«Η κατάθλιψη προέρχεται βασικά από την αποξένωσή μας από τον Θεό»

Ο επί πενήντα χρόνια ερημίτης Αρχιεπίσκοπος Σινά, Φαράν και Ραϊθώ π. Δαμιανός μας μιλά, καθώς ο ίδιος έχει κληθεί πολλές φορές να αξιολογήσει αλλά και να ξεμπερδέψει το κουβάρι της πνευματικής αστάθειας

___

Οι άνθρωποι στην προσπάθειά τους να είναι συνέχεια ευτυχισμένοι φτιάχνουν έναν τεχνητό παράδεισο από ηδονές. Η εμπειρία δείχνει ότι όλο αυτό καταλήγει σε μια αποτυχία, με αποτέλεσμα να βουλιάζουμε σε νευρώσεις. Η κατάθλιψη θεωρείται σήμερα ο παγκόσμιος εχθρός της ανθρωπότητας. Οι άνθρωποι κατακλύζονται αναίτια από θλίψη και γνωρίζοντάς το αυτό ο άγιος Πορφύριος, επέμενε ότι ο Χριστός δεν κρατά την κόλαση στο χέρι και προτείνει την απροϋπόθετη χαρά. Δυστυχώς όμως έχουμε μια δυσπραγία να υιοθετούμε τη χαρά. Περισσότεροι από 350 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πάσχουν από κατάθλιψη. Πού οφείλεται αυτό;

Για το πώς διαπλέκεται η αστοχία του τρόπου ζωής μας με την ψυχική ασθένεια συζητήσαμε με τον Αρχιεπίσκοπο Σινά, Φαράν και Ραϊθώ, κ. Δαμιανό: έναν άνθρωπο που ασκήτεψε στην έρημο κοντά στα πενήντα χρόνια με καθοριστικό έργο στην εξέλιξη του πρόσφατου Σιναϊτικού μοναχισμού, και που έχει την πνευματική εμπειρία ετών και προσωπικής εργασίας για να μπορεί σήμερα να αξιολογεί και να ξεμπερδεύει κατά το δυνατόν τα κουβάρια της πνευματικής αστάθειας. Τελειώνοντας τις σπουδές του στη θεολογική και τη στρατιωτική του θητεία γίνεται δόκιμος μοναχός στην Ιερά Μονή της Αγίας Αικατερίνης του Όρους Σινά.

Δίδαξε στην Αμπέτειον σχολή του Καΐρου μαθήματα θεολογίας και ιστορίας σε Έλληνες μαθητές γυμνασίου και λυκείου. Διοργάνωσε την πρώτη μικρή κλινική για τους φτωχούς Βεδουίνους και βοηθούσε ιατρικά τους ανθρώπους. Εκλέχθηκε Αρχιεπίσκοπος Σινά το 1973. Μεγάλο το έργο του στην πορεία του μοναχισμού στο ερημικό περιβάλλον του Σινά. Ο ίδιος βραβεύτηκε από πολλά κράτη. Σήμερα απαντώντας στα ερωτήματά μας για τους αναγνώστες της Ο.Α. ανατρέχει στο παρελθόν με ολοφάνερη τη συμπόνοια για το αβάσταχτο βάσανο των ανθρώπων, την κατάθλιψη, αλλά και τα ψυχικά φορτία που μας καθηλώνουν:

«Αν στην παλαιότερη εποχή είχαμε μια κατάσταση κατάθλιψης σ’ έναν άνθρωπο, οι γύρω του μπορούσαν να πουν ότι είναι κατάσταση δαιμονικής επήρειας. Έφταναν να χαρακτηρίζουν τους τότε ανθρώπους τρελούς ή φρενοβλαβείς. Δεν μου αρέσει να το λέω ψυχική ασθένεια γιατί η ψυχή του ανθρώπου είναι υγιής εκ φύσεως από τον Θεό.

Αν λοιπόν πάσχει κάτι περισσότερο πρέπει να είναι ο εγκέφαλος, ο οποίος βγαίνει και αυτός υγιής από το χέρι του Θεού αλλά επειδή στον χώρο αυτό του μυαλού μας εντοπίζονται τα θελήματά μας, τα σχέδιά μας, τα προγράμματά μας, το εγώ μας και το θέλημά μας γι’ αυτό και πάσχει περισσότερο. Δεν είναι τόσο ότι προέρχεται από μια άλλη αιτία, όσο ότι προέρχεται βασικά από την αποξένωσή μας από τον Θεό.»

Ωστόσο ο εγωισμός με τις συνέπειές του είναι χαρακτηριστικό πάθος όλων των ανθρώπων, εκτός ίσως ελαχίστων. Αυτό σημαίνει ότι είμαστε όλοι εν δυνάμει ασθενείς;

«Πράγματι, νομίζω ότι αν το παρατηρήσουμε συμβαίνει στον εαυτό μας, γιατί κάπως είμαστε όλοι χτυπημένοι, απλώς είμαστε λιγότερο από κάποιους άλλους που τους λέμε ασθενείς. Είμαστε ασθενείς και πεπερασμένες προσωπικότητες, όχι κατά το σώμα μόνο αλλά κατά το πνεύμα. Η σημερινή ζωή έχει δημιουργήσει περισσότερα αίτια αυτής της διαταραχής της προσωπικότητας. Αυτά τα αίτια εγώ πιστεύω ότι πάλι έχουν βάση την αποξένωσή μας από τον Θεό. Άγχος, ταραχή, εκνευρισμός ο οποίος φτάνει να γίνεται οργή και ενώ είναι ψυχική ασθένεια κατά βάση αυτή η οργή, όχι σε κάποιες περιόδους επιλεγμένες αλλά σε μια συνεχή βάση λόγω των αντιξοοτήτων της ζωής, αυτή δημιουργεί τη μόνιμη ασθένεια.»

«Αν ξεφύγουμε από τον στόχο που έχουμε ορίσει, είτε είναι το επάγγελμά μας είτε είναι οι σπουδές ή ένας άλλος στόχος που μπορεί να είναι καλός ακόμη και ιερός, δεν ικανοποιούμαστε γιατί δεν έγινε το θέλημά μας και τότε αρχίζει η βλάβη»

Συμβαίνει να αρρωσταίνουν από κατάθλιψη αγωνιστές της πνευματικής ζωής όπως μοναχοί και ασκητές. Άνθρωποι δηλαδή που η συνειδητή ανάγκη τους είναι η ένωση τους με τον Θεό. Πώς εξηγείται αυτό;

«Εάν οι βάσεις της απομάκρυνσής μας από τον Θεό είναι το εγώ μας, εκεί βρίσκεται λίγο πολύ και ένα από τα αίτια που οι ασκητές, οι αγωνιζόμενοι πάραυτα μπορεί να έχουν τέτοια προβλήματα. Ίσως παλαιότερα να μην το αποκαλούσαν ψύχωση αλλά όταν και εμείς οι μοναχοί, κληρικοί δεν έχουμε τη συνείδησή μας ανένοχη, τότε είμαστε υποκείμενοι σε αυτή τη βλάβη. Εγώ βλέπω την ενοχή, πίσω από την ενοχή, την αμαρτία πίσω από την αμαρτία, τη βάση των αμαρτιών, το Εγώ μας.

Πολλές φορές λέμε “με τη βοήθεια του Θεού”, αλλά εννοούμε ο Θεός να συμφωνήσει με το θέλημά μας. Αν ξεφύγουμε από τον στόχο που έχουμε ορίσει, είτε είναι το επάγγελμά μας, είτε οι σπουδές, είτε ένας άλλος στόχος που μπορεί να είναι και καλός στόχος ακόμη και ιερός στόχος, αν λοιπόν ξεφύγουμε από αυτόν, δεν ικανοποιούμαστε, δεν έγινε το θέλημά μας, τότε αρχίζει η βλάβη.»

«Δεν είναι μόνο το “εγώ” μας, αλλά είναι και το στενότερο περιβάλλον. Αν αυτό δεν πάει καλά, ξεκινά μια διαταραχή»

Δηλαδή αν καταλάβουμε ποιο είναι το βασικότερο αίτιο θα είναι ευκολότερη η αντιμετώπιση του προβλήματος;

«Δεν είναι μόνο το εγώ μας αλλά είναι και το στενότερο περιβάλλον, συμφερόντων, πραγμάτων και αν αυτό δεν πάει καλά ξεκινάει μια διαταραχή την οποία αν δεν την προσέξουμε εγκαίρως θα μας οδηγήσει σε μια μόνιμη κατάσταση. Άλλο η προσωρινή συμπεριφορά και εκδήλωση μιας τέτοιας διαταραχής και άλλο η συνεχής διαταραχή. Είναι σαν το λεγόμενο πάθος, αν το πολεμήσουμε εξαρχής θα μπορέσουμε να το ελέγξουμε. Αντίστροφα τώρα αυτό μπορεί να επανέλθει είτε σε μικρό βαθμό είτε πλήρως. Αν σε μια κατάσταση κατάθλιψης, στεναχώριας, εντάσεως δεν προσπαθήσουμε να το αντιμετωπίσουμε με ένα τρόπο που απαιτεί υπομονή και υπακοή θα καταλήξει σε μια μόνιμη κατάσταση.»

Yπάρχουν ψυχικές διαταραχές που αντιμετωπίζονται και θεραπεύονται ιατρικά. Έχουμε αναφορές σε παλαιότερες εποχές που τα μοναστήρια μετατρέπονταν σε νοσοκομεία για τους ψυχικά ασθενείς, τότε που δεν είχε εξελιχθεί η ψυχιατρική επιστήμη. Στην εποχή μας ανακουφίζονται οι ασθενείς και ρυθμίζονται με φαρμακευτική αγωγή.

«Αναμφίβολα χρειάζεται και χρειαζόταν ο γιατρός και τα φάρμακα ακόμη και ο εγκλεισμός αλλά αυτά είναι μέσα στη μέθοδο θεραπείας. Πολλές φορές στους σχιζοφρενείς, που είχαν πολλή ένταση και ήταν επικίνδυνοι στην κοινωνία και στην οικογένεια, τους έκλειναν σε ένα πνευματικό εγκλειτήριο, στο μοναστήρι ή κάπου αλλού και εκεί πέρα με μεθόδους των πνευματικών και αν ήταν τυχεροί και βρισκόταν κάποιος καλός πνευματικός να κάνει το θαύμα θεραπευόταν, αν όχι θα ήταν μια προσπάθεια η οποία βέβαια δεν θα είχε το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Για να λέμε την αλήθεια δεν είναι και το αποτέλεσμα εύκολο και απόλυτο αλλά είναι μια σχετική βελτίωση συνήθως. Ο άγιος Παΐσιος έλεγε ότι θα πάνε στους ουρανούς όλοι όσοι ασχολούνται με ανθρώπους με τέτοια προβλήματα είτε είναι συγγενείς τους, είτε δεν είναι.»

«Είναι κληρονομική, όσο κληρονομικός είναι ο εγωϊσμός»

Πιστεύετε ότι σήμερα η κατάθλιψη έχει προσβάλει περισσότερους από ό,τι στο παρελθόν;

«Δεν δέχομαι το ότι παλιότερα ήταν περισσότεροι και τώρα λιγότεροι, ούτε ότι είναι η νόσος κληρονομική. Είναι κληρονομική όσο κληρονομικός είναι και ο εγωισμός. Αν οι γονείς μας και οι προγονοί μας ήταν εγωιστές, τότε η έννοια της κληρονομικότητας υπάρχει στο σημείο αυτό. Επειδή έτυχε να έχω και εγώ πολλές περιπτώσεις ανθρώπων που έχουν αυτό το πρόβλημα και που ήταν στο πετραχήλι μου διαπίστωνα ότι πράγματι υπάρχει εγωιστικό θέλημα. Επίσης συμβαίνει στους έξυπνους, στους πολύ έξυπνους. Αυτοί έχουν περισσότερες απαιτήσεις από τον εαυτό τους. Βάζουν μεγάλα πλάνα για τον εαυτό τους.

Όταν δεν τα πραγματοποιούν, πέφτουν γιατί δεν έμαθαν να ταπεινώνονται στον άλλο αλλά και στον Θεό. Εάν ο άνθρωπος δεν πει “Δόξα τω Θεώ” δεν πέτυχα εδώ, αλλά θα βρεθεί κάτι άλλο, τότε αρχίζει ν’ αρρωσταίνει. Έχουμε και περιπτώσεις που οδηγούνται στην αυτοκτονία γιατί δεν μπορούν την οικονομική φτώχεια. Δεν μπορούν να πάνε να φάνε στα συσσίτια, ντρέπονται και δίνουν τέλος στη ζωή γιατί δεν μπορούν να διαχειριστούν την κατάσταση αυτή και τον εγωισμό τους. Ο εγωισμός είναι φιλοδοξία, φιλεξουσία, φιλοχρηματία και οτιδήποτε καπακώνει και εκμεταλλεύεται τον άλλο.»

Είναι δυνατόν να αποφύγουμε τα ψυχικά τραύματα και τις πληγές που επιφέρει ο εγωισμός, όσοι από εμάς καταφεύγουμε στον χώρο της Εκκλησίας;

«Ακόμη και το να μπεις στον χώρο της εκκλησίας σε μερικούς είναι μια καθαρή φιλοδοξία ή για άλλους θα είναι το ότι θα αλλάξω τον κόσμο, θα γίνω θαυμαστός. Ο τάδε άγιος έκανε αυτά και αυτά, εντάξει εκείνος ήταν πολύ μεγάλος αλλά και εγώ κοντεύω και έτσι αρχίζουν οι φιλοδοξίες στον πνευματικό χώρο. Θα μου πείτε δεν είναι ωραίο πράγμα αυτή η επιθυμία; Να βοηθήσω τον άλλο ψυχικά; Τέλειο είναι. Μήπως όμως είναι και αυτό ένα μεγάλο Εγώ που κρύβεται; Επομένως εγώ επιμένω ότι είναι πολύ σημαντικό το κομμάτι αυτό του εαυτού μας που είναι μέσα στη σφαίρα της παθολογίας και που λέγεται γενικά εγωισμός, εγωκεντρισμός και φιλοδοξίες και οτιδήποτε γύρω από τον εαυτό μας.»

* * *

Η συζήτηση μας με τον Αρχιεπίσκοπο Σινά Δαμιανό θα ολοκληρωθεί στην έκδοση του επόμενου φύλλου με την αναφορά του έμπειρου αυτού πνευματικού ανθρώπου στο αν ακόμη και μέσα από την αποτυχία μας δημιουργούνται οι προϋποθέσεις να μάθουμε από τα λάθη και να θεμελιωθούν υγιείς διδασκαλίες μέσα μας.

___________

Σοφία Χατζή

δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα

ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 02.12.2020