Νικόλαος Ρενέ Ενί: Από τον κόσμο της ανελευθερίας και της μάζας του Σαρτρ στην Ορθοδοξία!

 

Ο Γάλλος διανοούμενος και συγγραφέας Νικόλαος Ρενέ Ενί.

(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος)

Συνέντευξη του γάλλου, διανοούμενου και συγγραφέα, Νικόλαου Ρενέ Ενί (1935-2022) στον δημοσιογράφο και συγγραφέα Τάσο Μιχαλά από το βιβλίο του «Άθως. Όρος Άγιο πολιτεία ανθρώπινη», Αθήνα 1981. Η συνέντευξη μεταδόθηκε στην εκπομπή «Σφυγμοί της εποχής» της ΕΡΤ, στις 18 Νοεμβρίου 1980, ενώ αναδημοσιεύτηκε και στην περιοδική έκδοση της Ιεράς Μονής Οσίου Γρηγορίου Αγίου Όρους ο «Όσιος Γρηγόριος», περίοδος β’, τεύχος 6. 

Τάσος Μιχαλάς: Τι ήταν εκείνο που σας έκανε να αναζητήσετε και να βρείτε το δρόμο προς την Ορθοδοξία; Πώς έτσι και βαφτιστήκατε ορθόδοξος; Ποιος είναι ο μοχλός αυτής της αλλαγής;
Νικόλαος Ρενέ Ενί: Ο δρόμος ανήκει στο Θεό. Είναι ο Θεός.
Μπορούμε όμως να προσδιορίσουμε μερικά σημεία. Είχα πάει στην Πάτμο. Αλλά γιατί πήγα στην Πάτμο; Επειδή πήγα στον Άθωνα. Και γιατί πήγα στον Άθωνα; Δεν ξέρω ακριβώς… Στο Άγιο Όρος συνάντησα πολλούς μοναχούς. Μάλιστα ένας, ο ιερομόναχος Συμεών της Μονής Γρηγορίου, αργότερα έγινε στενός φίλος μου. Γιατί όλα αυτά; Ίσως επειδή έτυχε να γνωρίσω πριν είκοσι πέντε χρόνια την Ελλάδα. Και γιατί όλες αυτές οι εμπειρίες δυνάμωσαν μέσα μου τόσο πολύ; Ε, αυτό δεν το ξέρω… Ήταν τόσο δυνατές εμπειρίες που δεν μπορώ να τις εξηγήσω. Έχω γνωρίσει και την Αμερική, όμως τούτο ‘δω ήταν κάτι άλλο. Η Ορθοδοξία είναι ο πραγματικός κόσμος. Η Ορθοδοξία είναι το νόημα του κόσμου. Μέσα στον κόσμο ένιωθα τόσο κενός. Γι’ αυτό και στα έργα μου υπάρχει για τον κόσμο πάντα μια ειρωνεία. Μια ειρωνεία που έχει εξήγηση και που δεν είναι άλλη από το ότι ο κόσμος στα μάτια μου έδειχνε δίχως νόημα και σκοπό.

Ήταν μήπως αυτό μια κάποια επίδραση από τον κόσμο των ιδεών και των φιλοσοφικών αντιλήψεων του Ζαν Πωλ Σαρτρ;
Ο δρόμος του Σαρτρ αυτοαποκαλείται «δρόμος της ελευθερίας». Όμως, ποιος δεν το ξέρει; Η ελευθερία στη Δύση δεν είναι τίποτα άλλο από το να κάνεις ότι σ’ αρέσει. Ό,τι πάει στα μέτρα σου. Γι’ αυτό κι ο καθένας κλείνεται σπίτι του, περιορίζεται μέσα στον εαυτό του. Κάνει ότι θέλει. Εδώ, έχουμε ένα συμβολισμό, αλλά με πραγματικές επιπτώσεις.

Πιστεύετε πως η ελευθερία στην Ορθοδοξία είναι κάτι διαφορετικό;
Το ότι ο Σαρτρ μιλάει για την ελευθερία αυτό το ‘κανε γιατί προηγουμένως είχε τονίσει πως δεν υπάρχει Θεός και ότι δεν πιστεύει. Αυτό που ξέρω είναι ότι η πραγματική αίσθηση της ελευθερίας παρέχεται μόνο μέσα στην Πίστη. Με δυο λόγια: Όλα αυτά μου φαίνονται διανοουμενίστικες κουταμάρες σε σχέση με το σώμα μου που είναι πλασμένο κατ’ εικόνα Θεού. Όλα αυτά που συζητάμε τούτη ‘δω τη στιγμή, τα βλέπω θεωρητικά και διανοουμενίστικα αν τα συγκρίνω με την αίσθηση της ελευθερίας που σου δίνει η συντριβή, η σιγή κι η μετάνοια μπροστά στο μυστήριο της Θείας Λειτουργίας που είναι η εστία του φωσφορικού κάλλους.

Μήπως συμβαίνει και με σας το ίδιο που γίνεται με πολλούς ξένους οι όποιοι στην Ορθόδοξη Λειτουργία βρίσκουν μια συναισθηματική ικανοποίηση και τίποτε πάρα πέρα;
Όχι, καθόλου. Έχω ζήσει στο παρελθόν πολλές Λειτουργίες που μέσα τους είχαν αυτόν τον συναισθηματισμό που λέτε. Παλιά είχα δουλέψει στη Ρώμη και είδα όλες τις πομπές της Λειτουργίας των άλλων Δογμάτων. Πιστεύω πως η Ορθόδοξη Λειτουργία είναι το κάτι άλλο. Είναι αληθινή Λειτουργία που και αν ακόμα τη δεις συναισθηματικά, η ίδια σε ελκύει στο πλήρωμα του κάλλους και της ελευθερίας. Κι αυτό γίνεται επειδή η Ορθόδοξη Λειτουργία από τη φύση της ανταποκρίνεται και εκφράζει το αληθινό Δόγμα. Το Δόγμα της Αγίας Τριάδας, δηλαδή το ορθόδοξο Δόγμα. Μέσα σ’ αυτή τη Λειτουργία μέσα στην Εκκλησία δηλαδή υπάρχει και μια προβληματική που τη χρησιμοποιεί και ο Σαρτρ. Είναι ο λαός. Μόνο, με μια βασική διαφορά, την εξής: Ο λαός του Ζαν Πωλ Σαρτρ δεν είναι τίποτε άλλο παρά μάζα, ενώ ο λαός της Εκκλησίας είναι ο λαός του Θεού.

Απ’ ότι ξέρω στα έργα και τα βιβλία σας εκπροσωπείτε ιδέες απόλυτα συγγενείς με τις ιδέες του Σαρτρ. Έτσι δεν είναι;
Το πρώτο μου βιβλίο με τίτλο η «Δόξα του αλήτη» βρήκε μεγάλη απήχηση στη Γαλλία και υποστηρίχθηκε πολύ από την ομάδα του Σαρτρ και της Σιμόν ντε Μπωβουάρ. Αλλά το ίδιο έργο είναι μια αποτυχία της υπαρξιακής εμπειρίας γιατί ο αλήτης στο τέλος τινάζει με μια σφαίρα τα μυαλά του στον αέρα. Στο έργο μου «Ευγένεια Κοπρώνυμος» περιγράφω τους ανθρώπους που ζουν χωρίς πίστη. Τους ανθρώπους που τελικά παγιδεύονται στα αδιέξοδα τους και στις παραπλανήσεις της ψεύτικης ελευθερίας τους. Το έργο αυτό είναι θεατρικό, το ‘γραψα το 1960 στην Ελλάδα και δημοσιεύτηκε το 1970. Παίχτηκε στη Γαλλία, Ιαπωνία, Αυστρία και Γερμανία. Εκεί, περιγράφω τον Πάπα που ξέχασε να κάνει ακόμα και το σταυρό του. Μια κοπελίτσα έρχεται από κάποια μακρινή χώρα, ψάχνει και αναζητάει (την πίστη, φτάνει στον Πάπα και τον ρωτάει να της πει πως γίνεται το σημείο του σταυρού, μα εκείνος το ‘χει ξεχάσει. Ο Πάπας θα πει στην κοπέλα: «Ουφ! Αυτά είναι παλιά πράγματα. Είναι λεπτομέρειες του χριστιανικού ανθρωπισμού που έχουν ξεπεραστεί πια από τον νέο μας υπαρξιακό ουμανισμό». Τελικά η κοπέλα ψάχνοντας θα ανακαλύψει μόνη της το σημείο του Σταυρού, θα μάθει το «Πάτερ ημών» που στη συνέχεια τα διδάσκει και στον Πάπα.
Ο Πάπας στη συνέχεια πεθαίνει και διαλύεται σαν το σκουλήκι. Από εκεί, ακριβώς, πήρε και το έργο το όνομα «Κοπρώνυμος». Είναι η κοινωνία που ζει μέσα στην κοπριά της. Η «Ευγένεια Κοπρώνυμος» δεν είναι άλλος από τον περήφανο και μεθυσμένο Δυτικό Πολιτισμό που η τέχνη του ξερνάει αδιάκοπα αυτή την κοπριά στην οποία τελικά ο πολιτισμός αυτός πνίγεται και χάνεται. Είναι μια κοπριά ηθική, αλλά φυσική. Στο έργο, λοιπόν, αυτό όλοι στο τέλος πεθαίνουν και εξαφανίζονται, εκτός από την μικρή την κοπέλα που παίρνει το δρόμο για να βρεθεί στη «χώρα του λαού» όπως την ονομάζω.
Το έργο είχε μεγάλη απήχηση. Η Σιμόν Ντε Μπωβουάρ έκανε μια εκτενή κριτική, ενώ η ιντελιγκέντσια της Δύσης νόμισε πως η «χώρα του λαού» δεν ήταν άλλη από την Κίνα του Μάο. Εγώ τότε δεν ήμουν ορθόδοξος αλλά όταν έγραφα το έργο είχα υπόψη μου τους λαούς των ορθοδόξων χωρών που δεν αποτελούν μάζες.

Πώς βλέπετε σήμερα, σαν ορθόδοξος, τις οντολογικές απόψεις και τις ιδέες του Σαρτρ;
Απλούστατα, σαν ιδέες. Ξέρετε δεν μπορώ μεμονωμένα να αναλύσω τις ιδέες του Σαρτρ. Ο Σαρτρ είναι ένα μέρος πολλών πραγμάτων. Ένα μέρος ενός σωρού από σκουπίδια που μουχλιάζει, αφρίζει και διαλύεται μέσα στον σκουπιδοτενεκέ. Η δημοσιογραφική ορολογία της Δύσης με κατατάσσει και θα με κατατάσσει ίσως για πάντα, στους αριστερούς συγγραφείς. Ίσως και τώρα που έγινα Ορθόδοξος Χριστιανός. Αλλά για μένα όλα αυτά δεν είναι παρά ιδέες, μούχλα, αφρός ενός σωρού από σκουπίδια που διαλύεται. Είναι ο κόσμος της ανελευθερίας.

Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια; Πώς σκέφτεστε να δουλέψετε τώρα που θα ξαναγυρίσετε στη Γαλλία;
Δεν είμαι θεολόγος, όμως η εμπειρία μου από την Ορθοδοξία βρίσκεται πολύ πέρα από τα λόγια, εκεί όπου υπάρχει ένα πρόσωπο: το πρόσωπο του ανθρώπου. Το πρόσωπο του Θεού. Η εικόνα. Όλη η ελευθερία εκεί βρίσκεται.

πηγή