Μιά ἁπλή «ἀνάγνωση» τοῦ Τόμου τῆς Αὐτοκεφαλίας

Πρό δύο μηνῶν περίπου, ἀλγεινή ἐντύπωση μοῦ προκάλεσε ἡ εἴδηση ὅτι ὁ Τόμος τῆς Αὐτοκεφαλίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας καλλιγραφήθηκε ἀπό Ἁγιορείτη, καί θέλησα γιά λόγους συνειδήσεως, ὡς Ἁγιορείτης κι ἐγώ, ἄν καί ἀνάξιος, νά γράψω κάτι γιά τό θέμα αὐτό, ὡς ἕνα μικρό ἀντίβαρο στήν παραπάνω εἴδηση. Διάβασα λοιπόν τό κείμενο τοῦ Τόμου, μετά τή δημοσίευσή του [1], καί ἔγραψα τότε τίς παρακάτω παρατηρήσεις, ἀλλά δέν τίς δημοσίευσα τελικά, περιμένοντας νά γράψουν καί νά μιλήσουν ἄλλοι, οἱ πλέον ἁρμόδιοι καί ἐνδεδειγμένοι. Κατά τό διάστημα πού μεσολάβησε, εἰπώθηκαν καί γράφτηκαν πολλά σχετικά μέ τόν Τόμο, καί δέν θά ἔπιανα νά συμπληρώσω τό παρόν, ἄν δέν εἶχε γίνει πρόσφατα γνωστό ὅτι 4-5 Ἁγιορειτικές Μονές φάνηκαν θετικές στήν πρόσκληση τοῦ Ἐπιφανίου πρός τήν Ἱερά Κοινότητα νά στείλη ἀντιπροσωπία στό Κίεβο γιά τήν ἐνθρόνισή του [2], καί ὅτι 2 ἤ 3 Ἁγιορεῖτες, μεταξύ τῶν ὁποίων καί ἕνας ἡγούμενος (ὁ Γέροντας τοῦ ἱερομονάχου πού καλλιγράφησε τόν Τόμο) συμμετεῖχαν στήν ἀντιπροσωπία τοῦ Πατριαρχείου πού παρέστη στήν τελετή τῆς Ἐνθρόνισης.

Παραθέτω λοιπόν παρακάτω τίς παρατηρήσεις καί τόν προβληματισμό μου ἀπό τήν ἀνάγνωση τοῦ Τόμου, καί ζητῶ τήν ἐπιείκειά σας γιά τήν ὀλιγομάθειά μου.

Μετά τήν πρώτη εἰσαγωγική παράγραφο τοῦ Τόμου, ἐρχόμενος ὁ λόγος στό κυρίως θέμα τῆς Οὐκρανικῆς Αὐτοκεφαλίας, ἀρχίζει μέ ἕνα λάθος, θά ἔλεγε κανείς χονδρό: ὅτι δηλαδή οἱ ἐκκλησιαστικοί ἄρχοντες τῆς Οὐκρανίας ἐπί 30 ἔτη ζητοῦσαν διακαῶς τήν ἐκκλησιαστική αὐτοδιοίκηση τῆς χώρας τους (γράφει ἐπί λέξει: «τῆς Οὐκρανίας, ... τὴν ὁλοτελῆ πολιτικὴν αὐτῆς ἀνεξαρτησίαν ἀπολαβούσης, τῶν δὲ πολιτειακῶν καὶ ἐκκλησιαστικῶν αὐτῆς ἀρχόντων ἐπὶ τριακονταετίαν ὅλην διακαῶς αἰτουμένων τὴν ἐκκλησιαστικὴν αὐτῆς αὐτοδιοίκησιν ...») πράγμα τό ὁποῖο ἀσφαλῶς δέν ἀληθεύει, ἀφοῦ οἱ καθαιρεμένοι καί ἀφορισμένοι ἤ ἀχειροτόνητοι ρασοφόροι δέν μποροῦν νά λέγονται ἐκκλησιαστικοί ἄρχοντες τῆς χώρας τους καί πολύ περισσότερο ὅταν δέν τούς ἀκολουθεῖ παρά μόνο μία μικρή μᾶλλον μερίδα τῶν πιστῶν.

Συνεχίζοντας τό κείμενο, «ὁρίζομέν τε καὶ ἀνακηρύττομεν», γράφει, «ἵνα σύμπασα ἡ ἐν τοῖς ὁρίοις τοῦ ... Κράτους τῆς Οὐκρανίας περιλαμβανομένη Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία, μετὰ τῶν Ἱερῶν Μητροπόλεων, ... , Ἐπισκοπῶν, μοναστηρίων τε καὶ ἐνοριῶν καὶ πάντων τῶν ἐν αὐταῖς ἐκκλησιαστικῶν καθιδρυμάτων, ... , ὑπάρχῃ τοῦ λοιποῦ κανονικῶς αὐτοκέφαλος, ... Πρῶτον ἐν τοῖς ἐκκλησιαστικοῖς πράγμασιν ἔχουσα καὶ ἐπιγιγνώσκουσα τὸν ἑκάστοτε κανονικὸν Προκαθήμενον αὐτῆς», περί τοῦ ὁποίου διευκρινίζεται στήν τελευταία παράγραφο τοῦ κειμένου ὅτι εἶναι ὁ Ἐπιφάνιος!  Ἀφήνοντας κατά μέρος τό ἄν ἔχει δικαίωμα τό Πατριαρχεῖο νά ὁρίζη καί νά ἀποφασίζη μονομερῶς γιά τό πολύπλοκο αὐτό Οὐκρανικό θέμα, ἀναρωτιέται κάθε ἁπλός ἄνθρωπος: οἱ Μητροπόλεις καί Ἐπισκοπές τῶν ἐνενήντα Ἀρχιερέων, οἱ δωδεκάμισι χιλιάδες περίπου ἐνορίες, τά διακόσια πενήντα μοναστήρια τῶν πέντε χιλιάδων μοναχῶν [3] καί τά ὑπόλοιπα πολλά ἱδρύματα τῆς αὐτονόμου Οὐκρανικῆς Ἐκκλησίας, πού ὑπάγεται στό Πατριαρχεῖο τῆς Μόσχας, ἔπαψαν νά ὑπάρχουν; ἤ μήπως ἑνώθηκαν μέ τούς, μέχρι πρό τινος τουλάχιστον, σχισματικούς τοῦ Ἐπιφανίου; Ἀλλά  γνωρίζουμε ὅτι αὐτό δέν συνέβη. Τότε λοιπόν τί ἰσχύει γιά αὐτά, σύμφωνα μέ τή νομοθεσία πού εἰσάγει ὁ Τόμος;  Ἤ θά ὑποταχθοῦν στόν Ἐπιφάνιο, ἤ θά εἶναι πλέον ἀντικανονικά καί παράνομα ἀπό ἐκκλησιαστικῆς ἀπόψεως; Γιατί αὐτό τό συμπέρασμα βγαίνει ἀπό τήν ἀνάγνωση τοῦ κειμένου! Καί ἑπομένως, γιά ὅσους ἀναγνωρίζουν τόν Τόμο ὡς ἔγκυρο, ἡ μέχρι πρό ὀλίγου «μόνη κανονική Ἐκκλησία τῆς Οὐκρανίας» (κατ᾿ ὁμολογία καί τοῦ ἰδίου τοῦ Πατριαρχείου Κων/πόλεως) εἶναι πλέον παράνομη!

Ἀναρωτιέται κανείς, ποιό κανονικό ἔγκλημα διέπραξαν οἱ ἄνθρωποι αὐτοί, ὥστε νά τύχουν τέτοιας ἀντιμετώπισης ἀπό μέρους τοῦ Πατριαρχείου Κων/πόλεως; Μήπως τό ὅτι δέν θέλησαν νά γίνουν αὐτοκέφαλοι καί μάλιστα συγκοινωνώντας μέ ἀμετανόητους σχισματικούς καί παρασυνάγωγους;

Καί συνεχίζει τό κείμενο τοῦ Τόμου λέγοντας ὅτι τήν νεοϊδρυθεῖσα «Αὐτοκέφαλον Ἐκκλησίαν ἐπιγιγνώσκομεν καὶ ἀνακηρύττομεν πνευματικὴν ἡμῶν θυγατέρα καὶ πάσαις ταῖς ἀνὰ τὴν οἰκουμένην Ὀρθοδόξοις Ἐκκλησίαις συνιστῶμεν ὡς ἀδελφὴν ἀναγνωρίζεσθαι». Ἀλλά τί σημαίνουν αὐτές οἱ σχέσεις συγγενείας μεταξύ Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν δέν διευκρινίζει. Μήπως ὅτι ἐκτός τῶν ἄλλων δεσμεύσεων πού θά ἔχη ἡ νέα Ἐκκλησία ἔναντι τοῦ Πατριαρχείου (ἀναφέρονται ἀναλυτικότερα στόν Καταστατικό Χάρτη), θά ἔχη καί τήν ἠθική ὑποχρέωση νά ὑποτάσσεται; καί ὅτι καί οἱ ἄλλες Αὐτοκέφαλες Ἐκκλησίες ἐνώπιον τοῦ Πατριαρχείου Κων/πόλεως εἶναι σάν θυγατέρες καί ἄρα μεταξύ τους ἀδελφές; Παρακάτω πάντως τό λέει αὐτό κάπως διαφορετικά: «Προσεπιδηλοῦμεν τοῖς ἀνωτέρω ὅτι ἡ ἐν Οὐκρανίᾳ Αὐτοκέφαλος Ἐκκλησία γινώσκει ὡς κεφαλὴν τὸν Ἁγιώτατον Ἀποστολικὸν καὶ Πατριαρχικὸν Οἰκουμενικὸν Θρόνον, ὡς καὶ οἱ λοιποὶ Πατριάρχαι καὶ Προκαθήμενοι». Ἄν καί δέν εἶναι ἡ πρώτη φορά πού λέγονται καί γράφονται αὐτά, ἀναρωτιέται καί πάλι ὁ καθένας, πῶς γίνεται μία Αὐτοκέφαλος Ἐκκλησία νά ἔχη ἄλλη Ἐκκλησία ὡς Κεφαλή, ὅταν μάλιστα ὡς γνωστόν, Κεφαλή τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εἶναι ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός καί ὄχι κάποιος Πατριαρχικός Θρόνος (βλ. Ἐφεσ. ε´23, Κολασ. α´18). Παραβλέποντας λοιπόν καί τά ἀνωτέρω ὡς ἐνδεχομένως ἀτυχεῖς ἐκφράσεις γιά ἕνα ἐπίσημο ἔγγραφο, ἔρχομαι σέ δύο σημεῖα ἀκόμα.

Λέει παρακάτω τό κείμενο, ὅτι τά ἤδη ὑπάρχοντα ὑπερόρια Θυσιαστήρια τῆς νέας Ἐκκλησίας θά ὑπάγονται στό ἑξῆς «κατὰ τὴν τάξιν, τῷ Οἰκουμενικῷ Θρόνῳ, τῷ ἔχοντι τὴν κανονικὴν ἁρμοδιότητα ἐπὶ τῆς Διασπορᾶς». Ἀλλά σέ ποιά Διασπορά ἀναφέρεται, δέν διευκρινίζει καί πάλι. Σέ αὐτή τῶν Οὐκρανῶν, ἤ σέ αὐτή τῶν Ὀρθοδόξων γενικά;. Διότι ἄν ἀναφέρεται στή Διασπορά τῶν Ὀρθοδόξων (τό πιθανότερο), τότε πῶς γίνεται τόσα ἄλλα Πατριαρχεῖα (Ἀντιοχείας, Μόσχας, Σερβίας, Ρουμανίας, κ.ἄ.) νά ἔχουν ἐπισκόπους καί ἐνορίες στό ἐξωτερικό, σέ χῶρες πού δέν ὑπάγονται σέ ἄλλη αὐτοκέφαλη Ἐκκλησία; Μήπως λοιπόν δέν εἶναι κοινῶς ἀναγνωρισμένη καί κανονικῶς (βάσει κανόνων) κατοχυρωμένη αὐτή ἡ τάξη καί κανονική ἁρμοδιότητα ἐπί τῆς Διασπορᾶς, τήν ὁποία ἐπικαλεῖται ὁ Τόμος;

Ἀλλά ἡ κορωνίδα ὅλων τῶν ἀνωτέρω προβλημάτων βρίσκεται ἀσφαλῶς στά ἑπόμενα. Λέει τό κείμενο γιά τούς ἀρχιερεῖς καί λοιπούς κληρικούς τῆς νέας Ἐκκλησίας, ὅτι θά ἔχουν τό δικαίωμα τῆς «ἐκκλήτου προσφυγῆς τῷ Οἰκουμενικῷ Πατριάρχῃ, κατέχοντι τὴν κανονικὴν εὐθύνην τοῦ λαμβάνειν ἀμετακλήτως ἀποφάσεις ἐπὶ τῶν κρίσεων δι’ ἐπισκόπους καὶ λοιποὺς κληρικοὺς τῶν τοπικῶν Ἐκκλησιῶν, συμφώνως τοῖς θ΄ καὶ ιζ´ ἱεροῖς κανόσι τῆς Δ´ ἐν Χαλκηδόνι Οἰκουμενικῆς Συνόδου». Ὅμως, ὁ καθένας πού ἔχει τή δυνατότητα νά ἀνοίξη καί νά διαβάση τό «Πηδάλιο» τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου θά διαπιστώση ὅτι οἱ ἀνωτέρω δύο ἱεροί κανόνες πού ἀναφέρει ὁ Τόμος ἰσχύουν μόνο γιά τούς κληρικούς τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί ὄχι γιά αὐτούς τῶν ἄλλων Πατριαρχείων. Καί σήμερα ἄλλωστε, οἱ Αὐτοκέφαλες Τοπικές Ἐκκλησίες δέν ἀναγνωρίζουν στό Πατριαρχεῖο Κωνσταντινουπόλεως τό προνόμιο αὐτό πού ἐπικαλεῖται [4]. Εἶναι φανερό ἑπομένως, ὅτι ἡ ἀναγνώριση τοῦ Τόμου ὡς ἐγκύρου, συνεπάγεται σύν τοῖς ἄλλοις καί ἀναγνώριση ἑνός πολύ μεγάλου «προνομίου» γιά τό Πατριαρχεῖο Κωνσταντινουπόλεως, τό ὁποῖο θά ἔλεγε κανείς ὅτι ἁρμόζει μᾶλλον στόν Πάπα τῆς Ρώμης, ὡς ὑποτίθεται ἀλαθήτου, καί ὄχι σέ ὀρθόδοξο Ἱεράρχη ἤ Θρόνο.

Νομίζω λοιπόν, κατόπιν τῶν ἀνωτέρω, ὅτι ἡ ὅποια «καλλιγράφηση» τοῦ Τόμου τῆς Αὐτοκεφαλίας, μοιάζει μέ προσπάθεια νά «χρυσωθῆ τό χάπι», ἤ μᾶλλον ὁ Χάρτης τῆς διχονοίας τῶν Ὀρθοδόξων, τήν ὁποία εὔχομαι, βέβαια, νά μεταβάλη ὁ Κύριος σέ ὁμόνοια ἐν ἀληθείᾳ.

Ἕνας ἁγιορείτης κοινοβιάτης

22 Ἰαν. /4 Φεβρ. 2019

____________________

[1] στήν ἱστοσελίδα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου.

[2] δέν ἐστάλη ἀντιπροσωπία τελικά, λόγω τῆς ἀρνητικῆς στάσης τῶν περισσοτέρων Ἱερῶν Μονῶν.

[3] σύμφωνα μέ πρόσφατη ἐπιστολή τῆς Αὐτονόμου Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας πρός τούς Μητροπολίτες τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, τήν ὁποία ὑπογράφει ὁ Μητροπολίτης Μπορίσπολ καί Μπροβαρί Ἀντώνιος (βλ. dogma.gr, 29 Ιανουαρίου 2019).

[4] κατά τόν Πατριάρχη Κύριλλο Μόσχας (βλ. patriarchia.ru/gr/db/text/5333814.html).