Η Αγία Φιλοθέη η Αθηναία

Η αγία Φιλοθέη με γυναίκες που εύρισκαν κοντά της καταφύγιο. Πίνακας Ε.

Δούκα, Ιερός Ναός Αγίας Φιλοθέης, Φιλοθέη.

Η αγία Φιλοθέη, για την εκτέλεση του πνευματικού και του κοινωνικού έργου που είχε ανατεθεί στο μοναστήρι της από τον Θεό, είχε μαζέψει μεγάλη περιουσία. Δεν έλειψαν, βέβαια, οι “έξυπνοι”, οι οποίοι καταπατούσαν και διεκδικούσαν τα κτήματα της μονής. Όμως η αγία Φιλοθέη, που ήταν βέβαια μεγάλη ασκήτρια, δεν θυσίασε την περιουσία που διαχειριζόταν ως ιερή παρακαταθήκη για να κάνουν κάποια λαμόγια τις αρπαχτές τους!  Υπερασπίστηκε δυναμικά την περιουσία της μονής της, όπως όφειλε να κάνει, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα να έρθει σε ρήξη με όλη την Αθήνα.

 
Περνούσε τώρα τις μέρες της με νηστείες, με αγρυπνίες, με προσευχές, με μελέτη και καλωσύνες. Σαν την μέλισσα εργαζότανε και μάζευε το μέλι της αρετής.
Τότε την διέταξε εν οράματι ο Άγιος Ανδρέας ο Πρωτόκλητος να κτίση ένα παρθενώνα (=γυναικείο μοναστήρι). Ευχαρίστως τον ήκουσε και τον έκτισε και δια την ψυχήν του ανδρός της που τον έλεγαν Ανδρέα, τον τίμησε με το όνομα του Αγίου Ανδρέα. Έκτισε εκεί και αρκετά κελλιά και άλλα αναγκαία οικοδομήματα για τις παρθένες. Τον επροικοδότησε με Μετόχια και υποστατικά, ώστε να μπορούν να συντηρούνται οι μοναχές, που έμεναν σ’ αυτόν τον Παρθενώνα. Τον έκτισε κοντά στο σπίτι της, που ήτανε στη σημερινή Πλάκα, εκεί ακριβώς που είναι (σήμερα) η Αρχιεπισκοπή Αθηνών.
Ο Παρθενών αυτός εξακολουθούσε με την χάριν του Θεού να βρίσκεται και να ακμάζη καθ’ όλην την Τουρκοκρατίαν. Είχε πολλές μοναχές. Ήταν όπως είπαμε με διάφορα υποστατικά και Μετόχια. Είχε και πολλά υπέροχα χρυσοϋφαντα άμφια και σκεύη. Τα χρησιμοποιούσαν, στις γιορτές και πανηγύρεις και στις ολονυκτίες που εγίνοντο εκεί συχνά. Περισσότερον όμως απ’ όλα ήταν πλουτισμένος κατόπιν ο Παρθενώνας με το Άγιο Λείψανό της. Βρισκότανε στο δεξιό μέρος του ιερού Βήματος. Το ασπαζόταν όλοι με ευλάβειαν και αυτό ανέδιδε θαυμαστή ευωδία. Ήταν ένα σημείο της αγιότητός της. (…)
Μαζί της η Αγία επήρε και όσες άλλες γυναίκες είχε στην υπηρεσία της, όταν έμενε στο πατρικό της σπίτι. Τας είχε από προτήτερα προπαρασκευασμένες και κατηχημένες εις την κατά Θεόν πολιτείαν. Εκτός απ’ αυτές και πολλές άλλες κοπέλλες, από τις καλύτερες και περιβλεπτότερες των Αθηνών εμιμούντο το παράδειγμά της. Εγκατέλειπαν και αυτές τα πρόσκαιρα και μάταια του κόσμου τούτου και εντύνοντο το Μοναχικόν σχήμα. Με χαρά υπετάσσοντο εις την Αγία Καθηγουμένην. Ακούγανε τα ψυχοσωτήρια και γλυκύτατα λόγια της. Έβλεπαν την πραότητά της. Ένοιωθαν τον πλούτον των αρετών της και ελκύοντο κοντά της, όπως ακριβώς ο σίδηρος τραβιέται από τον μαγνήτην. Έτσι είναι! Η αρετή τραβάει τον καλοπροαίρετον και η κακία τον διώχνει.
Είχε η μακαρία πολύ συμπόνοια στους πτωχούς και πάσχοντας. Καθημερινά είχε την φροντίδα τους και την έγνοιά τους. Για το σκοπό δέ αυτό, έχτισε κοντά στο Μοναστήρι της νοσοκομεία και ξενοδοχεία, άσυλα και εργαστήρια. (Σημείωση: Σαν αυτά που είχε βάλει μπρος ο Γέροντας Εφραίμ και τον σταμάτησαν.) Επήγαινε και επισκέπτετο συχνά τους αρρώστους που είχαν διάφορα νοσήματα. Τους έλεγε παρηγορητικά λόγια από το Ευαγγέλιο, που τρέφουνε την ψυχή. Τους πήγαινε και τα αναγκαία, για την τροφήν του σώματος. Εγίνετο η μακαρία “τοις πάσι, τα πάντα, ίνα πάντως τινάς κερδίση”, ή μάλλον, ίνα πάντας κερδίση.
Εντός ελαχίστου χρόνου απέκτησε η Μονή πολλά Μετόχια από δωρεές των χριστιανών. Στα Πατήσια ήτανε το ένα. Αυτό το έκτισε η Οσία, για να έχη περισσότερη ησυχία. Εκεί είναι σήμερον ο ναός του Αγίου Ανδρέου, εις την οδόν Λευκωσίας. Αυτόν τον αγιογράφησε τελευταίως ο μεγάλος αγιογράφος Φώτης Κόντογλου και τον έχουνε παραχωρήσει εις το Άσυλον Ανιάτων. Είχε μετόχια το Μοναστήρι της Αγίας Φιλοθέης, την όμορφη Εκκλησιά στη Καλογρέζα. Επήρε δέ το όνομα η Καλογρέζα από την Καλογρηά Φιλοθέη. Σ’ αυτό το Μετόχι της της μετέφεραν τραυματισμένη από τους Τούρκους και σ’ αυτό εκοιμήθη. Επίσης στο Ψυχικό και στα νησιά είχε Μετόχια.
Το δέ Ψυχικό επήρε το όνομα αυτό, εξ αιτίας της Αγίας Φιλοθέης και ως εξής: Εις την περιοχήν εκείνην δεν υπήρχε νερό. Οι άνθρωποι, που πήγαιναν και ήρχοντο στη Κηφησιά με τα πόδια, ή με τα αμάξια, ή με τα ζώα, υπέφεραν πολύ από τη δίψα. Η Αγία έκαμε ένα “ψυχικό”, άνοιξε δηλ. για την ψυχή της ένα πηγάδι στο δρόμο, για να πίνουν νερό οι άνθρωποι και τα ζώα. Από αυτό δέ το “ψυχικό”, που έκαμε η Φιλοθέη επήρε το ωραίο προάστειον των Αθηνών το όνομα Ψυχικόν.
Επίσης και το άλλο προάστειον των Αθηνών, η Φιλοθέη, επήρε το όνομα από την Αγία. Ανατολικά των Αθηνών, εκεί που είναι σήμερα το προάστειον Φιλοθέη ήταν ένα σπήλαιον. Σ’ αυτό κλεινότανε η Αγία και προσευχότανε και ασκήτευε. Σώζεται ακόμη μέχρι σήμερον. Κοντά δέ σ’ αυτό το σπήλαιον, ήταν και Ναός του Αγίου Ανδρέου ο οποίος τώρα πήρε το όνομα της Φιλοθέης. Όσα δέ κορίτσια έμεναν ορφανά και δεν είχαν πού να μείνουν, επήγαιναν στο Μοναστήρι της Αγίας Φιλοθέης. Εκεί τα εσπούδαζεν, αναλόγως της περιουσίας και της κοινωνικής των θέσεως. Τα φτωχά τα εμάθαινε να υφαίνουν, να γνέθουν και όλες τις άλλες δουλειές του νοικοκυριού, που χρειαζότανε μια πτωχή κοπέλλα, για να ζήση. Όταν ήρχοντο σε ηλικίαν, τις ερωτούσε η Αγία και, αν μεν ήθελαν να καλογερέψουν, έμεναν κοντά της, αλλοιώς τις επάντρευε.
Τα κορίτσια αυτά καθόντανε σε περιποιημένα κελλιά. Η δέ Αγία, για τον εαυτό της, είχε ένα σκητήριο, που κατέβαινε με πολλά σκαλοπάτια. Εκεί μέσα έμενε πολύ καιρό και προσηύχετο.
Ως το 1821, βρισκότανε στο Ασκηταριό της, το προσευχητάριό της, ο υφαντός σάκκος της, η ανέμης της, το αδράχτι της με το σφονδύλι, ο αργαλειός και ό,τι άλλο είχε και ειργάζετο.
Η Αγία είχε πραότητα και ανδρείαν μεγάλην. Γι’ αυτό ο υμνωδός λέγει:

“Δαυίδ γαρ το πράον έσχες

και Σολομώντος, αγνή, την σοφίαν

Σαμψών την ανδρείαν

και Αβραάμ το φιλόξενον”.

Ήταν όμως και ισχυρού χαρακτήρος και δεν επέτρεπε σε κείνους, που είχαν κτήματα παρακείμενα στα κτήματα των Μετοχίων της, να τα καταπατούν. Γι’ αυτό και ήλθε σε ρήξι με τους συμπολίτας της Αθηναίους, καθώς και με την Μονήν Πεντέλης, λόγω ακριβώς των κτηματικών διαφορών. Τόσο δέ πολύ ήταν ωργισμένοι οι Αθηναίοι εναντίον της, ώστε εδέησαν να στείλη το Πατριαρχείον τον Μέγα Λογοθέτην Ιέρακα, για να τους συμβιβάση.
Προς αυτόν τον Ιέρακα έγραψε κατόπιν η Αγία Φιλοθέη μια ευχαριστήριο επιστολή. Είναι γραμμένη σε ωραία αττική γλώσσα. Αλλά σ’ αυτήν στολίζει τους συγχρόνους της Αθηναίους, και τους κατοίκους της Αττικής, που την είχαν πολύ πικράνει.
Όλοι, οι πάσχοντες, οι άρρωστοι και οι κατατρεγμένοι από τους Τούρκους έτρεχαν στο Μοναστήρι της Αγίας, για βοήθεια.
π. Χαραλάμπους Βασιλόπουλου, Η Αγία Φιλοθέη η Αθηναία, εκδ. “Ορθοδόξου Τύπου”, σελ. 10-16