Ἑρμηνεία στὸν Χριστουγεννιάτικο Ἰαμβικὸ Κανόνα Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ

«...Διάβαζα τ᾿ ἀρχαῖα τροπάρια, καὶ βρισκόμουνα σὲ μιὰ κατάσταση ποὺ δὲν μπορῶ νὰ τὴ μεταδώσω στὸν ἄλλον. Πρὸ πάντων ὁ ἰαμβικὸς Κανόνας «Ἔσωσε λαόν», μὲ κεῖνες τὶς παράξενες καὶ μυστηριώδεις λέξεις, μ᾿ ἔκανε νὰ θαρρῶ πὼς βρίσκουμαι στὶς πρῶτες μέρες τῆς δημιουργίας, ὅπως ἦταν πρωτόγονη ἡ φύση ποὺ μ᾿ ἔζωνε, ὁ θεόρατος βράχος, ποὺ κρεμότανε ἀπάνω ἀπὸ τὴ μικρὴ ἐκκλησιά, ἡ θάλασσα, τ᾿ ἄγρια δέντρα καὶ τὰ χορτάρια, οἱ καθαρὲς πέτρες, τὰ ρημονήσια ποὺ φαινότανε πέρα στὸ πέλαγο, ὁ παγωμένος βοριὰς ποὺ φυσοῦσε κ᾿ ἔκανε νὰ φαίνουνται ὅλα κατακάθαρα, τ᾿ ἀρνιὰ ποὺ βελάζανε, οἱ τσομπάνηδες ντυμένοι μὲ προβιές, τ᾿ ἄστρα ποὺ λάμπανε σὰν παγωμένες δροσοσταλίδες τὴ νύχτα! Ὅλα τά ῾βλεπα μέσ᾿ ἀπὸ τοὺς χριστουγεννιάτικους ὕμνους, μέσ᾿ ἀπὸ τὰ ἰαμβικὰ ἐκεῖνα ἀποκαλυπτικὰ λόγια, σὰν καὶ τοῦτα»... 

Φώτης Κόντογλου.

Διαβάστε τὸν Ἰαμβικὸ κανόνα καὶ τὴν ἀπόδοσή του ἀπὸ τὸν φιλόλογο Γεώργιο Ἔξαρχο…

Ὠδὴ α΄

Ἔσωσε λαόν, θαυματουργῶν Δεσπότης Ὑγρὸν θαλάσσης, κῦμα χερσώσας πάλαι. Ἑκὼν δὲ τεχθεὶς ἐκ Κόρης, τρίβον βατὴν Πόλου τίθησιν ἡμῖν· ὃν κατ᾿ οὐσίαν Ἶσόν τε Πατρί, καὶ βροτοῖ δοξάζομεν.

Ἀπόδοση

Ὁ Δεσπότης Θεὸς ἔσωσε θαυματουργικὰ τὸν λαὸ (τοῦ Ἰσραήλ), μετατρέποντας σὲ στεριά τὸ κύμα (τῆς Ἐρυθρᾶς θάλασσας), θέλησε νὰ γεννηθεῖ ἀπὸ Παρθένο Κόρη, κάνοντας διαβατὸ σὲ ἐμᾶς τὸν δρόμο (τοῦ Παραδείσου). Ἂς δοξάσουμε Αὐτὸν ποὺ εἶναι τέλειος Θεὸς καὶ τέλειος Ἄνθρωπος.

  

Ὠδὴ γ΄

Νεῦσον πρὸς ὕμνους, οἰκετῶν Εὐεργέτα Ἐχθροῦ ταπεινῶν, τὴν ἐπηρμένην ὀφρύν· φέρων τε παντεπόπτα, τῆς ἁμαρτίας Ὕπερθεν ἀκλόνητον, ἐστηριγμένους Μάκαρ μελῳδούς, τῇ βάσει τῆς πίστεως.

Ἀπόδοση

Στῆσε τὸ αὐτί σου στοὺς ὕμνους ποὺ ψέλνουμε τῶν οἰκετῶν σου, Εὐεργέτη, καὶ ταπείνωσε τὸ ἀνασηκωμένο φρῦδι (τοῦ διαβόλου) ὑψώνοντας, Ἐσύ ποὺ τὰ βλέπεις ὅλα, ἐμᾶς τοὺς μελωδούς σου, ἀπάνω ἀπὸ τὴν ἁμαρτία, στηριγμένους στὴν βάση τῆς πίστεως.

Ὠδὴ δ΄

Γένους βροτείου, τὴν ἀνάπλασιν πάλαι ᾌδων Προφήτης, Ἀββακοὺμ προμηνύει Ἰδεῖν ἀφράστως, ἀξιωθεὶς τὸν τύπον· Νέον βρέφος γάρ, ἐξ ὄρους τῆς Παρθένου Ἐξῆλθε λαῶν, εἰς ἀνάπλασιν Λόγος.

Ἀπόδοση

Τὴν ἀνάπλαση τοῦ γένους τῶν ἀνθρώπων ψάλλοντας ἀπὸ παλιά Προφήτη Ἀββακοὺμ προφήτευες, γιατὶ ἀξιώθηκες νὰ προειδεῖς μὲ ἄρρητο τρόπο τὸν τύπο τοῦ μυστηρίου: τὸν Λόγο τοῦ Θεοῦ ποὺ ἦρθε ὡς βρέφος νέο γιὰ ν᾿ ἀναπλάσει τοὺς λαούς, ἀπὸ τὸ ὄρος τῆς Παρθένου.

Ὠδὴ ε΄

Ἐκ νυκτὸς ἔργων, ἐσκοτισμένης πλάνης Ἱλασμὸν ἡμῖν, Χριστὲ τοῖς ἐγρηγόρως Νῦν σοι τελοῦσιν, ὕμνον ὡς εὐεργέτῃ Ἔλθοις πορίζων, εὐχερῆ τε τὴν τρίβον· Καθ᾿ ἣν ἀνατρέχοντες, εὕροιμεν κλέος.

Ἀπόδοση

Χριστέ, σὲ μᾶς ποὺ πρὶν ἤμασταν σκοτισμένοι ἀπὸ τὴν πλάνη, τώρα σοῦ προσφέρουμε μὲ ἐγρήγορση τοῦ νοῦ, ὕμνο σὲ σένα τὸν εὐεργέτη μας. Σὲ παρακαλοῦμε νὰ μᾶς χαρίσεις ἱλασμὸ καὶ νὰ κάνεις εὔκολο τὸν δρόμο, ποὺ ἄν τὸν βαδίσουμε θὰ βροῦμε τὴν δόξα.

Ὠδὴ Ϛ΄

Ναίων Ἰωνᾶς ἐν μυχοῖς θαλαττίοις, ἐλθεῖν ἐδεῖτο καὶ ζάλην ἀπαρκέσαι. Νυγεὶς ἐγὼ δέ τῷ τυραννοῦντος βέλει, Χριστὲ προσαυδῶ, τὸν κακῶν ἀναιρέτην, Θᾶττον μολεῖν σε τῆς ἐμῆς ραθυμίας.

Ἀπόδοση

Ὁ Προφήτης Ἰωνᾶς ὄντας μέσα στοὺς μυχοὺς τῆς θάλασσας ζητοῦσε νὰ ἔλθει πρὸς ἐσένα Κύριε γιὰ νὰ δοθεῖ τέλος στὴν ζάλη ποὺ τὸν συνεῖχε. Ἐγώ, ὅμως, πληγωμένος ἀπὸ τὸ βέλος τοῦ διαβόλου, παρακαλῶ Χριστέ μου νὰ ἔρθεις ἐσὺ πρὸς ἐμένα γρηγορότερα ἀπὸ τὴν δική μου ραθυμία καὶ νὰ ἀναιρέσεις τὶς ἁμαρτίες μου.

Ὠδὴ ζ΄

Τῷ παντάνακτος, ἐξεφαύλισαν πόθῳ Ἄπλητα θυμαίνοντος, ἠγκιστρωμένοι Παῖδες τυράννου, δύσθεον γλωσσαλγίαν· Οἷς εἴκαθε πῦρ, ἄσπετον τῷ Δεσπότῃ Λέγουσιν· Εἰς αἰῶνας, εὐλογητὸς εἶ.

Ἀπόδοση

Ὦ τρεῖς Παῖδες, ἀφοσιωμένοι στὸν πόθο τοῦ παμβασιλέως Θεοῦ, ἐξευτελίσατε τὴν βλάσφημη γλωσσαλγία τοῦ βασιλιᾶ (Ναβουχοδονόσορα), ποὺ ὀργίζονταν μὲ μένος ἐναντίον σας καὶ γι᾿ αὐτὸ σᾶς παρέδωσε στὸ φοβερὸ πῦρ τῆς καμίνου. Γι᾿ αὐτὸ κι ἐσεῖς εὐχαριστεῖτε τὸν Δεσπότη εὐλογώντας τον εἰς τοὺς αἰῶνες.

Ὠδὴ η΄

Μήτραν ἀφλέκτως, εἰκονίζουσι Κόρης Οἱ τῆς παλαιᾶς, πυρπολούμενοι νέοι Ὑπερφυῶς κύουσαν, ἐσφραγισμένην. Ἄμφω δὲ δρῶσα, θαυματουργίᾳ μιᾷ Λαοὺς πρὸς ὕμνον, ἐξανίστησι χάρις.

Ἀπόδοση

Τὴν μήτρα τῆς Παναγίας εἰκόνιζαν οἱ τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης νέοι, πυρπολούμενοι μὲς στὸ καμίνι, ποὺ ἔτεκε ὑπερφυσικῶς καὶ ἔμεινε σφραγισμένη. Αὐτὰ τὰ δύο (θαύματα) ποὺ τὰ ἐνήργησε ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ θαυματουργικῶς, ξεσηκώνουν τοὺς λαοὺς νὰ ὑμνήσουν τὸν Θεό.

Ὠδὴ θ΄

Στέργειν μὲν ἡμᾶς, ὡς ἀκίνδυνον φόβῳ Ῥᾷον σιωπῇ· τῷ πόθῳ δὲ Παρθένε Ὕμνους ὑφαίνειν, συντόνως τεθηγμένους Ἐργῶδες ἐστίν· ἀλλὰ καὶ Μήτηρ σθένος Ὅση πέφυκεν, ἡ προαίρεσις δίδου.

Ἀπόδοση

Εἶναι εὐκολότερο σὲ μᾶς νὰ ἀρκεστοῦμε ἀπὸ φόβο στὴν σιωπή, ποὺ εἶναι καὶ ἀκίνδυνη. Τὸ νὰ πλέκουμε ὅμως ἐγκώμια καὶ ὕμνους ἀπὸ πόθο γιὰ Σένα, Παρθένε, ἁρμονικὰ εἶναι δύσκολο κι ἐπικίνδυνο. Ἀλλά, Μητέρα, ὅση εἶναι ἡ πρόθεσή μας τόση ἀνάλογα δίνε σὲ μᾶς τὴν δική σου δύναμη.

πηγή