Το όραμα του Αγίου Πορφυρίου στη Μονή Προφήτη Ηλία Θεσβίτου Παρνασσίδος , το περίτεχνο Τέμπλο

Οι μοναχοί της Εκκλησίας μας αν και ζουν σε περιορισμένο χώρο, στα κελιά των μοναστηριών τους, κάνουν το πιο μακρύ ταξίδι και το κάνουν με την καρδιά. Γιατί τι άλλο είναι η ζωή ενός χριστιανού από ένα συνεχές ταξίδι… 

Όπως με εκείνη τη μοναχή που τη ρώτησαν τι έκανε τόσο χρόνια κλεισμένη μέσα στο ερημητήριό της, κι αυτή απάντησε «τίποτε περισσότερο από το να ταξιδεύω…»

Συναντήσαμε μερικές από αυτές τις ιδιαίτερες “ταξιδιώτισσες” στο μοναστήρι του προφήτη Ηλία στη Φωκίδα. Μας υποδέχτηκαν με χαμόγελο και μας έδειξαν τα μέρη της περιπλάνησής τους: τους κήπους, το αρχονταρίκι, το παλαιό κελί του μοναχού, το φωτάναμμα, καθώς και τον ιερό χώρο όπου λειτουργούνται και προσεύχονται, το Ναό με το μοναδικό ξυλόγλυπτο τέμπλο φτιαγμένο στα 1834. Η ηγουμένη Κικιλία και η μοναχή Ιωάννα μάς ξενάγησαν στο χώρο και το χρόνο:

Το ιστορικό της Μονής Προφήτη Ηλία του Θεσβίτη

«Βρισκόμαστε στο τελευταίο πόδι του Παρνασσού, αυτό που συνορεύει με την Άμφισσα, την Ιτέα, τους Δελφούς, το Χρυσό και πιο πάνω με την Αράχωβα. Είναι ιστορικό μοναστήρι, χρονολογείται από το 1019, είναι μια χρονολογία που την παίρνει το μοναστήρι μας από το αρχαίο κτηματολόγιο το 1834. Εκεί ακριβώς αναφέρεται η χρονολογία της ίδρυσης του μοναστηριού: 1019. Από δω ξεκίνησε η επανάσταση για τη Ρούμελη, το 1821, 24 Μαρτίου, με τον επίσκοπο Σαλώνων Ησαΐα και τον γνωστό οπλαρχηγό της περιοχής μας τον Πανουργιά. Δηλαδή εδώ συνέβη στις 24 Μαρτίου το γεγονός που επαναλήφθηκε την άλλη μέρα στην αγία Λαύρα της Πελοποννήσου και γι’ αυτό οι ιστορικοί ονομάζουν το μοναστήρι του προφήτη Ηλία, αγία Λαύρα της Ρούμελης.

Έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στην επανάσταση, ήταν τροφοδότρια των επαναστατικών δυνάμεων της Ρούμελης, γιατί είχε κτηματική περιουσία το μοναστήρι. Είχε ζώα αλλά και για την εποχή εκείνη μια οικονομική άνεση για να μπορεί να βοηθήσει τους αδελφούς μας. Βέβαια αυτό δεν ξέφυγε από την προσοχή των Τούρκων γι’ αυτό και το πολιόρκησαν στις 3 Αυγούστου του 1825 και όταν τελείωσαν τα τρόφιμα, τα πολεμοφόδια και το νερό, αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν διά νυκτός, οπότε βρήκαν την ευκαιρία οι Τούρκοι, μπήκαν μέσα και το κατέστρεψαν. Από το πρώτο εκείνο μοναστήρι έμεινε η μεγάλη πύλη που μπαίνουμε, η τράπεζα των πατέρων, κτίσμα του 1850, είναι το φωτάναμμα, 1000 ετών, και ένα κελί μοναχού. Και οι καμάρες που είναι απέναντι από το καθολικό.

Το μοναδικής αξίας Τέμπλο του καθολικού

Η εκκλησία που βρισκόμαστε χρονολογείται από το 1827 και το τέμπλο από το 1834. Ο τεχνίτης δεν χάραξε το όνομά του πάνω στο τέμπλο. Οι αρχαιολόγοι όταν το συντήρησαν είδαν ότι δεν υπήρχε ούτε σε κάποια γωνίτσα. Ούτε όνομα ούτε μονόγραμμα ούτε χρονολογία. Την απάντηση μας τη δίνει ο ίδιος ο τεχνίτης, μέσα από μια πολύ συγκινητική προφορική παράδοση. Λέει, λοιπόν, ότι όταν ήρθα στο μοναστήρι του προφήτη Ηλία, να συνεννοηθώ με τους πατέρες για την όλη εργασία διαφώνησα μαζί τους. Κι έφυγα λυπημένος. Κι όπως περπατούσα στενοχωρημένος μου παρουσιάστηκε ένας γέροντας μπροστά μου. Και λέει, παιδί μου γιατί είσαι λυπημένος, γιατί έφυγες από το μοναστήρι; Του είπα το λόγο και μου λέει, γύρισε πίσω παιδί μου, κάνε ό,τι μπορείς καλύτερο κι εγώ θα σε βοηθήσω. Και εξαφανίστηκε. Κατάλαβα, λέει ο τεχνίτης, ότι επρόκειτο για τον προφήτη Ηλία. Την ίδια στιγμή γύρισα πίσω. Λέω στους πατέρες το γεγονός που μου συνέβη και από τα χαρακτηριστικά που έδωσα κατάλαβαν ότι όντως επρόκειτο για τον προφήτη Ηλία. Και ο τεχνίτης έμεινε στο μοναστήρι 20 χρόνια περίπου.

Κατά μία άλλη προφορική παράδοση, μένοντας στο μοναστήρι ο τεχνίτης, φιλοτεχνούσε συγχρόνως και το τέμπλο του αγίου Νικολάου στο Γαλαξείδι. Κατ’ άλλη παράδοση δεν πρόλαβε να το τελειώσει εκείνο, ενώ εδώ το τελείωσε. Όμως οι αρχαιολόγοι μάς πληροφορούν ότι ο τεχνίτης είναι ο Αναστάσιος ο Μόσχος από το Μέτσοβο. Ο οποίος ήταν, όπως φαίνεται και από το τέμπλο του, βαθύτατος γνώστης της Αγίας Γραφής. Μελετούσε την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη και τα συναξάρια των Αγίων και μάλιστα την Αποκάλυψη. Και τοποθέτησε πάνω στο τέμπλο του παραστάσεις που πήρε εμπνεόμενος από την Αγία Γραφή και τα συναξάρια. Έδωσε στο τέμπλο του κυματισμό. Τα τέμπλα μας είναι ίσια. Εδώ ωστόσο έδωσε τον κυματισμό, σε περίπτωση που εμείς οι νεότεροι γκρεμίζαμε την εκκλησία και οικοδομούσαμε μια μεγαλύτερη, να έχει τη δυνατότητα να ανοίγεται το τέμπλο. Όπως συνέβη στον άγιο Νικόλαο στο Γαλαξείδι. Κι εκεί είχε αυτό τον κυματισμό. Έκαναν μια πολύ μεγάλη εκκλησία και το άνοιξαν. Βέβαια τούτο δω θα παραμένει έτσι. Έχει δηλαδή σκαλίσει την επιφάνεια του ξύλου που είχε στα χέρια του που όταν θα ανοιγόταν το τέμπλο θα φαινόταν κενό. Και σκάλισε λοιπόν μέχρι εκεί βαθιά ώστε να είναι όμορφα σκαλισμένο…

Οι σκαλιστές παραστάσεις και η θεολογικές απεικονίσεις

Μέσα από το τέμπλο του ο τεχνίτης, από πνευματική-θεολογική άποψη τώρα, κάνει μια σιωπηλή ιεραποστολή. Για μας τους σημερινούς χριστιανούς “μιλάει” για θέματα πίστης, προσευχής, για τη Δευτέρα Παρουσία, την αγάπη, την ελεημοσύνη, την υπακοή στο θέλημα του Θεού, τη μέλλουσα Κρίση, τη χαρά των δικαίων στα έσχατα και πολλά άλλα. Κάτω από την εικόνα του Κυρίου μας λ.χ. έχει σκαλίσει την ιστορία του αγίου Μανδηλίου, που γιορτάζουμε στις 16 Αυγούστου με τον λεπρό τοπάρχη Αύγαρο. Μια ιστορία πίστης δηλαδή. Κάτω από την εικόνα του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου έχει την αποκεφάλισή του. Αλλά κάτω από την εικόνα του αγίου Χαραλάμπους δεν έχει θαύμα του αγίου, αλλά το μαρτύριό του. Τη στιγμή που γδέρνουν ζωντανό τον άγιο. Για να δείξει τη μυστική ένωση της ψυχής του αγίου αλλά, προσέξτε, και τη χαρά που έχει το πρόσωπό του την ώρα ακριβώς του μαρτυρίου του. Δεν έχει θλίψη, αλλά χαρά. Όλες οι παραστάσεις έχουν ακριβώς κάποιον συμβολισμό, όπως κι ο νέος που κρατάει με το ένα χέρι το σταυρό και με το δάχτυλο του άλλου χεριού δείχνει τον δράκοντα, που είναι κάτω από τα πόδια του. Όπως είπε ο Χριστός, σας δίνω τη δύναμη να πατάτε επάνω όφεων και σκορπίων και επί πάσαν την δύναμιν του εχθρού. Και την τοποθετεί αυτή την παράσταση στις ίδιες θέσεις σε όλο το τέμπλο και από όπου βλέπουμε το τέμπλο βλέπουμε αυτή την παράσταση και παίρνουμε δύναμη στον αγώνα μας.

Έχει τα βημόθυρα κατόπιν… Είναι εδώ ο ευαγγελισμός της Παναγίας μας, οι προφήτες Σολομών και Δαβίδ που μίλησαν για την Παναγία, το πτηνό Φοίνικας, που για μας τους χριστιανούς συμβολίζει την ανάσταση των νεκρών και το μόνο μέρος του τέμπλου που έχει αγιογραφία. Όλα αυτά πλαισιώνονται με τους αγγέλους, με φύλλα, με λουλούδια, με πουλιά, με θέματα που πήρε ο τεχνίτης μέσα από την ηπειρώτικη τέχνη του.

Κάτω από την Παναγία έχει τη θυσία του Αβραάμ που συμβολίζει την υπακοή στο θέλημα του Θεού, τη φιλοξενία που συμβολίζει το έλεος της καρδιάς μας. Και τα έχει βάλει στο κέντρο, όπως βλέπετε. Μια και η αγάπη θα είναι το κριτήριο της Δευτέρας Παρουσίας. Η αγάπη λοιπόν είναι στο κέντρο. Πλαισιώνεται από την υπακοή στο θέλημα του Θεού. Εδώ, έχει βάλει την έξωση των πρωτοπλάστων από τον Παράδεισο. Δηλαδή, μας λέει: δεν έχετε υπακοή στο θέλημα του Θεού; Δεν έχετε αγάπη; Θα πάθετε αυτό που έπαθαν οι πρωτόπλαστοι. Βλέπετε τι ωραία τα έχει συνδέσει για να μας δώσει ακριβώς αυτό το μήνυμα για τη σωτηρία μας»

Ρωτήσαμε εάν κατά τη γνώμη τους ο τεχνίτης εμπνεύστηκε από το Άγιο Πνεύμα γι’ αυτό το θεολογικά καλλιτεχνικό αριστούργημα, και η απάντηση ήρθε εμπνευσμένα:

«Κοιτάξτε, σας θυμίζω αυτό που του είπε ο προφήτης Ηλίας. Ότι εγώ θα σε βοηθήσω. Γιατί ο τεχνίτης δεν έφυγε αρχικά τότε που διαφώνησε με του μοναχούς, πέφτοντας σε κατάκριση ή σε αγανάκτηση εναντίον των μοναχών. Αν είχε στην ψυχή του αυτά, δεν θα έβλεπε τον προφήτη Ηλία. Αλλά τι είχε; Είχε πόνο γιατί είπε στους πατέρες ότι εγώ δεν μπορώ να ανταποκριθώ σε αυτά που μου ζητάτε. Γι’ αυτό και ο προφήτης Ηλίας χρησιμοποίησε το ρήμα “θα σε βοηθήσω”. Που σήμαινε ότι ο τεχνίτης ένιωσε αδυναμία πάνω στην εκπλήρωση αυτών που του ζητούσαν οι πατέρες. Αλλά ο προφήτης Ηλίας τού υποσχέθηκε ότι θα τον βοηθήσει…»

Η αδελφή Ιωάννα πλησιάζει την εικόνα του προφήτη Ηλία και μας δείχνει κάτι:

“Σχετικά με τον προφήτη Ηλία, εδώ είναι που χρίεται ο μαθητής του Ελισσαίος προφήτης. Έχει δώσει σχετικά κίνηση και κατάλληλη έκφραση. Εδώ έχει την ανάληψη του προφήτη Ηλία κι εδώ είναι που ανασταίνει τον γιο της χήρας. Εδώ είναι εκεί που είχε σταλεί από τον Θεό κατά τα χρόνια της ανομβρίας και βλέπετε τι ωραία έχει δώσει και την έκφραση και την κίνηση και στα τρία πρόσωπα.

Παρακάτω έχουμε τον άγιο Νικόλαο. Θα περίμενε κανείς να έχει κάνει μια παράσταση με κάποιο θαύμα στη θάλασσα, μέσα σε μια τρικυμία. Αλλά όμως σώζει τους τρεις αθώους στρατηγούς. Τότε που ζούσε ο άγιος οι στρατηγοί όταν επέστρεψαν στην πατρίδα τους μετά από μια αποστολή τους συκοφαντήθηκαν και δόθηκε εντολή να τους αποκεφαλίσουν. Θυμήθηκαν τον άγιο γιατί είχαν ακούσει ότι υπάρχει στα Μύρα της Λυκίας ένας άγιος που βοηθάει όλους τους πονεμένους κλπ και τον θυμήθηκαν λοιπόν στη δύσκολη ώρα τους και άρχισαν αμέσως την προσευχή. Σώθηκαν! Η καταφυγή μας λοιπόν είναι ο Θεός, η Παναγία μας, οι άγιοί μας. Για να μπορέσουμε να έχουμε τη σωτήρια λύση στα προβλήματά μας. Όχι όπως τα θέλουμε εμείς να εξελιχθούν αλλά όπως πρέπει για τη σωτηρία μας.

Πάνω από την εικόνα του Κυρίου και της Παναγίας έχει αγγέλους που κρατάνε σάλπιγγες και δάφνινα στεφάνια. Ενώ στις άλλες εικόνες έχει χορό αγγέλων… Συμβολίζουν τη χαρά που θα έχουν οι χαρές των δικαίων γι’ αυτό που πρόκειται να συμβεί στα έσχατα.

Γλύτωσαν από την καταστροφή

Είναι ένα ευλογημένο έργο, γι’ αυτό και ο προφήτης Ηλίας το σκέπασε στα χρόνια της κατοχής. Όπως μας είπαν οι ντόπιοι, επί 20 μέρες καιγόταν ο προφήτης Ηλίας. Και υπήρχε φωτιά και μέσα στην εκκλησία. Σκέπασε και το τέμπλο και τον δεσποτικό θρόνο και το προσκυνητάρι. Γιατί κι αυτά τα δύο είναι του ίδιου τεχνίτη. Όταν έγινε ο πρώτος καθαρισμός, μόνο σκόνη είχε πάνω του. Και λίγη φθορά. Που σημαίνει πως ο Θεός μας και η Παναγία και οι άγιοι ευλογούν τη ζωή και τον αγώνα μας όταν είναι σύμφωνη η ζωή μας με το άγιο θέλημα του Θεού. Αυτό πρέπει να το προσέξουμε ιδιαίτερα. Η υπακοή στο άγιο θέλημα του Θεού μάς προφυλλάσσει από πολλές αναποδιές.»

Συνήθως πάσχουμε στο να αναγνωρίσουμε το θέλημα του Θεού… Το επισημαίνουμε και εν συνεχεία ρωτάμε τη μοναχή αν νιώθει η Συνοδεία το βάρος της ευθύνης της φύλαξης ενός τέτοιου κειμηλίου. Μας απαντά και στα δύο:

«Το θέλημα του Θεού πρέπει κάθε ψυχή να το εργαστεί μόνη της αλλά και με τη βοήθεια των πνευματικών για να μπορέσει να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε δυσκολία. Γιατί το άγιο θέλημα του Θεού δίνει παρηγοριά, γαλήνη, χαρά. Όταν λέω ότι θα κάνω αυτό γιατί το θέλει ο Θεός, τελείωσε, την αμοιβή την πήρα από τον Θεό. Όσο για τους θησαυρούς της μονής, δεν ανησυχούμε για τίποτα. Είναι ο προφήτης Ηλίας, ο άγιος παππούς όπως τον λέμε, ο οποίος έχει τη μέριμνά του για μας, την οποία τη ζούμε καθημερινά. Την προστασία του, τη βοήθειά του ακόμα και για μικρά πράγματα. Νιώθουμε την παρουσία του. Αρκεί να έχουμε το ταπεινό φρόνημα το οποίο το ευλογεί ο Θεός»

Δεν θα ήταν δυνατό να φύγουμε χωρίς να εκμεταλλευτούμε την ευκαιρία να ζητήσουμε από την πνευματική γυναίκα το “Αμμά ειπέ μοι λόγο, αλλάζουν οι άνθρωποι;”

«Από τους ανθρώπους που μας επισκέπτονται, έχουμε καταλάβει ότι υπάρχει πολύς πόνος και μεγάλη ανάγκη για παρηγοριά. Ξέρετε ποιο είναι το μεγαλύτερο βάσανο; Η έλλειψη της αγάπης και της ταπεινοφροσύνης. Γιατί η αγάπη είναι το κέντρο, η βάση και το μεγαλύτερο όπλο. Το θεμέλιο όλων. Και ναι, δεν είναι εύκολη υπόθεση αλλά η μετάνοια αλλάζει τον άνθρωπο. Το έχουμε δει. Και το ξέρουμε από τη ζωή των αγίων μας. Γι’ αυτό πρέπει να δοξάζουμε τον Θεό για το δώρο της μετάνοιας. Με το φωτισμό της μετάνοιας ο άνθρωπος γίνεται άγιος.»

Όταν ο Άγιος Πορφύριος επισκέφτηκε τη Μονή

Έπειτα από την επίσκεψη στο μοναστήρι του Άι Λια, όπως το αποκαλούν οι κάτοικοι της περιοχής, ανασύρεται από τη μνήμη ένα γεγονός που είχε καταγραφεί από τον καθηγητή παιδαγωγικών Γεώργιο Κρουσταλάκη, το οποίο σας μεταφέρουμε για τη χαρά του μοιράσματος. Ό Άγιος Πορφύριος περιηγήθηκε στην περιοχή του Παρνασσού και πέρασε από το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία. Όταν είδε το ξυλόγλυπτο τέμπλο στο ιερό εκφράστηκε με θαυμασμό και θεώρησε το προσκύνημα του τέμπλου ισάξιο με προσκύνημα σε άγια λείψανα. Εν συνεχεία είδε ένα όραμα, ένα από τα πολλά που είχε όσο ζούσε. Παλαιότερα είχε αποκαλύψει οράματά του σε προσκύνημα στους αγίους τόπους όπου έζησε πίσω στο χρόνο τη σταύρωση του Χριστού ή στην Πάτμο όταν έβλεπε τον άγιο Πρόχορο να καταγράφει όσα ο μαθητής του Χριστού άγιος Ιωάννης, του υπαγόρευε για την αποκάλυψη.

Στον Άι Λια, για να συνεχίσουμε την εξιστόρηση, μπροστά στο θαυμαστό τέμπλο του Αναστάσιου Μόσχου, ο άγιος Πορφύριος βρέθηκε νοερά πίσω στην εποχή της επανάστασης στη Ρούμελη και “είδε” ένα συλλείτουργο με αρχιερέα και ιερείς και ανθρώπους που έκλαιγαν και ζητούσαν τη βοήθεια του Θεού γιατί ήξεραν ότι θα επέδραμαν οι Τούρκοι για να τους σφάξουν. Ο άγιος συγκλονίστηκε και περιγράφει συγκινημένος την εμπειρία του. Η ιστορία καταγράφει ότι ο Επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας μαζί με άλλα παλλικάρια πολέμησε και σφαγιάσθηκε από τους Τούρκους δίνοντας έτσι νέους μάρτυρες στο βιβλίο του Θεού και των ανθρώπων. Απλοί μελετητές αυτών των καταγραφών, του οράματος και της ιστορίας στη Ρούμελη υπολογίζουν ότι το συλλείτουργο που οραματίστηκε ο άγιος Πορφύριος πρέπει να ήταν η τελευταία λειτουργία στην οποία συμμετείχε ο επίσκοπος Ησαΐας πριν τον μαρτυρικό του θάνατο. Βρίσκονται δε επιστολές του αγίου Γρηγορίου του Ε΄ προς τον Ησαΐα όπου ο πρώτος τού δίνει συμβουλές για την ελληνική επανάσταση.

* * *

Τα κατορθώματα των ηρώων της επανάστασης, ισάξια με τα κατορθώματα του ήρωα του πνεύματος αγίου Πορφυρίου, παρόμοια με τη φιλότιμη πνευματική προσπάθεια των μοναχών και των αγωνιστών χριστιανών έρχονται στα μάτια μας και στην ψυχή μας για να τα δροσίσουν από την αφυδάτωση που καθημερινά τούς προκαλούμε. Δεν έρχονται τυχαία αλλά κατά θεϊκή συγκυρία και ευχόμαστε να είμαστε έτοιμοι να την εκτιμήσουμε.

______________

Σοφία Χατζή

δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα

ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, Απρίλιος 2018