Η Ακαδημαϊκή Θεολογία κατά τον Αρχιμανδρίτη Σωφρόνιο τού Έσσεξ

Διπλωματική Μεταπτυχιακή εργασία

π. Matthew Penney

 

Ε

Πέμπτο Κεφάλαιο: Ο ρόλος της ακαδημαϊκής θεολογίας

Γ) Η συμπόρευση με τους αγ. πατέρες

 και ο βηματισμός στα ίχνη τής ιεράς παράδοσης

Ο στόχος της ακαδημαϊκής θεολογίας είναι να αναζητά τη γνώση του Θεού, έτσι ώστε να μπορεί να τη διατυπώνει και να τη διδάσκει σε όσους την αποζητούν. Όπως γράφει ο π. Σωφρόνιος:

"Για να φθάσουμε στη γνώση του Όντος αυτού, οφείλουμε να ακολουθήσουμε την οδό που οδηγεί στη γνώση αυτή. Τα παιδιά, για να μάθουν τις επιστήμες οι οποίες διδάσκονται στα σχολεία, πειθαρχούν στους δασκάλους τους και ακολουθούν τις μεθόδους και τη διδασκαλία τους. Η Εκκλησία κατέχει τη δική της "επιστήμη", αυτήν της Θεογνωσίας. Και αυτή έχει την οδό και τη μέθοδό της, οι οποίες οδηγούν στη γνώση αυτή". ³²⁴

Ποιος είναι αυτός ο δρόμος;

 Είναι το να ακολουθεί κανείς τη διδασκαλία, την εμπειρία των Αγίων Πατέρων και την ιερή παράδοση της Εκκλησίας: «… Ημείς εν όσω παραμένομεν εν τω σώματι τούτω, κρατούμεν σταθερώς την μέθοδον εκείνην, την οποίαν εδίδαξαν εις ημάς και οι Πατέρες ημών και η εν ημίν ενέργεια του Πνεύματος του Θεού… »³²⁵. Παρόμοια:

"Η ζώσα παράδοσις της Εκκλησίας, ρέουσα δια μέσου των αιώνων από γενεάς εις γενεάν, είναι μία των πλέον ουσιωδών και ταυτοχρόνως λεπτών πλευρών της ζωής αυτής. Εκεί όπου εκ μέρους του μαθητού ουδεμία υπάρχει αντίστασις προς τον διδάσκαλον, η ψυχή του τελευταίου, εις απάντησιν προς την πίστιν και την ταπείνωσιν, ανοίγεται ευκόλως και ίσως τελείως". ³²⁶

Το να ακολουθεί κανείς τους Πατέρες αποτελεί μία προσωπική δέσμευση των πιστών· πρέπει κανείς ελεύθερα να αποφασίσει να αφιερώσει τον εαυτό του στη διδασκαλία των Αγίων Πατέρων, να καλλιεργεί ζωντανή την κοινωνία μαζί τους εντός της Εκκλησίας. Αυτός είναι ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο μπορεί κάποιος να αφομοιώσει το «νου των Πατέρων”. Υπάρχουν στάδια στα οποία πρέπει κανείς να υποβληθεί ως μέλος της Εκκλησίας για να οδηγηθεί σε αυτή την πατερική βιωματική αναδοχή. Το πρώτο βήμα είναι η αμφισβήτηση των ικανοτήτων μας, διανοητικών και πνευματικών, ιδιαίτερα όσων λογιζόμαστε ακαδημαϊκοί θεολόγοι. Χωρίς αυτό το βήμα δε θα αναγνωρίσουμε ποτέ τη φτώχεια³²⁷ μας και την ανάγκη να αναζητήσουμε πνευματικό οδηγό, ο οποίος πληρέστερα θα μας μυήσει στα μυστήρια του Χριστού:

"Ο άνθρωπος, αποκεκομμένος εκ της Παραδόσεως, δεν είναι εις θέσιν να πορευθή μόνος την οδόν του Χριστού. Το θέαμα, όπερ εκτυλίσσεται ενώπιον αυτού, είναι καθ' υπερβολην μεγαλειώδες. Ο έχων σώας τας φρένας θα αποφύγη την αυτάρκειαν και θα αναζητήση αξιοπίστους μάρτυρας, ίνα μάθη "μήπως εις κενόν τρέχει" (παράβαλλε Γαλ. β΄ 2). Μάρτυρας όμως είναι φυσικόν ότι οφείλει να εκλέγη εκ των παλαιοτέρων μεν τους ακολουθήσαντας τον Χριστόν, εκ των συγχρόνων δε αυτού τους έχοντας την αυτήν πίστιν". ³²⁸

Ο π. Σωφρόνιος θα τονίσει ότι αν ένας άνθρωπος έχει «σώας φρένας» φυσικά, θα «αναζητήσει αξιόπιστους μάρτυρας». Πόσο περισσότερο θα έπρεπε εκείνοι που κατέχουν το ρόλο του εκπαιδευτικού. Οφείλουν να αναζητήσουν αυτούς τους «αξιοπίστους μάρτυρας» και να διδάξουν και στους άλλους ότι θα πρέπει να ενεργήσουν αναλόγως³²⁹. Η τοποθέτηση αυτή είναι στενά συνδεδεμένη με την προϋπόθεση της ταπείνωσης για την οποία μιλήσαμε στο δεύτερο κεφάλαιο. Επιπλέον δεν υπάρχει όριο στην υποβολή όλων των περιπτώσεων στην κρίση έμπειρων και διακριτικών γεροντάδων. Αυτή την παράδοση παρέλαβε ο γέρων Σωφρόνιος αυτή την παράδοση κρατά και συστήνει³³⁰.

Η εξεύρεση «αξιοπίστων μαρτύρων» αποτελεί το δεύτερο βήμα. Ο π. Σωφρόνιος γράφει: «Επιδιώκουμε φυσικά τέτοιους μάρτυρες, οι οποίοι μπορούν να βρεθούν μόνο στην Εκκλησία, της οποίας η αρχαία γνώση ξεπερνά κάθε ατομική εμπειρία … Εμείς πιστεύουμε ότι κάθε ιστορική στιγμή στην Εκκλησία έχει τους ζωντανούς μάρτυρές της· ότι μέχρι το τέλος του χρόνου η ανθρωπότητα δεν θα στερείται ποτέ την αυθεντική γνώση του Θεού» ³³¹. Είναι ακριβώς μια τέτοια αναζήτηση που θα οδηγήσει κάποιον στο να βρει έναν πνευματικό πατέρα, ο οποίος με τη σειρά του θα τον οδηγήσει στη χαρισματική βίωση της ζωής και της διδασκαλίας των πραγματικών καθοδηγητών της Εκκλησίας, τους θεοφόρους Αγίους Πατέρες. ³³² Μόνο κάτω από αυτές τις προϋποθέσεις ο άνθρωπος μπορεί να θεολογεί, να "ακολουθεί τους Πατέρες" χωρίς επιφυλάξεις και με πνευματική διάκριση.

Κατανοώντας αυτήν την πρώτη κίνηση της ψυχής, οι ακαδημαϊκοί θεολόγοι είναι σε θέση να εναγκαλιστούν την πατερική θεολογία ως την δική τους θεολογική αρχή, όσο και να την εμπνεύσουν σε εκείνους που διδάσκουν.

Όταν η ακαδημαϊκή θεολογία λειτουργεί ορθώς, θα αναγνωρίσει ότι «οι Πατέρες ημών δια της υπερτάτης εφικτής εις τον άνθρωπον εμπειρίας εγένοντο μέτοχοι αυτής της γνώσεως, την οποίαν παρέδωκαν εις ημάς ως πολύτιμον και αναφαίρετον κληρονομίαν»³³³. Άλλωστε στο μακρινό παρελθόν, οι Απόστολοι ήταν καθοδηγητές που μας κληροδότησαν σε γραπτή μορφή το μήνυμα που έλαβαν απ' ευθείας από τον Θεό. Μετά από αυτούς, αναρίθμητοι Πατέρες (δάσκαλοι και ασκητές) παρέδωσαν από γενιά σε γενιά, πρώτα απ' όλα το «πνεύμα της ίδιας της ζωής», και το οποίο επιβεβαίωναν συχνά στα γραπτά τους. ³³⁴

Ως εκ τούτου, η ακαδημαϊκή θεολογία θα πρέπει να έχει ως βάση αυτούς τους Πατέρες και την αποκάλυψη, τη γνώση και τα θεμέλια που έχουν παραχωρηθεί σε εμάς. Στα θεμέλια αυτής της χαρισματικής θεολογίας, εφόσον η ακαδημαϊκή θεολογία παραμένει πιστή σε αυτά, οι θεολόγοι μπορούν να είναι σίγουροι για την ακρίβεια στην παρουσίαση της εκκλησιαστικής αλήθειας, να είναι σίγουροι για την έλλειψη λαθών στα έργα τους. ³³⁵

Με αυτόν τον τρόπο, ακόμη και αν ένας ακαδημαϊκός θεολόγος δεν έχει ακόμη γίνει ο ίδιος ένας χαρισματικός θεολόγος, δεν έχει βιώσει τη θεοπτία και τις αγιοπνευματικές εμπειρίες, βρίσκεται σε θέση να προσεγγίζει και να εκφράζει το «νου των Πατέρων» διανοητικά και να εφαρμόζει τις παραδόσεις της Εκκλησίας στην ζωή του. Ο τελικός στόχος είναι να φτάσουμε στο σημείο, έστω σε κάποιο βαθμό, του Αγίου Σιλουανού: «… Ήταν θεωρητικά καλός γνώστης των ασκητικών γραπτών των Πατέρων της Εκκλησίας, και παρέμεινε όχι μόνο πιστός στην παράδοση της Εκκλησίας, αλλά με τη χάρη του Θεού η εμπειρία των μεγάλων Πατέρων επαναλήφθηκε σ' αυτόν»³³⁶. Αυτός πρέπει να είναι ο υψηλότερος στόχος· η απόκτηση του πεφωτισμένου «νου των Πατέρων».

Οι ακαδημαϊκοί θεολόγοι και όλοι οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί, χρειάζονται τους Αγίους Πατέρες, γιατί, οι Άγιοι Απόστολοι και οι Πατέρες μας διδάχθηκαν από το Πνεύμα το Άγιο πώς να διακρίνουν εκείνα που εκπορεύονται από τον Θεό από εκείνα που προέρχονται από τον λογισμό και τη φαντασία, όσο και αν φαίνονται τα τελευταία υψηλά, ακόμη και άγια. Αυτοί μετέδιδαν τη γνώση "του αποκρύφου Μυστηρίου του Θεού" (παράβαλλε Εφεσίους 3,3-5) σε όσους ήταν ικανοί να την δεχθούν (βλέπε Β΄ Τιμόθεον 2,2). ³³⁷

Πρέπει να υπογραμμισθεί εδώ ότι το να ακολουθούμε τους Πατέρες δεν είναι κάτι το οποίο έχει αρχή και τέλος. Οφείλει κανείς να συγκρίνει συνεχώς τη θεολογική σκέψη του με το πρότυπο των Αγίων Πατέρων για να εξασφαλίσει ότι δε θα εισέλθει στο μονοπάτι της διανοητικής πλάνης. Με αυτόν τον τρόπο τα γραπτά και τα παραδείγματα των Αγίων Πατέρων καθώς και όλων των Αγίων παραμένουν επίκαιρα και σε ισχύ για κάθε γενιά Ορθοδόξων Χριστιανών. Αποτελούν έναν καθρέφτη στον οποίο πάντοτε βλέπουμε και αναγνωρίζουμε το πραγματικό είναι του εαυτού μας.

Όταν ο πιστός αφομοιώσει επαρκώς τις διδασκαλίες, τα παραδείγματα ζωής και τις εμπειρίες των Αγίων Πατέρων, βιώνει την παρουσία του Αγίου Πνεύματος σε μια ζωντανή κοινωνία, τότε προσεγγίζει τον τελικό αγαθό ενός ακαδημαϊκού θεολόγου και γενικώς του κάθε Χριστιανού: να γίνει αυτό που ο π. Σωφρόνιος αποκαλεί: ο τρίτος τύπος των ανθρώπων. Αυτός που συνδυάζει την διανοητική και αγιοπνευματική ζωή και παράγει «θαυμάσιους καρπούς»³³⁸.

Σημειώσεις:

---

324. Άσκηση και θεωρία, σελ. 117. Παράβαλλε Δημητρίου Τσελεγγίδη, Η σημασία του δόγματος στους διαλόγους, σελ. 7: «Αντίθετα, οι Ανατολικοί θεολογούν απλανώς, επειδή ομιλούν ταπεινώς, "επόμενοι τοις Αγίοις Πατράσι", εκφραζόμενοι με βάση τη χαρισματική εμπειρία της Θεώσεως "των διαβεβηκότων εν θεωρία", και κάνοντας χρήση της λογικής που έχει καθαρθεί από τα πάθη, που έχει εκλαμπρυνθεί και εμπλουτιστεί την άκτιστη θεοποιό Χάρη του Θεού».

325. Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί, σελ. 123(80).

326.  Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, σελ. 105(85).

327. Βλέπε Περί προσευχής, σελ. 174(157).

328. Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί, σελ. 198(125).

329. Δημητρίου Τσελεγγίδη, Ορθόδοξη θεολογία και ζωή, σελ. 234. «Στα πλαίσια της Ιστορίας της Εκκλησίας εμφανίστηκαν δύο είδη θεολογίας: Η χαρισματική, που προηγείται, και η επιστημονική-πανεπιστημιακή θεολογία, που ακολουθεί ».

330. «There is no end to similar instances which insists on the infexible rule that one must submit to the appraisal of other and far more experienced Elders recognized as faithful. And we hold to this tradition », We Shall See Him as He Is, (Αγγλικά έκδοση του Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί) μεταφραστής Rosemary Edmonds, Platina, 20062, σελ. 160. Βλέπε και Περί προσευχής, σελ. 112(74).

331. We Shall See Him as He Is, σελ. 161. Το απόσπασμα αυτό υπάρχει μόνο στην αγγλική έκδοση.

332. Βλέπε Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί, σελ. 394(223).

333. Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί, σελ. 136(87). Βλέπε Περί προσευχής, σελ. 174(157): «Εάν θέλωμεν η προσευχή ημών να οδηγήσει εις εκείνα τα αποτελέσματα, περί των οποίων μετά τοιούτου θαυμασμού ομιλούν οι Πατέρες και διδάσκαλοι ημών, είναι απαραίτητον όμως ακολουθήσωμεν την διδαχήν αυτών», και Αγώνας Θεογνωσίας, σελ. 105.

334. We Shall See Him as He Is, σελ. 161.

335. Βλέπε Νικολάου Γ. Κόϊου, Θεολογία και εμπειρία κατά τον Γέροντα Σωφρόνιο, σελ. 100: «Αντιθέτως η γνωριμία με τα έργα των Πατέρων, μπορεί να δώσει λύσει σε πολλά αδιέξοδα, ως κοινοποίηση προσωπικών εμπειριών».

336. Saint Silouan the Athonite, σελ. 127. Το απόσπασμα αυτό υπάρχει μόνο στην αγγλική έκδοση. Βλέπε και Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, σελ. 55(45).

337. Το μυστήριο της Χριστιανικής ζωής, σελ. 348.

338. Περί Πνεύματος και Ζωής, σελ. 57 (αγγ 42). Παράβαλλε Και το πρώτο κεφαλαίο της εργασίας αυτής
πηγή