Βυζαντινές εκφράσεις που χρησιμοποιούμε καθημερινά

Η ακόλουθη μελέτη έγινε για την εκπομπή της Cosmote History "Φράσεις με ιστορία". Τα επεισόδια παρουσιάζουν και τεκμηριώνουν επιστημονικά οι: Κωνσταντίνος Γιαννακός - Διδάκτωρ ΑΠΘ, Χρήστος Ζερεφός - Ακαδημαϊκός, Φυσικός της Ατμόσφαιρας, Λουίζα Καραπιδάκη - Ιστορικός Τέχνης, Υπεύθυνη Μουσειακής Συλλογής στο Κέντρο Έρευνας της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, Σαράντος Ι. Καργάκος - Ιστορικός, Συγγραφέας, Αναστάσιος Μ. Κωτσιόπουλος - Αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, Ομότιμος Καθηγητής ΑΠΘ, Αντωνία Μοροπούλου- Καθηγήτρια Ε.Μ.Π, Πρόεδρος της Αντιπροσωπείας Τ.Ε.Ε., Δημήτρης Σκουρτέλης - Ιστορικός Βυζαντινής Τέχνης, Αγιογράφος, Χρυσόστομος Σταμούλης - Καθηγητής Θεολογίας ΑΠΘ, Θεοδόσης Τάσιος - Ακαδημαϊκός, Καθηγητής Ε.Μ.Π, Βίκυ Φλέσσα - Δημοσιογράφος, Φιλόλογος, Ευάνθης Χατζηβασιλείου - Καθηγητής Ιστορίας ΕΚΠΑ, Γεώργιος Χρούσος - Καθηγητής Παιδιατρικής & Ενδοκρινολογίας ΕΚΠΑ.

Στην συγκεκριμένη ανάρτηση, αναλύονται εδώ, από τον Δημήτρη Σκουρτέλη, μια σειρά καθημερινές μας εκφράσεις που προέρχονται από το Βυζάντιο.

1) Βγήκα ασπροπρόσωπος, θα μου τρυπήσεις την μύτη, γίναμε θέατρο, του κρέμασαν τα κουδούνια, είδα τις πομπές σου, κουράστηκα....

Ο Βυζαντινός Νόμος δεν προέβλεπε συνήθως ποινή μακρόχρονης φυλάκισης. Οι ποινές ήταν σωματικές. Ξυλοδαρμοί και βασανιστήρια ήταν συνήθη, ακόμα και στην εξέταση μαρτύρων. Οι ποινές εφαρμόζονταν δημόσια και αυτό γίνονταν για παραδειγματισμό. Δεν ξέρουμε πόσο παραδειγματίστηκαν από όλα αυτά οι πρόγονοί μας, αλλά σίγουρα εντυπωσιάστηκαν, και μια σειρά ζωντανές ακόμα εκφράσεις παραμένουν στο λαϊκό λεξιλόγιο.

Το πρόσωπό του κατάδικου αλείβονταν με στάχτες, καρβουνίλα ή κόκκινο χρώμα. (Από το “μουτζούρωμα” του κατάδικου προέκυψε και η λεγόμενη “μούτζα”)
Ο κατηγορούμενος που αθωώνονταν “ΕΒΓΑΙΝΕ ΑΣΠΡΟΠΡΟΣΩΠΟΣ” από το δικαστήριο.

Σημαντικό μέρος της ποινής ήταν η διαπόμπευση, όπου ο ένοχος οδηγούνταν σε δημόσιο χλευασμό. Μπροστά στο συγκεντρωμένο πλήθος, τον περιέφεραν καθισμένο ανάποδα σε γάιδαρο ή ακόμα και σε καμήλα. Ο κόσμος τον ειρωνεύονταν, του πέταγαν διάφορα αντικείμενα, του κρέμαγαν και κουδούνια. Από εκεί η έκφραση: “ΤΟΥ ΚΡΕΜΑΣΑΝ ΤΑ ΚΟΥΔΟΥΝΙΑ”.

Συχνά χτυπούσε η καμπάνα για να συγκεντρωθεί ο κόσμος και να δει την ποινή, και από εκεί βγήκε η έκφραση “μου έριξε καμπάνα”. (υπέστην ποινή) Υπήρχε και λαϊκή συμμετοχή στην ποινή, με κόσμο να ακολουθεί και να κακομεταχειρίζεται, να ειρωνεύεται, να εκτοξεύει αντικείμενα σκουπίδια, στάχτες, βρωμιές διάφορες κλπ. στον κατάδικο. Η όλη τιμωρία έπαιρνε την μορφή μιας πομπής. Έτσι βγήκε η έκφραση “Είδα τις πομπές σου” και επί γυναικών: “πομπεμένη”

Η όλη σκηνή αποκαλούνταν από τους συγγραφείς “Άτιμος θρίαμβος” γιατί έμοιαζε με παρωδία Ρωμαϊκού θριάμβου. Για το ίδιο συμβάν υπήρχε και ο όρος “θεατρίζομαι” (στις επιστολές του Παύλου για τα μαρτύρια των Χριστιανών) Συνεπώς η έκφραση “Γίναμε θέατρο” δεν προέρχεται από τις θεατρικές παραστάσεις αλλά από την Βυζαντινή Δικαιοσύνη.

Συχνά κούρευαν τον κατάδικο  (τόσο οι άντρες όσο και οι γυναίκες διατηρούσαν μακριά κόμη και το κόψιμό της ήταν ταπεινωτικό) Ταπεινωτικό επίσης ήταν και το κόψιμο της γενειάδας. Η σημερινή έκφραση “ΕΙΜΑΙ ΚΟΥΡΑΣΜΕΝΟΣ” (Από το “κουρά”, κούρεμα) προήλθε από το κούρεμα του κατάδικου, το οποίο συνεπάγονταν ταλαιπωρία και εξάντληση
πηγή