Μὲ ἀφορμὴ ἕνα τριαντάφυλλο

 

Ἀγγελοπούλου – Καραγιάννη Ἑλένη

Παιδοψυχίατρος

Πρὶν ἀπὸ ἀρκετὰ χρόνια, στὸ νοσοκομεῖο Παίδων, μοῦ ζητήθηκε νὰ δῶ μιὰ ἔφηβη 15 χρονῶν, γιατί εἶχε κάνει ἀπόπειρα αὐτοκτονίας. Τὸ κορίτσι ἔνοιωθε μεγάλη ἀπογοήτευση ἀλλὰ καὶ πολλὲς ἐνοχές, γιατί εἶχε φέρει τὴν οἰκογένειά της στὴν δύσκολη αὐτὴ θέση. Ἡ μητέρα, ἡ ὁποία τὴν συνόδευε, ἦταν πολὺ ἀναστατωμένη, θυμωμένη καὶ ἀπελπισμένη.

Θυμᾶμαι μὲ ξεχωριστὴ συγκίνηση τὴν πρώτη κοινὴ συνάντηση μητέρας καὶ κόρης. Στὴν ἀρχὴ ἡ μητέρα ξέσπασε σὲ ἔκρηξη θυμοῦ γιὰ τὴν ἐνέργεια τῆς κόρης της, ἐνῷ στὴν συνέχεια σὲ συναισθηματικοὺς ἐκβιασμούς, παρακλήσεις καὶ σὲ ἐνοχοποίηση τοῦ παιδιοῦ.

Ὅμως σταδιακὰ ἡ μητέρα, ἀναλαμβάνοντας τὴν εὐθύνη γιὰ τὰ προβλήματα ποὺ ὑπῆρχαν στὴν οἰκογένεια, ἄφηνε κατὰ μέρος τὶς δικές της ἐνοχὲς κι ἔδειχνε ἀγάπη καὶ κατανόηση στὴν κόρη καὶ κυρίως ἐμπιστοσύνη. Ἡ μητέρα, μὲ θάρρος καὶ κουράγιο, εἶναι ἀλήθεια, περνοῦσε μιὰ ἔντονη ἐσωτερικὴ διεργασία ἀπὸ τὸν θυμό, τὴν ἐνοχὴ καὶ τὴν ἀπογοήτευση, στὴν ἐλπίδα.

Ἡ κόρη δὲν μιλοῦσε καθόλου σ’ αὐτὸ τὸ διάστημα, κι εἶχε τὰ μάτια χαμηλά, τὰ μαλλιὰ νὰ καλύπτουν τὸ πρόσωπο, τὰ μανίκια στὶς ἄκρες τῶν δακτύλων. Ἀποσυρμένη σὲ μιὰ παθητικο – ἐπιθετικὴ στάση, ἀρνιόταν νὰ δώσει ἐξηγήσεις, νὰ ἀνταποκριθεῖ στὰ παρακάλια ἢ στοὺς ἐκβιασμοὺς τῆς μητέρας.

Ἔβλεπε ὅμως μὲ ἔκπληξη, παρὰ τὴν δικαιολογημένη δυσπιστία της, ὅτι ἡ μητέρα της ἄλλαζε στάση. Καὶ πρὸς τὸ τέλος, βρέθηκε στὰ χέρια της ἕνα ὑπέροχο κόκκινο τριαντάφυλλο –ἕνα μικρὸ ἔργο τέχνης –ποὺ ἔφτιαχνε ὅλη αὐτὴ τὴν ὥρα μὲ πλαστελίνη. (Βρισκόμασταν σὲ ἕναν χῶρο ποὺ ὑπῆρχε διαθέσιμο ὑλικὸ ἀπὸ συνεδρίες μὲ μικρότερα παιδιά.)

Ἦταν ὁ πιὸ εὔγλωττος τρόπος νὰ δείξει τὴν εὐγνωμοσύνη της στὴν μητέρα της.

Ἀλήθεια, τί εἶχε ἀγγίξει τὴν κόρη ἀπὸ τὴν στάση τῆς μητέρας της; Σὲ μία συνάντηση ποὺ φαινόταν νὰ περιέχει μόνο πίκρα καὶ ἀλληλοκατηγορίες, πῶς μπόρεσε νὰ παραχθεῖ τόση ὀμορφιά;

Ἡ κόρη ἔβλεπε τὴν μητέρα της νὰ ἀναλαμβάνει εὐθύνη χωρὶς νὰ διαλύεται. Τὴν ἔβλεπε νὰ προβληματίζεται θετικὰ καὶ νὰ τολμάει νὰ ἀγγίξει τὰ δύσκολα. Ἔβλεπε τὴν λαχτάρα της νὰ φτιάξει ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τὶς σχέσεις ὅλης τῆς οἰκογένειας, καθὼς δὲν περιοριζόταν νὰ βλέπει τὴν ἀπόπειρα ὡς πρόβλημα μόνο τῆς κόρης ἀλλὰ ὡς ἀποτέλεσμα προβληματικῶν σχέσεων. Ἔβλεπε τὴν μητέρα νὰ καταδικάζει μὲν τὴν πράξη ἀλλὰ ὄχι τὴν ἴδια, ὡς πρόσωπο.

Κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπο, ἡ μητέρα δίδασκε μὲ τὴν στάση της τὴν κόρη, αὐτὸ ἀκριβῶς ποὺ ἐναγωνίως ζητοῦσε νὰ μάθει: Νὰ μπορεῖ νὰ ἐλπίζει στὴν ζωὴ μετὰ τὴν ἀποτυχία, ἀναλαμβάνοντας προσωπικὴ εὐθύνη.

Ἐκεῖνο ἐπίσης ποὺ τὴν συγκλόνιζε ἦταν, ὅτι ἔβλεπε μπροστά της τὴν μητέρα της νὰ ἀναδεικνύει δυνατότητες ποὺ δὲν γνώριζε. Νὰ βγάζει πρὸς τὰ ἔξω ἕνα ἀληθινὰ ὄμορφο πρόσωπο, ποὺ τῆς ἄρεσε καὶ τὸ ἀγαποῦσε.

Δὲν μποροῦσε, παρὰ νὰ πεῖ εὐχαριστῶ. Δὲν μποροῦσε παρὰ νὰ ἀπαντήσει στὴν ὀμορφιὰ μὲ ὀμορφιά.

Κρατῶ πολὺ ἔντονη τὴν εἰκόνα αὐτοῦ τοῦ κόκκινου τριαντάφυλλου –σύμβολο ὀμορφιᾶς, ἀγάπης, εὐγνωμοσύνης, χαρᾶς, ζωῆς, ἐλπίδας, καθὼς καὶ τὴν γενναιότητα τῆς μητέρας μὲ τὴν ἐπακόλουθη λύτρωση τοῦ παιδιοῦ. Εἶναι πολὺ δύσκολες οἱ σχέσεις καὶ ἡ ἐπαναλειτουργία τῆς οἰκογένειας μετὰ ἀπὸ μιὰ προβληματικὴ συμπεριφορὰ τοῦ ἔφηβου παιδιοῦ, γιατί ἀνελέητο φὼς ἔχει ἀποκαλύψει τὰ προβλήματα, τὴν στέρηση, τὴν ἔλλειψη ἐπικοινωνίας. Πόσο συχνὰ ἡ μητέρα κινδυνεύει νὰ ἀναλώνεται στὴ γκρίνια ἢ στὶς στεῖρες προβλέψιμες συμβουλὲς καὶ νὰ μὴν ἀφήνει τὸ παιδὶ νὰ δεῖ τὰ ἀληθινά της συναισθήματα, δηλαδὴ τὴν ἀληθινή της ὀμορφιά!

Ἡ συγκεκριμένη μητέρα ὅμως, εἶχε τὸ κουράγιο νὰ μὴν ἐγκλωβιστεῖ στὶς ἐνοχές, νὰ μὴν διαβάσει τὸ πρόβλημα ὡς καταδίκη τῆς ἐπάρκειάς της ὡς μητέρας, ἀλλὰ νὰ κινητοποιηθεῖ στὴν μεγάλη της λαχτάρα νὰ φροντίσει τὸ παιδὶ καὶ τελικὰ νὰ ἐπαναπροσδιορίσει τὸν ἑαυτό της.

Ὅταν ξαναδιάβασα τὴν φράση τοῦ Πὼλ Εὐδοκίμωφ: «ἡ γυναῖκα καλεῖται νὰ διασώσει τὸν λυρισμὸ καὶ τὴν εὐγένεια τῆς ὕπαρξης, συντηρῶντας τὴν ἀπαίτηση γιὰ τὴν ἀπόλυτη προσωπικὴ σχέση, μέσα στὴν ὁποία τὸ παιδὶ ὑψώνεται στὴν ἀξιοπρέπεια τοῦ προσώπου του, ὡς μοναδικὸ καὶ ἀναντικατάστατο», τὸ κόκκινο τριαντάφυλλο θυμήθηκα καὶ τὴν μητέρα ποὺ τὸ προκάλεσε καὶ τὸ κέρδισε.

Ἔρχονται σκληρὲς στιγμὲς, ποὺ ὁ τρόπος ποὺ ἔχει οἰκοδομηθεῖ ἡ μητρότητα ἀμφισβητεῖται ἀπὸ τὴν ζωὴ καὶ κλονίζεται. Καὶ ἡ φαντασίωση τοῦ τέλειου παιδιοῦ πανέμορφου, πανέξυπνου, ποὺ δὲν θὰ ἀντιμετωπίσει ποτὲ κανένα πρόβλημα, καθὼς καὶ τῆς τέλειας μητέρας, ἡ ὁποία θὰ ἀνταποκρίνεται τέλεια στὶς ἀνάγκες του, θρυμματίζεται. Στὴν ἐφηβεία, πολλὲς φορὲς ἡ ματαίωση εἶναι δραματική.

Βλέπω συχνὰ μητέρες ἀπογοητευμένες ἀπὸ τὸν ἑαυτό τους. Ὁ χειρότερος σύμβουλος, ἡ ἀπελπισία, μιλάει γιὰ τὸν μῦθο τοῦ ραγισμένου γυαλιοῦ στὶς σχέσεις, οἱ ἐνοχὲς γιὰ τὰ λάθη τοῦ παρελθόντος γίνονται ἁλυσίδες ποὺ καθηλώνουν, τὸ ἀδιέξοδο ἐρώτημα «γιατί;» δὲν ἔχει τίποτα νὰ προσφέρει. Ἀντίθετα, ἡ συνεχὴς προσπάθεια γιὰ διορθωτικὲς κινήσεις, μπορεῖ νὰ φέρει στὶς σχέσεις μὲ τὸ παιδὶ θαυμαστὰ ἀποτελέσματα.

Ἡ μητέρα δὲν συνειδητοποιεῖ, ὅτι τὸ παιδὶ, βλέποντας τὴν δική της ἀπογοήτευση, ἀπελπίζεται ἐντελῶς ἀπὸ τὸν ἑαυτό του –ἀφοῦ προξένησε τόσο πόνο στὴν μητέρα του! Καὶ τότε ἀρχίζει ἕνα ἀνελέητο ἀμοιβαῖο καθρέφτισμα γεμᾶτο παρεξηγήσεις.

Ἡ μητέρα ἐπίσης δὲν πιστεύει, ὅτι τὸ παιδί, ἰδιαίτερα καθὼς μεγαλώνει, θὰ ἀνταποκριθεῖ στὶς δικές της θετικὲς ἀλλαγές. Ξεχνάει, ὅτι, μέχρι νὰ πεθάνει, συνεχῶς ἐκπαιδεύει τὸ παιδὶ μὲ τὴν στάση της ἀπέναντι στὴν ζωή, μὲ κορυφαία τὴν ἀντιμετώπιση τῶν γηρατειῶν καὶ τοῦ θανάτου.

Ἡ μητέρα καλεῖται νὰ καλλιεργήσει την ἀπεραντοσύνη τῆς καρδιᾶς. Ὅταν μπορεῖ νὰ ἀγαπᾶ καὶ νὰ ἀποδέχεται – διατηρῶντας τὴν εὐθύνη νὰ εἶναι αὐστηρὴ στὶς λανθασμένες συμπεριφορές – ἡ καρδιά της γίνεται ἀπέραντη καὶ σ’ αὐτή την ἀπεραντοσύνη βρίσκει τὸ παιδὶ ὁρίζοντες. Ἐπιτρέπει στὴν σχέση μὲ τὸ παιδί της στὸ παρόν, νὰ χωρέσει τὸ μέλλον.

Εἶναι ἐκπληκτικό, ὅτι, ὅσο ἡ μητέρα ἐπιμένει στὴν συνεχῆ προσωπική της ἀνέλιξη, τόσο ἡ ἀγάπη ποὺ προσφέρει στὸ παιδί ἐπιστρέφει ἀπρόσμενα πίσω καὶ τὴν στηρίζει καὶ τὴν ἐλευθερώνει, ἀκριβῶς ὅπως ἐκεῖνο τὸ κόκκινο τριαντάφυλλο ἀπὸ πλαστελίνη.