Τακτικές δύο μέτρων και δύο σταθμών – πως η Αμερική επεμβαίνει στην ζωή της Ορθοδόξου Εκκλησίας.

Τι βρίσκεται πίσω από το ενδιαφέρον των αμερικανών αξιωματούχων για τα δικαιώματα των Ορθοδόξων;  

Στην διάσκεψη της Αθήνας για την παραπληροφόρηση και παραποίηση ειδήσεων που πραγματοποιήθηκε στις 5 Μαρτίου, ο Τζέφρυ Πάιατ, πρώην Πρέσβυς των ΗΠΑ στην Ουκρανία και τώρα Πρέσβυς στην Ελλάδα, έκανε μια δήλωση σχετικά με τις προσπάθειες της Ρωσίας να υπονομεύσει την εξουσία του Πατριάρχη Βαρθολομαίου: «Έχουμε γίνει μάρτυρες αυτής της χειραγώγησης πληροφοριών στην Ελλάδα. Έχουμε δει τις προσπάθειες των Ρώσων στην Εκκλησία, τις προσπάθειες να υπονομεύσουν τον ρόλο του Οικουμενικού Πατριάρχη». 
Τόνισε ιδιαιτέρως ότι «ο σκοπός αυτής της αποψινής εκδήλωσης είναι να ευαισθητοποιήσει έτσι ώστε τα δημοκρατικά θεσμικά όργανα της Ελλάδας, ο ελεύθερος Τύπος της Ελλάδας -που είναι αρκετά ισχυρός- να είναι σε ετοιμότητα να ανταποκριθεί».  
Δεν είναι δύσκολο να μαντέψουμε ποια πρέπει να είναι αυτή η «ανταπόκριση» από την σκοπιά των ΗΠΑ. Και μόνο ένα ορθό κριτήριο υπάρχει  -η Αμερικανική κυβέρνηση στηρίζει εκείνους που υπηρετούν τα συμφέροντα του Αμερικανικού κράτους.
Bάσει αυτών των δεδομένων ο Τζέφρυ Πάιατ μάλλον πιστεύει ότι οποιαδήποτε κριτική στον Πατριάρχη Βαρθολομαίο είναι προσπάθεια «να υπονομεύσει τον ρόλο του» και η πλήρης υποστήριξη του Φαναρίου από το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ γίνεται μόνο για τα «θρησκευτικά δικαιώματα και τις ελευθερίες».
Μόνο που δεν είναι τόσο απλό.

Το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ και ο Τόμος

Η Αμερικανική κυβέρνηση δεν απέκρυψε ποτέ το γεγονός ότι μια από τις βασικές της πολιτικές στο έδαφος της Ουκρανίας είναι και θα είναι το «εκκλησιαστικό ζήτημα». Συνεπώς ο Τόμος και ό,τι αφορούσε αυτόν έλαβαν πλήρη υποστήριξη από το Υπουργείο Εξωτερικών. Παρουσιάζουμε μόνο μερικά από τα πιο πρόσφατα στοιχεία.
Από τους πρώτους που συνεχάρησαν τους Ουκρανούς για τον Τόμο δεν ήταν οι εκπρόσωποι των γειτονικών μας χωρών από την Πολωνία και την Λιθουανία αλλά οι εκπρόσωποι της Πρεσβείας των ΗΠΑ στο Κίεβο, οι οποίοι στις 16 Δεκεμβρίου (την δεύτερη ημέρα μετά την «ενωτική σύνοδο») έγραψαν στο Twitter: «Υποστηρίζουμε το δικαίωμα όλων των Ουκρανών να λατρεύουν όπως εκείνοι επιλέγουν. Η ανεκτικότητα και η συγκράτηση είναι το κλειδί για μια ειρηνική μεταβατική περίοδο έτσι ώστε οι άνθρωποι με διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις να μπορούν να ζουν και να ευημερούν μαζί.»
Στις 17 Δεκεμβρίου ο Εκπρόσωπος Τύπου του Υπουργείου Εξωτερικών Ρόμπερτ Παλαντίνο δήλωσε ότι «Η δημιουργία αυτής της Εκκλησίας ήταν ένα ιστορικό γεγονός για την Ουκρανία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες διατηρούν την σθεναρή υποστήριξή τους στην Ουκρανία και πιστεύουν ότι η θρησκευτική ελευθερία δεν θα πρέπει να παρεμποδίζεται από εξωτερικούς παράγοντες.»
Στις 10 Ιανουαρίου, δηλαδή τέσσερις ημέρες μετά την παραλαβή του Τόμου, ο Αμερικανός Υπουργός Εξωτερικών Μάικλ Πομπέο έγραψε: «Η ανακοίνωση αυτοκεφαλίας της 6ης Ιαν. για μια ανεξάρτητη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, σηματοδοτεί ένα ιστορικό επίτευγμα καθώς η Ουκρανία προσπαθεί να χαράξει το δικό της μέλλον. Σε αυτήν την σπουδαία στιγμή οι Ηνωμένες Πολιτείες επαναλαμβάνουν την ακλόνητη υποστήριξή τους για μια κυρίαρχη, ανεξάρτητη Ουκρανία.»  
Στις 8 Φεβρουαρίου ο Αμερικανός Πρέσβυς για την Διεθνή Θρησκευτική Ελευθερία, Σάμουελ Μπράουνμπακ, [Samuel Brownback] δήλωσε ότι η Ουάσινγκτον «χάρηκε που είδε» τις ενέργειες του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίου για την δημιουργία μιας νέας εκκλησιαστικής οργάνωσης στην Ουκρανία και πιστεύει πως πρέπει να εφαρμοστούν. 
Ακολούθως ο επικεφαλής του «Πατριαρχείου» Κιέβου, Φιλάρετος Ντενισένκο, απένειμε στον πρώην Αναπληρωτή Διευθυντή της CIA Τζακ Ντεβίν [Jack Devine] το παράσημο του Τάγματος του Αγίου Ανδρέα του Πρωτοκλήτου και ο «Μητροπολίτης» Επιφάνιος Ντουμένκο ευχαρίστησε τις ΗΠΑ για την υποστήριξή τους. 
Η στάση αυτή των Ηνωμένων Πολιτειών σχετικά με τα εκκλησιαστικά ζητήματα στην Ουκρανία, έδωσε την αφορμή σε αρκετούς ντόπιους και ξένους εμπειρογνώμονες να καταλήξουν στο λογικό συμπέρασμα ότι το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ όχι μόνο υποστήριξε αλλά κατά μία έννοια επέβλεψε την απόδοση του Τόμου στην «Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας» [OCU]. Για παράδειγμα, ο Ουκρανός πολιτικός αναλυτής Αντρέι Βιντισένκο [Andrei Vidishenko] πιστεύει ότι οι Αμερικανοί πολιτικοί μπορούν να πιέσουν το Φανάρι χρησιμοποιώντας ως εργαλείο πολιτικής χειραγώγησης την Ελληνορθόδοξη Αρχιεπισκοπή στην Αμερική. 
Δεν υπάρχει τίποτα το περίεργο σε αυτό διότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Φανάρι συνεργάζονται εδώ και πολύ καιρό πολύ αποτελεσματικά.

Το Υπουργείο Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών και το Φανάρι.

Στις 27 Οκτωβρίου του 2018 ο πρώην αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν, ο οποίος υπογράμμισε ιδιαιτέρως την σημασία δημιουργίας της «Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας», ήταν μεταξύ των καλεσμένων στην απονομή του βραβείου «Αθηναγόρας Ανθρώπινα Δικαιώματα» στον Αλέξανδρο και την Πρεσβυτέρα Ξανθή Καρλούτσου για τις πολύτιμες υπηρεσίες τους στην Εκκλησία και την Ελληνοαμερικανική Κοινότητα.
Παρεμπιπτόντως στην ίδια εκδήλωση, την οποία διοργάνωσε το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως στο ξενοδοχείο Χίλτον, βρέθηκε και εκπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου Μητροπολίτης Γαλλίας Εμμανουήλ -ο οποίος προήδρευσε στο σχισματικό «ενωτικό συμβούλιο» . 
Κατά την διάρκεια της απονομής ο π. Αλέξανδρος Καρλούτσος, απευθυνόμενος στον Τζο Μπάιντεν, δήλωσε: «Οι πολιτικοί μας δεσμοί με το Οβάλ Γραφείο ξεκίνησαν τον Νοέμβριο του 1948 όταν ο Αρχιεπίσκοπος Αθηναγόρας κλήθηκε να ηγηθεί της Ιεράς Επισκοπικής Έδρας του Αγίου Ανδρέα ως μέρος του Δόγματος Τρούμαν και του Σχεδίου Μάρσαλ, για να μην παγιδευτεί ο Πρώτος Θρόνος της Ορθοδοξίας πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα και πέσει στα κομμουνιστικά χέρια της Σοβιετικής Ένωσης του Στάλιν. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Πρόεδρος Τρούμαν αποφάσισε προσωπικά να στείλει τον έμπιστο φίλο του στην Κωνσταντινούπολη με το προεδρικό του αεροπλάνο, γνωστό τότε ως Ιερή Αγελάδα.» 
Ο π. Αλέξανδρος δεν είναι κάποιος ασήμαντος. Είναι ο εκτελεστικός σύμβουλος του Ιδρύματος Faith: Ίδρυμα Δωρεάς για την Ορθοδοξία και τον Ελληνισμό, σκοπός του οποίου είναι να χρηματοδοτεί τα ιδρύματα της Ελληνικής Ορθοδόξου Αρχιεπισκοπής των Ηνωμένων Πολιτειών. Γι’ αυτό ακριβώς πολλοί αναλυτές πιστεύουν ότι το Ίδρυμα αυτό είναι ένα από τα εργαλεία της Αμερικανικής επιρροής στην Ελλάδα. Συνεπώς, γνωρίζει για ποιο πράγμα μιλάει.
Πράγματι, η εκλογή του Πατριάρχη Αθηναγόρα και ο ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών σε αυτήν την επιχείρηση έχουν σχολιαστεί πολλές φορές. Η πιο λεπτομερής ανάλυση όλων όσων συνόδευσαν αυτό το γεγονός μπορεί να βρεθεί στο άρθρο του π. Pavel Yermilov «The Entry of the Constantinople Patriarchate into the Mainstream of US Foreign Policy in the Early Years of the Cold War». [Η είσοδος του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στην Επικρατούσα Εξωτερική Πολιτική των ΗΠΑ κατά τα Πρώιμα Χρόνια του Ψυχρού Πολέμου]. 
Η υποψηφιότητα του Πατριάρχη Αθηναγόρα προέκυψε μετά την άρνηση του Πατριάρχου Μαξίμου να συνεργαστεί με τις Αμερικανικές ειδικές υπηρεσίες, κάτι το οποίο ήταν εξαιρετικά σημαντικό για τις Ηνωμένες Πολιτείες στην πορεία αντιμετώπισης της Σοβιετικής Ένωσης. Πίσω από όλα τα όμορφα λόγια για την προώθηση των παγκοσμίων αξιών και την καταπολέμηση της «κομμουνιστικής μόλυνσης» υπήρχαν τα συνηθισμένα πολιτικά συμφέροντα του Αμερικανικού κράτους. Και ο Πατριάρχης Αθηναγόρας, ως Αμερικανός πολίτης, ήταν ο πλέον κατάλληλος να υπερασπιστεί αυτά τα συμφέροντα. 
Για παράδειγμα, σε μια από τις πρώτες του συνεντεύξεις στο περιοδικό Evening Independent, ο νεοεκλεγείς Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως δήλωσε: «Θα προωθώ πάντα την Αμερική και τα Αμερικανικά συμφέροντα, θα ζω με τα Αμερικανικά ιδεώδη και θα τα κηρύττω. Δεν θα ξεχάσω ποτέ αυτήν την μεγάλη χώρα.» 

«Θα προωθώ πάντα την Αμερική και τα Αμερικανικά συμφέροντα, θα ζω με τα Αμερικανικά ιδεώδη και θα τα κηρύττω. Δεν θα ξεχάσω ποτέ αυτήν την μεγάλη χώρα.»  

Αυτή η χωρίς περιστροφές θέση του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και η άμεση υποστήριξή του στα Αμερικανικά συμφέροντα, έκαναν ακόμη και τα μέλη του Αμερικανικού πολιτικού κατεστημένου να σαστίζουν. Ο Γενικός Πρόξενος των ΗΠΑ στην Κωνσταντινούπολη Ρόμπερτ Μακάτι [Robert Makati] έγραψε στο Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ: 
«Κατά την πρώτη επίσημη επίσκεψή μου στον Οικουμενικό Πατριάρχη Αθηναγόρα την 1η Απριλίου [1953], ο Πατριάρχης αφιέρωσε τον περισσότερο χρόνο του για να εκφράσει την αγάπη και τον θαυμασμό του προς τις Ηνωμένες Πολιτείες και όλα όσα συμβολίζει η χώρα μας. Έφτασε στο σημείο να δηλώσει ότι βλέπει την προώθηση των Αμερικανικών ιδεωδών ως τον ακρογωνιαίο λίθο του έργου του ως πατριάρχης. Ο θαυμασμός που εξέφραζε για τις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν τόσο υπερβολικός ώρες ώρες, που με έκανε να νοιώθω σχεδόν αμήχανος. Δεν μπορούσα παρά να αισθανθώ ότι εάν οι απόψεις του, ως Τούρκος πολίτης, εκφράζονταν εξίσου ανοιχτά σε μη Αμερικανούς, θα χαρακτηρίζονταν αμέσως κάτι σαν θέσεις επαγγελματία Αμερικανού λομπίστα, η επιρροή του στην Τουρκία και μεταξύ των Ορθοδόξων θα μειωνόταν και θα μπορούσε κανείς να θεωρήσει τις δηλώσεις του ως μια απλή αναμετάδοση Αμερικανικής προπαγάνδας. Απ’ όσο καταλαβαίνω, για αυτόν ακριβώς τον λόγο τα εγχειρήματά του αντιμετωπίστηκαν με κάποιον σκεπτικισμό σε ορισμένους κύκλους, κάτι το οποίο πιστεύω ότι το Υπουργείο θα πρέπει να γνωρίζει. Στο θέμα αυτό θα συνιστούσα να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να γίνει ο πατριάρχης πιο εκλεπτυσμένος όταν εκφράζει τα πλούσια φιλοαμερικανικά του συναισθήματα και να οικοδομήσουμε τις μελλοντικές μας σχέσεις μαζί του τόσο διακριτικά ώστε να αποφύγουμε την στενή συσχέτισή μας μαζί του.»

Το Υπουργείο Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών και το Φανάρι 

Το Φανάρι δεν συνδέθηκε απλώς με τα συμφέροντα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, συνεργάστηκε επίσης με την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών στην επίλυση αμιγώς εκκλησιαστικών ζητημάτων. Και όχι απλά συνεργάστηκε αλλά έλαβε οδηγίες τις οποίες δέχτηκε να εκτελέσει. 
Για παράδειγμα, το 1957 ο Πατριάρχης της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας Αλέξιος απευθύνθηκε στον Πατριάρχη Αθηναγόρα με αίτημα να δεχτεί δέκα νέους μοναχούς στην Ρωσική Μονή του Αγίου Παντελεήμονα στο Άγιον Όρος. Ο π. Pavel Yermilov λέει τι έγινε μετά:  
«Ο Πατριάρχης Αθηναγόρας διαβιβάζει αμέσως την επιστολή του Πατριάρχη Αλεξίου στον Αμερικανό πρόξενο στην Κωνσταντινούπολη. Ο πρόξενος παίρνει αυτήν την επιστολή και την στέλνει στο Υπουργείο Εξωτερικών. Η αλληλογραφία διατηρείται, τα έγγραφα αυτά υπάρχουν. Μπορείτε να τα δείτε. Στέλνει ο ίδιος αυτήν την επιστολή στο Υπουργείο Εξωτερικών ρωτώντας: πώς να απαντήσω σε αυτό; Φανταστείτε, ο Αμερικανός Υπουργός Εξωτερικών Ντάλες [Τζον Φόστερ Ντάλες] τηλεγραφεί προσωπικά στην Κωνσταντινούπολη ότι μια θετική απάντηση σε αυτήν την επιστολή δεν συνάδει με τα συμφέροντα της Δύσης στην περιοχή».
Θα πείτε ότι έγινε πριν πολύ καιρό και ότι δεν έχει καμία σχέση με την εποχή μας ούτε με τη χώρα μας; 
Πολλοί Ορθόδοξοι Χριστιανοί ένοιωσαν μεγάλη ντροπή από το γεγονός ότι ένας από τους πιο σεβαστούς ηγούμενους του Αγίου Όρους, ο Εφραίμ, θα συμμετείχε στην «ενθρόνιση» του Επιφανίου. Οι πιστοί ρώτησαν, τι κρύβεται πίσω από μια τέτοια προδοσία της Ορθοδοξίας; Η απάντηση δίνεται στο άρθρο «How the privileged are seduced, or why hegumens of Athos are going to Epiphany.» [Πώς οι προνομιούχοι παρασύρονται, ή γιατί οι ηγούμενοι του Άθωνα πηγαίνουν στον Επιφάνιο.]
Όπως αποδείχθηκε στις 14 Απριλίου του 2018, ο προαναφερθείς Αμερικανός Πρέσβυς για την Διεθνή Θρησκευτική Ελευθερία Σάμουελ Μπράουνμπακ, έδωσε χέρι βοηθείας στον Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Ήταν αυτός που στις 11 Σεπτεμβρίου πήγε στο Κίεβο, εν μέσω διαπραγματεύσεων για την ενοποίηση των σχισματικών σε μια ενιαία θρησκευτική οργάνωση. Και στις 17 Απριλίου η Μονή Βατοπαιδίου δέχτηκε επίσκεψη από τον Τζέφρυ Πάιατ, αυτόν που ήταν εξοργισμένος επειδή η Ρωσία δυσφημεί τον ρόλο του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Και ήταν αυτός που έγραψε στο Twitter του: «Είχα την τιμή να συναντηθώ με τον Μητροπολίτη Ναυπάκτου Ιερόθεο στο Βατοπαίδι. Είχαμε μια σημαντική συζήτηση για την Ορθοδοξία στον κόσμο και την υποστήριξη του Οικουμενικού Πατριαρχείου από τις Ηνωμένες Πολιτείες».  
Στις 12 Οκτωβρίου του 2018 ο Αρχιμανδρίτης Εφραίμ προσκλήθηκε στην Ουάσινγκτον, στον Λευκό Οίκο και στο Υπουργείο Εξωτερικών, όπου συναντήθηκε με τον Ευγένιο Φίσελ (Eugene Fishel), επικεφαλής του Γραφείου Πληροφοριών και Έρευνας του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ και ειδικός σύμβουλος του Αναπληρωτή Υπουργού Ευρωπαϊκών και Ευρασιατικών Υποθέσεων Wess Mitchell· τον George Kent, Αναπληρωτή Γραμματέα Ευρωπαϊκών και Ευρασιατικών Υποθέσεων· και τον Σάμουελ Μπράνουνμπακ, ο οποίος διαδραματίζει έναν από τους βασικούς ρόλους στην επιχείρηση δημιουργίας της «Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας» (OCU). Και μόνο μετά από αυτές τις «φιλικές» συναντήσεις, ο ηγούμενος Εφραίμ πήγε στην Ουκρανία … 

Φροντίζοντας την Ορθοδοξία με Αμερικανικό στυλ  

Όπως μπορείτε να δείτε, το Αμερικανικό κράτος συμμετέχει ενεργά στην θρησκευτική ζωή της Ουκρανίας. Και αυτό που προκαλεί έκπληξη είναι οι δηλώσεις του Τζέφρυ Πάιατ, ο οποίος κατηγορεί την Ρωσία ότι αποπειράται να υπονομεύσει τον ρόλο του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Το γεγονός ότι συζήτησε με τον προκαθήμενο της Εκκλησίας της Ελλάδος το ζήτημα της δημιουργίας της «Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας» (OCU) διόλου δεν τον ενοχλεί. Ούτε τον ενοχλεί η συνεχής επαφή των πολιτικών αρχών του Άθωνος με τους ηγούμενους των μοναστηριών του Αγίου Όρους. 
Με το που πήγε όμως ο πολιτικός διοικητής του Αγίου Όρους Κωνσταντίνος Δήμτσας στην Αγία Πετρούπολη, ο Αμερικανός αυτός αξιωματούχος άρχισε να δασκαλεύει τα Ελληνικά μέσα ενημέρωσης για το πώς θα πρέπει να καλύψουν την επίσκεψη αυτή και πώς θα πρέπει να μιλάνε γενικά για την Ορθοδοξία. Και αυτό, παρά το γεγονός ότι ούτε αυτός ούτε οποιοσδήποτε άλλος εκπρόσωπος της Αμερικανικής κυβέρνησης χρειάζεται η Ορθοδοξία να είναι η πίστη εκατομμυρίων ανθρώπων.
Την ίδια όμως στιγμή όλοι τους για κάποιον λόγο χρειάζονται μια «ενιαία Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας». Για ποιον λόγο; Η ερώτηση αυτή απαντήθηκε από έναν πολίτη των Ηνωμένων Πολιτειών, τον «επίσκοπο» Boris Gudziak της «Ουκρανικής Ελληνόρρυθμης Εκκλησίας» (UGCC) [ΟΥΝΙΤΕΣ] : «Θα είναι πιο εύκολο να διεξαχθεί ένας θεολογικός, πνευματικός, οικουμενικός διάλογος με μια Εκκλησία». Προφανώς το Αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών αποφάσισε ότι, πρώτον, με την σχισματική OCU ήταν απαραίτητο να δημιουργηθεί ένα ισχυρό εργαλείο εξόντωσης του ρόλου του Πατριαρχείου Μόσχας στην ζωή της παγκόσμιας Ορθοδοξίας και, δεύτερον, να συγχωνευθούν όλοι οι Ουκρανοί σε μια κοινή θρησκευτική μάζα: όχι μόνο γίνεται έτσι πιο ευδιάκριτος αυτός με τον οποίον έχεις να κάνεις, είναι και ευκολότερο να επιτευχθεί «οικουμενική ενότητα». Με ποιόν; Είναι γνωστό με ποιον. 
Όταν λοιπόν ακούμε ότι η Αμερικανική κυβέρνηση άρχισε ξαφνικά να ανησυχεί ότι κάποιος κάπου καταπιέζει τους Ορθόδοξους Χριστιανούς, ας μην βιαστούμε να βγάλουμε συμπεράσματα. Το πιο πιθανό είναι ότι οι εκπρόσωποι αυτής της χώρας δεν νοιάζονται για την προστασία της Ορθοδοξίας, ούτε για το αν οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους άλλους πολίτες. Στις περισσότερες περιπτώσεις προστατεύουν τους υποστηρικτές τους, τους οποίους σε άλλες περιστάσεις και αν είναι προς το συμφέρον του Αμερικανικού κράτους, δεν θα έχουν κανένα πρόβλημα να τους προδώσουν. Η Ορθοδοξία όμως, η θρησκευτική ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν έχουν καμμία σχέση. 

***

Μετάφραση Φαίη