Η δικαιοσύνη του Τούρκου, ο Στρατηγός Μακρυγιάννης και ο Γιώργος Θεοτοκάς

 

Παρατίθεται ένα μικρό απόσπασμα από το κείμενο που δημοσίευσε ο Γιώργος Θεοτοκάς για τον Μακρυγιάννη στο περιοδικό Νέα Εστία, την 1η Οκτωβρίου του 1941, μια δύσκολη χρονιά για τον ελληνισμό, και συμπεριελήφθη αργότερα στο τόμο Πνευματική Πορεία (1961).

«(Ο Μακρυγιάννης) Αυτήν (την Ελλάδα) οραματίζεται ακατάπαυστα, αυτήν υπηρετεί, αυτήν πασχίζει να δημιουργήσει, ξοδεύοντας πότε εδώ και πότε εκεί την πολυσύνθετη δημιουργική του ορμή. Μα δεν τη θέλει όπως- όπως. Τη φαντάζεται να βασιλεύει μέσα στη δικαιοσύνη των ατόμων και των εθνών. Συνεχώς η λέξη ξαναέρχεται στα χείλια του: Δικαιοσύνη! Δικαιοσύνη! Με μια συγκινητική επίκληση της δικαιοσύνης ανοίγουν τα Απομνημονεύματα, επίκληση που βγαίνει μάλιστα από το στόμα ενός Τούρκου, του Ισμαήλ μπέη Κόνιτζα, εξαδέλφου του Αλή πασά και σωτήρα του νέου Μακρυγιάννη τις πρώτες μέρες του Σηκωμού. Είναι μια βιβλική μορφή της παλαιάς Τουρκίας ο μπέης αυτός, που το έχει πάρει κιόλας απόφαση ότι ο αγώνας των Τούρκων είναι χαμένος γιατί δεν στηρίζεται στη δικαιοσύνη. ¨Μιλεί των πασάδων κι΄ αλλουνών, οτζάκια της Αρβανιτιάς, τους λέγει:- Πασάδες και μπέηδες, θα χαθούμε. Θα χαθούμε! Ο μπέης τους λέει, ότι ετούτος ο πόλεμος δεν είναι μήτε με τον Μόσκοβον, μήτε με τον Εγγλέζο, μήτε με τον Φραντζέζο. Αδικήσαμε τον ραγιά και από πλούτη και από τιμή και τον αφανίσαμε˙ και μαύρισαν τα μάτια του και μας σήκωσε ντουφέκι …¨ Κι όταν ο Μακρυγιάννης φεύγει για να ενωθεί με τους επαναστάτες, ο Ισμαήλ μπέης τον αποχαιρετά με μια συμβουλή, που είναι σαν μια προειδοποίηση ενός παλιού κόσμου που γκρεμίζεται προς ένα καινούριο Κράτος που πάει να γεννηθεί: ¨Νάχουν αυτείνοι δικαιοσύνη, να πάρει τέλος να ησυχάσουμε και εμείς οι Τούρκοι, ότι πλέον μας έγινε χαράμι από τον Θεόν το Βασίλειόν μας, ότι φύγαμε από τη δικαιοσύνη του¨. Κι ο Μακρυγιάννης του φιλεί το χέρι κι ο Τούρκος άρχοντας του χαρίζει όπλα και τον διατάζει να ¨φέρνεται καλά¨ κι όλα αυτά μας δίνουν την εντύπωση μιας συμβολικής ιεροτελεστίας.

Το πάθος της δικαιοσύνης μάς φαίνεται να είναι, στο έργο αυτό (Απομνημονεύματα), η βάση, η δικαίωση και ο σκοπός της ατομικής όσο και της εθνικής ζωής. Είναι μια αληθινή έμμονη ιδέα».

Ο Θεοτοκάς επιλέγει να κάνει τη συγκεκριμένη αναφορά στα Απομνημονεύματα του Στρατηγού, για να δείξει ότι και κάποιοι από τους αντιπάλους διέθεταν ήθος και ακεραιότητα. Η δικαιοσύνη αποτελεί μια διαχρονική και πανανθρώπινη αξία. Η παραβίασή της, και μάλιστα της θεϊκής, είναι αυτή που κάνει και τον Τούρκο μπέη να προαισθανθεί την επερχόμενη ήττα τους. Αυτός όμως δεν περιορίζεται μόνο σε αυτό, δίνει μεγαλόψυχα στον στρατηγό μας εκτός από όπλα και μια συμβουλή, και οι Έλληνες στη νέα πραγματικότητα που θα διαμορφώσουν (νέο κράτος) να είναι δίκαιοι.

Μετά από δύο αιώνες αυτή η συμβουλή εξακολουθεί να παραμένει επίκαιρη και χρήσιμη και για τις δυο κοινωνίες. Για μας έχει αποκλειστικά εφαρμογή εσωτερική, να συγκροτήσουμε ένα κράτος δικαίου και κοινωνικής δικαιοσύνης˙ για την «σύμμαχό» μας, όμως έχει χρηστικότητα τόσο εσωτερική, σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δημοκρατικών ελευθεριών, όσο και «εξωτερική», συμμόρφωση της Τουρκίας στους κανόνες του διεθνούς δικαίου και των διεθνών συνθηκών που έχει προσυπογράψει. Αυτή την εκτίμηση θα υπερθεμάτιζε αναμφίβολα και ο δίκαιος μπέης της! Δυστυχώς, όμως, δεν υπάρχουν τέτοιοι μπέηδες στη σύγχρονη Τουρκία!

Ηρακλής Ψάλτης, φιλόλογος

[1] Γ. Θεοτοκάς, «Ο στρατηγός Μακρυγιάννης», Πνευματική πορεία (Αθήνα: Εκδοτικός οίκος Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1994) σ. 153.