Η Ορθοδοξία σε μια άλλη Ελλάδα. Magna Graecia

_______

Ο θεολόγος Σωτήριος Ν. Κόλλιας περιδιαβάζει στους τόπους της Κάτω Ιταλίας, εκεί όπου ο χαρισματικός γέροντας διακόνησε την Ορθοδοξία, εξερευνά τα ερείπια μοναστηριών και περπατά στα σοκάκια του Ότραντο, της πάλαι ποτέ πύλης της Ανατολής

Ένα ταξίδι στα μέρη όπου έδρασε ο μοναχός Νικόλαος εξ Υδρούντος

Έ­να υ­πέ­ρο­χο τα­ξί­δι στο χρό­νο και μια γνω­ρι­μί­α με έ­ναν ξε­χω­ρι­στό oρ­θό­δο­ξο λό­γιο μο­να­χό μάς υ­πό­σχε­ται η έρευνα του Σω­τη­ρί­ου Ν. Κόλ­λια για τους Λατίνους και τους Ορθόδοξους στη Magna Graecia του 13ου αι­ώ­να. Ο Θεολόγος με ειδίκευση στον Πατερικό Τομέα και σπουδές έρευνας στο Πανεπιστήμιο του Münster της Γερμανίας μελέτησε το διάβα της ιστορίας στο χώρο της Κάτω Ιταλίας με μια πόλη, το Ότραντο (Υδρούς), με έναν μοναχό, τον Νικόλαο και με μια μονή, τη μονή του Αγίου Νικολάου Κασούλων στην Απουλία, διατρανώνοντας πως Eλληνισμός και Ορθοδοξία παρέμεναν ζωντανά στοιχεία της Δύσης τουλάχιστον μέχρι τον 15^ο αιώνα. Οι Έλληνες άποικοι της αρχαιότητας (Κρήτες, Κορίνθιοι, Ευβοείς), μετέφεραν την ελληνική γλώσσα, την ελληνική σκέψη, τον ελληνικό πολιτισμό στα Νότια της Ιταλίας, όπου συναντήθηκαν αιώνες μετά με την πίστη των Αποστόλων.

«Πάντρεμα»

Στο πάντρεμα αυτό –ελληνικότητας και oρθόδοξης πίστης– γεννήθηκε και ανδρώθηκε ο μοναχός και εκκλησιαστικός συγγραφέας του 13^ου αιώνα Νικόλαος εξ Υδρούντος.

Ο κ. Κόλλιας πε­ρι­δι­α­βαί­νει στα μέ­ρη που άν­θι­σε ο Ελ­λη­νι­σμός και η Ορ­θο­δο­ξί­α, ε­ξε­ρευ­νά ε­ρεί­πια μο­να­στη­ρι­ών και περ­πα­τά στα σο­κά­κια του Ό­τραν­το, της πά­λαι πο­τε πύ­λης της Α­να­το­λής, α­φού η έ­ρευ­νά του α­παι­τού­σε την ε­πι­τό­πια α­να­ζή­τη­ση των τό­πων που έ­ζη­σε και έ­δρα­σε ο μοναχός Νι­κό­λα­ος εξ Υ­δρούν­τος. Ζητήσαμε από τον κ. Κόλλια να αναφέρει στους αναγνώστες της “Ορθόδοξης Αλήθειας” στοιχεία ιστορικά που να δείχνουν την εποχή αλλά και τον τρόπο που έδρασε ο μοναχός Νικόλαος, ένα τόσο σημαντικό και τόσο άγνωστο πρόσωπο στην Ελλάδα. Μας απαντά:

«Μπρο­στά στα μά­τια μας ξε­τυ­λί­γε­ται το νή­μα μιας ι­δι­αί­τε­ρα ση­μαν­τι­κής πε­ρι­ό­δου της ι­στο­ρί­ας μας, α­φού ο 12^ος και ο 13^ος αι­ώ­νας χα­ρα­κτη­ρί­ζον­ται α­πό τις συ­νέ­πει­ες του Σχί­σμα­τος της Εκ­κλη­σί­ας (1054), τις σκο­τει­νές στις προ­θέ­σεις τους Σταυ­ρο­φο­ρί­ες και βέ­βαι­α την α­πο­τρό­παι­η ά­λω­ση της Κων­σταν­τι­νού­πο­λης α­πό τους Σταυ­ρο­φό­ρους (1204) με την προ­δο­τι­κή συ­νυ­πευ­θυ­νό­τη­τα των δι­χα­σμέ­νων Βυ­ζαν­τι­νών.

Μεγάλη Ελλάδα

Στην Με­γά­λη Ελ­λά­δα, με­τά το Σχί­σμα, οι Ορ­θό­δο­ξες ε­πι­σκο­πές υ­πο­τάσ­σον­ται δι­οι­κη­τι­κά στους Λα­τί­νους ε­πι­σκό­πους και υ­φί­σταν­ται βα­ριά φο­ρο­λο­γί­α, δι­α­τη­ρών­τας όμως την ε­λευ­θε­ρί­α τους σε δογ­μα­τι­κά και λα­τρευ­τι­κά θέ­μα­τα. Μέ­σα σε αυ­τό το ο­δυ­νη­ρό ι­στο­ρι­κό πλαί­σιο μα­θαί­νου­με λε­πτο­μέ­ρει­ες για την ζω­ή και το έρ­γο του μο­να­χού Νι­κο­λά­ου, ο ο­ποί­ος δι­α­κό­νη­σε με τα πολ­λά χα­ρί­σμα­τά του την Ορ­θο­δο­ξί­α της Κά­τω Ι­τα­λί­ας. Διακρίθηκε ως δι­πλω­μα­τι­κός αν­τι­πρό­σω­πος της Εκ­κλη­σί­ας, φι­λο­μα­θής, δει­νός θε­ο­λό­γος με συ­στη­μα­τι­κή πα­ρου­σί­α­ση των θέ­σε­ών του, αν­τι­αι­ρε­τι­κός συγ­γρα­φέ­ας, ποι­η­τής, λο­γο­τέ­χνης, βι­βλι­ό­φι­λος, α­κα­τα­πό­νη­τος τα­ξι­δευ­τής και πνευ­μα­τι­κός ο­δη­γός, με με­γά­λη ο­ξυ­δέρ­κεια πνεύ­μα­τος και δε­ξι­ο­τε­χνί­α στον χει­ρι­σμό του λό­γου».

Σε αιχμαλωσία

Ο συγ­γρα­φέ­ας της έρευνας κ. Κόλλιας μάς πε­ρι­γρά­φει την ι­δι­αί­τε­ρη ε­κεί­νη πε­ρί­ο­δο, ό­που κα­θώς η Ορ­θό­δο­ξη Εκ­κλη­σί­α εί­ναι σε αιχ­μα­λω­σί­α, γί­νε­ται μια προ­σπά­θεια να βρε­θεί μια συμ­βι­βα­στι­κή λύ­ση στο πρό­βλη­μα της ε­νώ­σε­ως των δύ­ο Εκ­κλη­σι­ών: «Λό­γω της γλωσ­σο­μά­θειάς του, ο μο­να­χός Νι­κό­λα­ος ε­πι­λέ­γε­ται α­πό τον Πά­πα ως δι­ερ­μη­νέ­ας της Πα­πι­κής α­πο­στο­λής στην Κων­σταν­τι­νού­πο­λη και ο ε­πι­φα­νής μο­να­χός α­πο­δέ­χε­ται την πρό­τα­ση, χω­ρίς βέ­βαι­α να συμ­φω­νεί με τις θέ­σεις των Ρω­μαι­ο­κα­θο­λι­κών.

Συμμετείχε σε δύο παπικές αποστολές και αποτελεί πρότυπο ακλόνητης πίστης

Συγ­κα­τα­βα­τι­κός και δι­αλ­λα­κτι­κός θε­ω­ρεί τους Λατίνους α­κού­σια πλα­νε­μέ­νους και ε­πι­δι­ώ­κει να βο­η­θή­σει στην α­πο­κα­τά­στα­ση των θρη­σκευ­τι­κών πα­ρα­νο­ή­σε­ων που έ­χουν ει­σα­χθεί στην εκ­κλη­σι­α­στι­κή ζω­ή και τά­ξη. Συμ­με­τέ­χει σε δύο πα­πι­κές α­πο­στο­λές στην Κων­σταν­τι­νού­πο­λη, με­τα­ξύ 1205 και 1215, οι ο­ποί­ες βέ­βαι­α α­πο­βαί­νουν ά­καρ­πες, αλ­λά και σε μί­α α­πο­στο­λή στην Ρώ­μη ό­ταν ο Πά­πας ε­πι­χει­ρεί να α­λώ­σει την Ορ­θο­δο­ξί­α αρ­νού­με­νος την εγ­κυ­ρό­τη­τα του βα­πτί­σμα­τος των Ορ­θο­δό­ξων. Ο Νι­κό­λα­ος έ­χον­τας πα­ρα­κο­λου­θή­σει ό­λους αυ­τούς τους δι­α­λό­γους α­πό κον­τά, θα συγ­γρά­ψει πο­νή­μα­τα, ό­που με α­κλό­νη­τα ε­πι­χει­ρή­μα­τα α­να­τρέ­πει τις κα­κο­δο­ξί­ες και ε­πι­ση­μαί­νει τα δογ­μα­τι­κά λά­θη.

Ταυ­τό­χρο­να, η προ­σω­πι­κό­τη­τα του Νι­κο­λά­ου εξ Υ­δρούν­τος, α­πο­τε­λεί έ­να θαυ­μά­σιο πρό­τυ­πο για το πώς, ό­ταν κά­ποι­ος έ­χει ι­σχυ­ρή ταυ­τό­τη­τα και δυ­να­τή πί­στη, μπο­ρεί να στέ­κε­ται α­κλό­νη­τος α­πέ­ναν­τι στον αν­τί­πα­λο, δί­χως φα­να­τι­σμούς και υ­περ­βο­λές και να εμ­πνέ­ει τό­σο τους συγ­χρό­νους του, ό­σο και ε­μάς, στους πα­ρά­ξε­νους και­ρούς που ζού­με».

Σήμερα πολλά άλλαξαν αλλά αυτό δεν μας επιτρέπει να ξεχνάμε τους ισχυρούς προγόνους μας που έβαλαν πλάτη να στηριχθεί ένα κομμάτι του πολιτισμού μας σε μέρη μακρινά. Ο κ. Κόλλιας αναφέρεται στη συνέχεια της συνομιλίας μας στην εποχή μας:

«Μέχρι σήμερα σε αυτές τις περιοχές συνεχίζει –αμυρδά και διστακτικά– να αχνοφέγγει ένας ελληνορθόδοξος πολιτισμός προσμεμειγμένος βέβαια εν μέσω των αιώνων με πολλά δυτικά στοιχεία.

Οι Γκρεκάνοι

Οι Ελληνόφωνοι πληθυσμοί (Γκρεκάνοι) της Κάτω Ιταλίας πιστοποιούν την επιβίωση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού στην περιοχή αυτή. Ο συνολικός αριθμός του γρεκάνικου πληθυσμού σήμερα ανέρχεται στις 40.000. Οι κάτοικοι στις ελληνόφωνες κοινότητες στη νότια άκρη της Καλαβρίας και στην περιοχή του Σαλέντο της Απουλίας, κοντά στο Λέτσε, μιλούν τη λεγόμενη διάλεκτο «γκρίκο» ή «γκρεκάνικα», έναν συγκερασμό ελληνικών και ιταλικών. Περιδιαβαίνοντας πάντως τα λεγόμενα ελληνόφωνα χωριά ο επισκέπτης θα εντυπωσιαστεί, όταν θα δει όλες τις δημόσιες πινακίδες και την οδική σηματοδότηση να είναι δίγλωσση, δηλώνοντας με αυτό την καταγωγή του τόπου. Με ιδιαίτερη επιμέλεια προάγεται η ελληνική κουλτούρα από τους πολυάριθμους πολιτιστικούς συλλόγους που έχουν ιδρυθεί ήδη από τη δεκαετία του 1960. Οι δραστηριότητες των συλλόγων ποικίλλουν και αφορούν κυρίως τη διοργάνωση συνεδρίων και συμποσίων, μουσικές και ποιητικές εκδηλώσεις, αδελφοποιήσεις δήμων και κοινοτήτων, εκδόσεις βιβλίων, ποιητικές συλλογές και τραγούδια, ημερολόγια και μελέτες».

Στην πάλαι ποτέ «Μεγάλη Ελλάδα» μπορεί να μη συναντήσουμε το μεγαλείο του παρελθόντος, καθώς τίποτα δεν μένει αναλλοίωτο και άφθαρτο στο χρόνο, αλλά θα βρούμε σίγουρα μια μικρή Ελλάδα, που θα μας θυμίσει την τεράστια πολιτιστική κληρονομιά που άφησαν οι ένδοξοι πρόγονοί μας σε μια χώρα, στην οποία χάραξαν ανεξίτηλα το στίγμα τους και το κληροδότησαν στις νεώτερες γενιές. Ευχαριστούμε τον κ. Κόλλια για όσα μετέφερε στους αναγνώστες μας και θα τους ενημερώσουμε ότι η μελέτη του αυτή υπάρχει εκτενέστατη στο βιβλίο του “Λατίνοι και Ορθόδοξοι στη Magna Graecia του 13 αιώνα”, εκδόσεις Γρηγόρη το ο­ποί­ο προ­λο­γί­ζε­ται με ε­παι­νε­τι­κά λό­για α­πό τον σπου­δαί­ο θε­ο­λό­γο και ι­στο­ρι­κό π. Γε­ώρ­γιο Με­ταλ­λη­νό.

______________

Σοφία Χατζή

δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα

ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 26.09.2018