Το σώμα τού ανθρώπου και η σχέση του με τη θέωση

π. Ιωάννη Ρωμανίδη

Βασική διδασκαλία της Εκκλησίας, όπως διατυπώνεται στο βιβλίο της Γενέσεως, είναι ότι το σώμα του ανθρώπου είναι δημιούργημα του Θεού, μαζί με την ψυχή, και ζωοποιείται με την ενέργεια του Θεού, δια της ψυχής. Η ψυχή του ανθρώπου συνδέεται με την ζωή του.

Η συγκρότηση του σώματος γίνεται από κύτταρα, από τα οποία αποτελούνται οι ιστοί, οι οποίοι ιστοί στην συνέχεια συγκροτούν τα διάφορα όργανα.

«Το σώμα αποτελείται από κύτταρα, όλο το σώμα είναι ένα σύστημα κυττάρων. Επειδή τα κύτταρα παθαίνουν διάλυση, γι' αυτόν τον λόγο εξαφανίζεται το σώμα και γίνεται χώμα».

«Το ένα κύτταρο πάει στο ένα μέρος του σώματος και γίνεται αυτί, το άλλο μάτι κ.ο.κ. Τα κύτταρα, ασφαλώς, έχουν μνημονικό σύστημα μέσα τους. Ξέρουν πως να εξελιχθούν, πού να πάνε και πού να σταματήσουν, σε τι τόπο να πολλαπλασιάζονται και να παίξουν τον ρόλο του τόπου όπου θα ευρίσκονται».

Όπως η ψυχή ζωοποιεί το συνημμένο με αυτήν σώμα, έτσι και το Άγιον Πνεύμα ζωοποιεί την ψυχή, και η Χάρη του Θεού δια της ψυχής διαπορθμεύεται και στο σώμα. Έτσι, όλος ο άνθρωπος γίνεται πνευματικός.

«Γι' αυτό έχουμε αυτά τα παράξενα φαινόμενα στην Ορθοδοξία, ερημίτες, γυμνίτες, στυλίτες, δενδρίτες κλπ., διότι η Ορθόδοξη πνευματικότητα κάνει τους ανθρώπους που είναι αδύνατοι σωματικά, να γίνονται λιοντάρια στην ψυχή τους και στην αντοχή τους και έναντι των στοιχείων της φύσεως ακόμη».

Η νεοπλατωνική αντίληψη -που είναι συνέχεια του πλατωνισμού ότι η ψυχή πρέπει να αποχωρισθή το σώμα, το οποίο είναι κακό, δεν γίνεται αποδεκτή από τους Πατέρες της Εκκλησίας, οι οποίοι την θεωρούν δαιμονική.

«Το ίδιο και οι Νεοπλατωνικοί, δηλαδή, είχαν αυτόν τον προσανατολισμό. Στις δικές τους καταστάσεις ο άνθρωπος, για να βρίσκεται σε επαφή με το υπερπέραν, έπρεπε να απαλλαγή η ψυχή από το σώμα, να ελευθερωθή η ψυχή από το σήμα της ψυχής που είναι το σώμα.

Στην πατερική παράδοση η εμπειρία της Θεώσεως δεν είναι της ψυχής, είναι εμπειρία και του σώματος. Ολόκληρος ο άνθρωπος μετέχει στην εμπειρία της Θεώσεως, διότι θεούται όχι μόνον η ψυχή του ανθρώπου, αλλά και το σώμα του ανθρώπου, ολόκληρη η προσωπικότητα του ανθρώπου θεούται. Και όταν ο άνθρωπος βλέπη τον Θεό, ολόκληρος ο άνθρωπος βλέπει τον Θεό, δηλαδή και η λογική του και τα μάτια του και η μύτη του και το στόμα του, ολόκληρος ο άνθρωπος μετέχει και δεν βρίσκεται σε καμία αφασία.

Η εμπειρία της αφασίας των Νεοπλατωνικών στην Ορθόδοξη πατερική παράδοση θεωρείται ότι είναι δαιμονική. Διότι η προσπάθεια να απαλλαγή η ψυχή από το σώμα και να έρθη μόνον η ψυχή σε επαφή με το άκτιστο -οι Πλατωνικοί δεν το έλεγαν άκτιστο αυτό, γι' αυτούς ήτανε εκείνο που πάντοτε υπάρχει, δηλαδή, και η ψυχή ήταν ένα μέρος αυτού του κόσμου και μετά έπεσε από αυτόν τον κόσμο και μετά επανέρχεται πάλι σε αυτό τον κόσμο, δηλαδή. Οπότε, οι Πλατωνικοί δεν έχουν την διάκριση μεταξύ κτιστού και ακτίστου- αυτή η διδασκαλία ότι πρέπει ο άνθρωπος να φθάση στην έκσταση και δια της εκστάσεως να έλθη σε επαφή με την πραγματικότητα, αυτό θεωρείται δαιμονικό κατά την άποψη των Πατέρων. Διότι οι Πατέρες δεν το δέχονται αυτό και το καταδικάζουν, δηλαδή, και τονίζουν ότι η εμπειρία είναι ολοκλήρου του ανθρώπου, και της ψυχής και του σώματος».

Η θέωση συμπεριλαμβάνει όλον τον άνθρωπο.

«Και αυτή η εμπειρία της θεώσεως συμπεριλαμβάνει ολόκληρο τον άνθρωπο, όχι μόνον την ψυχή, αλλά και το σώμα. Και έχουμε θέωση και της ψυχής, της λογικής, του νου και του σώματος, ακόμα έχουμε θέωση και κάθαρση των παθών».

Οι Θεούμενοι Άγιοι γνωρίζουν εκ πείρας ότι στην εμπειρία της Θεώσεως συμμετέχει και το σώμα, αλλά επί πλέον ότι γίνεται και αναστολή των σωματικών ενεργειών.

«Όσο έχει κανείς την θέωση δεν κοιμάται, δεν τρώει, δεν πίνει, με συγχωρείτε, δεν πάει στον απόπατο, δηλαδή τελεία αναστολή όλων των φυσικών λειτουργιών του ανθρώπου, οσάκις διαρκεί αυτή η κατάσταση.

Και ένα χρόνο να διαρκέση, ο άνθρωπος βρίσκεται σε αναστολή των λειτουργιών του σώματός του. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν γνωρίζει και δεν μιλάει. Η κατάσταση αυτή δεν είναι η έκσταση των Νεοπλατωνικών, ειδωλολατρών κ.ο.κ δεν έχει καμιά σχέση με τον μυστικισμό, δηλαδή την έκσταση του μυστικισμού, διότι κατά την διάρκεια της καταστάσεως αυτής, ο άνθρωπος έχει όλες τις αισθήσεις του και μιλάει και συνομιλεί με τους άλλους και είναι τελείως κάτοχος των αισθήσεών του και επικοινωνεί με όλο το περιβάλλον του. Δεν παθαίνει ο νους, δηλαδή, μια φυγή από τον κόσμο, τον χώρο των διαστάσεων, του χρώματος κ.ο.κ.

Λοιπόν, αυτό είναι πολύ σπουδαίο σημείο και θέλει πολύ μεγάλη προσοχή για να μην ταυτίζεται ποτέ η Ορθόδοξη εμπειρία της Θεώσεως με τους μυστικισμούς των Βουδιστών, των Αφρικανών και των διαφόρων ειδωλολατρικών θρησκευμάτων, φιλοσοφικών κ.ο.κ. Είναι κάτι τελείως διαφορετικό».

Οι δυτικοί θεολόγοι, επηρεασμένοι από τους Πλατωνικούς, ομιλούσαν για ευδαιμονία της ψυχής μετά την ανάσταση του σώματος.

«Επειδή ο Αυγουστίνος είναι επηρεασμένος από τους Πλατωνικούς, δεν έχει μέρος για το σώμα στην ευδαιμονία, οπότε η ευδαιμονία αφορά μόνον την ψυχή του ανθρώπου. Γι' αυτό, ο Θωμάς ο Ακινάτης ασχολείται τώρα με το θέμα περί ευδαιμονίας και ερωτάει τον εαυτό του τρεις, τέσσερις, πέντε ερωτήσεις κάθε φορά και μετά κάνει μια θέση, μετά απαντάει σε όλα τα ερωτήματα που ο ίδιος υποβάλλει στον εαυτό του. Αυτή είναι η μέθοδος, ξέρετε. Αρχίζει με ερωτήματα, μετά είναι η θέση, μετά είναι οι απαντήσεις. Και συνέχεια γράφει. Ελάτε στο γραφείο θα σας δείξω πώς είναι το σχέδιο του βιβλίου του.

Λοιπόν, και ρωτάει μεταξύ άλλων, τι συνεισφέρει το σώμα το αναστημένο στην ευδαιμονία του ανθρώπου; Εφ' όσον η ευδαιμονία είναι να απόκτηση κανείς τον Θεό, και μόνον ο Θεός καθιστά τον άνθρωπο ευδαίμονα, τότε τι χρειάζεται το σώμα; Και λέει ότι το σώμα, ουσιαστικά, δεν προσφέρει τίποτα στην ευδαιμονία του ανθρώπου. Δεχόμεθα την ανάσταση του σώματος, διότι την διδάσκει η Αγία Γραφή και προσφέρει ένα charm δηλαδή, είναι κάτι το χαριτωμένο. Το charm, δηλαδή, το λένε χάρμα στα Ελληνικά. Το χάρμα είναι ότι δίνει κάτι το χάρμα, μία γοητεία, κάτι προσφέρει αλλά ουσιαστικά δεν προσφέρει τίποτε στην ευδαιμονία. Οπότε, τι χρειάζεται τότε η ανάσταση; Για να έχουμε εκεί και ένα σώμα κολλημένο που δεν χρειάζεται; Οπότε, βλέπει κανείς ότι οι σχολαστικοί θεολόγοι, ακολουθούντες τον Αυγουστίνο, δεν είναι συνεπείς στην ίδια την διδασκαλία τους».

Επομένως, η ψυχή συνδέεται στενά με το σώμα, χωρίς να ταυτίζεται απόλυτα με αυτό. Και τα δύο είναι δημιουργήματα του Θεού. Ο όλος άνθρωπος αποτελείται από ψυχή και σώμα, είναι δισύνθετος, αλλά πρέπει να έχη και την Χάρη του Θεού, που εξαγιάζει την ψυχή και το σώμα.

Οι Άγιοι γνωρίζουν από την πείρα τους ότι ολόκληρος ο άνθρωπος συμμετέχει στην εμπειρία της Θεώσεως και αυτός λαμπρύνεται και δοξάζεται. Και αυτό, εκτός από τον λόγο του Χριστού, τους διαβεβαιώνει ότι θα γίνη και η ανάσταση του σώματος κατά την Δευτέρα Παρουσία του Χριστού· έτσι, δεν αποδέχονται τις απόψεις των αρχαίων φιλοσόφων περί φύσει αθανάτου ψυχής και φύσει θνητού σώματος. Η ψυχή είναι αθάνατη όχι εκ φύσεως, αλλά με την βούληση του Θεού και το σώμα μετέχει στην εμπειρία της Θεώσεως.

Πηγή: "Εμπειρική Δογματική τής Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας κατά τις προφορικές παραδόσεις τού π. Ι. Ρωμανίδη" Τόμος Β΄.  Τού σεβ. Μητρ. Ναυπάκτου και αγ. Βλασίου Ιεροθέου.