χωριό της, στην Πρώτη Σερρών, για να ξεκινήσει από το μηδέν μια εφημερίδα.

Ζωντανά παραδείγματα
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της τάσης είναι η Φωτεινή Γάλλου, με σπουδές στο Μarketing και εμπειρία ζωής στην πόλη. Η ίδια πήρε μια απόφαση που δεν φανταζόταν στα νεανικά της χρόνια: να επιστρέψει στο χωριό της, στην Πρώτη Σερρών, και να ξεκινήσει από το μηδέν μια εφημερίδα. «Αν κάποτε μου έλεγαν ότι θα ξεκινούσα μια εφημερίδα στο χωριό, θα αντιδρούσα», παραδέχεται. «Το χωριό ήταν πάντα σημαντικό μέρος της ζωής μου, καθώς εκεί είναι το πατρικό μου και η οικογένειά μου. Δεν νιώθω ότι έφυγα ακριβώς, όπως ούτε ότι επέστρεψα. Το “κουβαλάς” το χωριό, όπου κι αν είσαι. Στο χέρι σου είναι αν θα το αντιμετωπίσεις ως βάρος ή ως βάση».
Η ιδέα γεννήθηκε ανάμεσα στην πίεση της μεγαλούπολης και την ανάγκη να κάνει κάτι δικό της. Χωρίς ιδιαίτερη προϋπηρεσία στον Τύπο, αλλά με ένστικτο και αποφασιστικότητα, δημιούργησε τα «Χωριάτικα», για να μιλήσει για τη σύγχρονη ζωή στην ελληνική επαρχία, με αλήθεια και συναίσθημα. Το χωριό για εκείνη δεν είναι απλώς τόπος. Είναι βάση, αλλά και πρόκληση. Η επιστροφή δεν συνοδεύεται μόνο από ρομαντισμό, καθώς η καθημερινότητα μπορεί να μην έχει το άγχος της πόλης, αλλά δεν είναι και απλή. «Το χωριό δεν συνδέεται με ρουτίνες -κάθε μέρα με τα “Χωριάτικα” είναι διαφορετική». Κι ενώ υπάρχουν πρακτικές δυσκολίες (τριθέσια σχολεία, έλλειψη υποδομών, προβλήματα σύνδεσης) εκείνη επιμένει ότι η μεγαλύτερη πρόκληση είναι η νοοτροπία. Η επιχειρηματικότητα σε μικρές κοινωνίες θέλει θάρρος. «Δεν ζητάμε ευνοϊκή μεταχείριση, ζητάμε ευκαιρίες», αναφέρει η ίδια.

Η Ειρήνης Μουτσογιάννη και ο Χρήστος Βερβέρης δημιούργησαν ένα εργαστήριο με ειδίκευση στον σχεδιασμό επίπλων και αντικειμένων που βασίζεται στο κουκούτσι της ελιάς.

Το ίδιο ισχύει και τους ιδρυτές του εργαστηρίου σχεδιασμού επίπλων, Koukos de lab, οι οποίοι αποτελούν case study του βιώσιμου σχεδιασμού. Πρόκειται για την ιδέα των Χρήστου Βερβέρη, αρχιτέκτονα εσωτερικού χώρου και γηγενή Μυτιληνιό και της Ειρήνης Μουτσογιάννη, με καταγωγή επίσης από το νησί και πολύχρονη εμπειρία στην επιχειρηματικότητα και τo Marketing. Οι δύο τους άφησαν την πολύβουη καθημερινότητα της Αγγλίας και Αθήνας και επέστρεψαν πίσω στην Λέσβο, δημιουργώντας ένα ξεχωριστό εργαστήριο με ειδίκευση στον σχεδιασμό επίπλων, αντικειμένων και χώρων μέσω του sustainable design, που βασίζεται στο κουκούτσι της ελιάς. “Στόχος είναι να δημιουργήσουμε κάτι στον τόπο μας, να δώσουμε αξία στο μικρό μας χωριό στην Λέσβο” μας εξηγεί ο πρώτος. “Όλα ξεκίνησαν, όταν σκεφτήκαμε, τι παράγει η Λέσβος; Λάδι. Έτσι αρχίσαμε να χτίζουμε το project μας, τιμώντας την ελαιουργική διαδικασία και το ίδιο το νησί μας, τον τόπο μας”, μας αναφέρει χαρακτηριστικά.

Προκλήσεις που παραμένουν
Παρά τις ελπιδοφόρες ιστορίες, η αναβίωση αντιμετωπίζει αντιξοότητες. Πολλά χωριά στερούνται αξιόπιστης ευρυζωνικής σύνδεσης, πρόσβασης σε υγειονομική περίθαλψη, θέσεων εργασίας όλο το χρόνο και βιώσιμων συγκοινωνιακών συνδέσεων. Το κλείσιμο σχολείων -με περισσότερα από 750 να έχουν αναστείλει τη λειτουργία τους ή να έχουν συγχωνευθεί τα τελευταία χρόνια- υπογραμμίζει τις συστημικές πιέσεις που αντιμετωπίζουν οι απομακρυσμένες κοινότητες. Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος άνισης ανάπτυξης: η ανάκαμψη που οφείλεται στον τουρισμό μπορεί να δημιουργήσει εποχιακές οικονομίες που δεν υποστηρίζουν τη μόνιμη διαμονή, ενώ η αύξηση των τιμών των ακινήτων σε γραφικές περιοχές μπορεί να εκδιώξει τους ντόπιους.

Οι ειδικοί λοιπόν υποστηρίζουν, ότι για να μην είναι η επιστροφή απλώς περιστασιακή, χρειάζονται τρία πράγματα: αξιόπιστη ψηφιακή υποδομή, ώστε να είναι εφικτή η εξ αποστάσεως εργασία, κοινωνική υποδομή -σχολεία, υγειονομική περίθαλψη, παιδικοί σταθμοί- για τη στήριξη των οικογενειών, και οικονομικά κίνητρα ή ενισχύσεις που μειώνουν τον αρχικό κίνδυνο για τους επιχειρηματίες (επιχορηγήσεις, φορολογικές ελαφρύνσεις, κατάρτιση, πρόσβαση στην αγορά). Όταν συνδυάζονται αυτά τα στοιχεία, αυξάνεται σημαντικά η πιθανότητα οι νέοι να μείνουν στον χωριό και να χτίσουν τη ζωή τους εκεί.

πηγή