Ὁ ὅσιος Βαρσανούφιος ὁ Μέγας εἶπε σ’ ἕναν μοναχό, ποὺ τὸν ρώτησε πῶς νὰ ξεχωρίζει ποιός λογισμὸς προέρχεται ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ ποιός ἀπὸ τοὺς δαίμονες:
«…Οἱ λογισμοὶ ποὺ προέρχονται ἀπὸ τοὺς δαίμονες, πρῶτα-πρῶτα εἶναι γεμᾶτοι ταραχὴ καὶ λύπη, καὶ ἔπειτα σέρνουν κρυφὰ καὶ ἀνεπαίσθητα πρὸς τὰ πίσω. Οἱ δαίμονες ἔρχονται ντυμένοι σὰν πρόβατα, δηλαδὴ ὑποβάλλουν λογισμοὺς ἀρετῆς, ἐνῷ ἀπὸ μέσα τους εἶναι λύκοι ἁρπακτικοὶ (Μάτθ. 7:15). Μ’ ἄλλα λόγια, μὲ τοὺς λογισμοὺς ποὺ φαίνονται καλοὶ ἐνῷ εἶναι κακοί, ἐξαπατοῦν τὶς καρδιὲς τῶν ἁπλοϊκῶν…
Τὸ φῶς τῶν δαιμόνων ἀποδεικνύεται ἐκ τῶν ὑστέρων σκοτάδι. Ἄν, λοιπόν, ὅταν ἀκοῦς ἢ σκέφτεσαι ἢ βλέπεις κάτι, διαπιστώσεις πὼς ἡ καρδιά σου ταράζεται ἔστω καὶ λίγο, αὐτὸ προέρχεται ἀπὸ τοὺς δαίμονες» (Ὁσίων Βαρσανουφίου καὶ Ἰωάννου, Ἀποκρίσεις, ξ’).
Ἀλλὰ καὶ σὲ μιὰν ἄλλη ἀπόκρισή του ὁ μεγάλος ὅσιος σημειώνει:
«Μάθε, ἀδελφέ μου, ὅτι κάθε λογισμὸς τοῦ ὁποίου δὲν προηγεῖται ἡ γαλήνη τῆς ταπεινώσεως, δὲν προέρχεται ἀπὸ τὸν Θεὸ ἀλλὰ ὁλοφάνερα ἀπὸ τὰ ἀριστερά. Γιατί ὁ Κύριός μας ἔρχεται πάντοτε μὲ γαλήνη, ἐνώ ὅλα ὅσα κάνει ὁ ἀντίδικος γίνονται μὲ ταραχὴ καὶ ἀκαταστασία. Οἱ δαίμονες, κι ἂν ἐμφανίζονται ντυμένοι σὰν πρόβατα, φανερώνονται ὅτι ἀπὸ μέσα τους εἶναι λύκοι ἁρπακτικοὶ (Μάτθ. 7:15) ἀπὸ τὴν ταραχὴ ποὺ τοὺς συνοδεύει. “Ἀπὸ τοὺς καρπούς τους θὰ τοὺς καταλάβετε” (Μάτθ. 7:16,20), εἶπε ὁ Κύριος. Μακάρι νὰ δώσει ὁ Θεὸς σὲ ὅλους μας σύνεση, γιὰ νὰ μὴν πλανηθοῦμε ἀπὸ τὴ φαινομενική τους καλοσύνη» (Ἀποκρίσεις, κα’).
Ἂς κλείσουμε τὸν λόγο μας μὲ μιὰν ἁγιοπνευματικὴ διδαχὴ τοῦ ὁσίου Μακαρίου τοῦ Μεγάλου:
«Ὁ ἐραστὴς τῆς ἀρετῆς πρέπει νὰ φροντίσει γιὰ τὴν ἀπόκτηση τῆς διακρίσεως, ὥστε νὰ μπορεῖ νὰ ξεχωρίζει τὸ καλὸ ἀπὸ τὸ κακὸ καὶ νὰ ἀντιλαμβάνεται τὰ ποικίλα τεχνάσματα τοῦ πονηροῦ, ποὺ συνηθίζει νὰ πλανᾶ, νὰ βασανίζει καὶ νὰ παρασύρει τοὺς πολλοὺς μὲ εὔλογες φαντασίες. Σὲ κάθε περίπτωση ὠφελεῖσαι, ὅταν εἶσαι προσεκτικός. Μὴ δείχνεις, λοιπόν, ἐπιπολαιότητα, ὑποχωρῶντας εὔκολα στὶς προτροπὲς τῶν πνευμάτων, ἀκόμα κι ἂν αὐτὰ εἶναι οὐράνιοι ἄγγελοι, γιατί μπορεῖ ν’ ἀπατηθεῖς. Μένε ἀσάλευτος, ἐξετάζοντας τὰ πάντα μὲ ἐπιμέλεια πολλή. Καὶ ἂν διαπιστώσεις ὅτι κάτι εἶναι πράγματι καλό, δέξου το· ἄν, ἀπεναντίας, εἶναι κακό, ἀπόρριψέ το. Γιατί οἱ ἐνέργειες τῆς θείας χάριτος εἶναι φανερές, κι αὐτὲς δὲν μπορεῖ νὰ τὶς προκαλέσει ἡ ἁμαρτία, ἔστω κι ἂν ἐμφανίζεται μὲ τὸ προσωπεῖο τῆς ἀρετῆς.
Ὁ σατανᾶς, μολονότι, σύμφωνα μὲ τὸν ἀπόστολο, ξέρει νὰ μεταμφιέζεται σὲ ἄγγελο φωτὸς (Β’ Κόρ. 11:14), προκειμένου νὰ πλανήσει τοὺς ἀνθρώπους, μολονότι μπορεῖ ἀκόμα καὶ φωτεινὰ ὁράματα νὰ παρουσιάσει, ἐν τούτοις δὲν μπορεῖ νὰ ἐνεργήσει τὸ καλό, κι ἀπ’ αὐτὴ τὴ χαρακτηριστική του ἀδυναμία ἀποκαλύπτεται. Δὲν μπορεῖ νὰ ἐμπνεύσει τὴν ἀγάπη πρὸς τὸν Θεὸ καὶ τὸν πλησίον, τὴν πραότητα, τὴν ταπείνωση, τὴ χαρά, τὴν εἰρήνη, τὸ μῖσος πρὸς τὸν κόσμο τῆς ἁμαρτίας, τὴν πνευματικὴ ἀνάπαυση καὶ τὴν ἐπιθυμία τῶν οὐράνιων χαρισμάτων, οὔτε μπορεῖ νὰ δαμάσει τὰ πάθη καὶ τὶς ἐπιθυμίες. Ὅλα αὐτὰ εἶναι φανερὰ ἀποτελέσματα τῆς ἐνέργειας τῆς θείας χάριτος. “Ὁ καρπὸς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος”, λέει ὁ ἀπόστολος, “εἶναι ἡ ἀγάπη, ἡ χαρά, ἡ εἰρήνη” (Γάλ. 5:22) καὶ οἱ ὑπόλοιπες ἀρετές. Ὁ διάβολος, ἀπεναντίας, ἔχει πολὺ μεγάλη ἱκανότητα καὶ δύναμη νὰ ἐμπνέει στοὺς ἀνθρώπους ὑπερηφάνεια καὶ ἔπαρση.
Μπορεῖς, ἑπομένως, νὰ ἀντιληφθεῖς ἀπὸ τὴν ἐνέργεια τοῦ νοεροῦ φωτός, ποὺ λάμπει στὴν ψυχή σου, ἂν αὐτὸ προέρχεται ἀπὸ τὸν Θεὸ ἢ ἀπὸ τὸν σατανᾶ. Ὡστόσο, καὶ ἡ ἴδια ἡ ψυχή, ἂν ἔχει ὑγιῆ διάκριση, ἀμέσως ξεχωρίζει ἀλάθητα τὸ καλὸ ἀπὸ τὸ κακὸ μὲ τὴν πνευματική της αἴσθηση. Γιατί, ὅπως ἡ γλῶσσα μὲ τὴν αἴσθηση τῆς γεύσεως ξεχωρίζει τὸ ξύδι ἀπὸ τὸ κρασί, μολονότι αὐτὰ δὲν διαφέρουν ἐξωτερικά, ἔτσι καὶ ἡ ψυχὴ μὲ τὴν πνευματική της αἴσθηση μπορεῖ νὰ ξεχωρίσει τὰ χαρίσματα τοῦ Πνεύματος ἀπὸ τὶς φαντασίες τοῦ ἐχθροῦ» (Ὁσίου Μακαρίου τοῦ Μεγάλου, Περὶ ὑπομονῆς καὶ διακρίσεως, 13).
