Ο Μετσοβίτης Νεομάρτυρας Νικόλαος στη συνείδηση της Εκκλησίας

Του ΜΙΧΑΛΗ Γ. ΤΡΙΤΟΥ, Κοσμήτορα Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.

Η ιστορική και παραδοσιακή πόλη του Μετσόβου, η πατρίδα των μεγάλων Εθνικών Ευεργετών, Διδασκάλων του Γένους και Εθνικών Αγωνιστών, γιορτάζει σήμερα τη σεπτή μνήμη του πολιούχου της, νεομάρτυρος Νικολάου, ο οποίος μαρτύρησε το 1617 πάνω στη φωτιά, στην κεντρική αγορά των Τρικάλων, για την Ορθοδοξία και το Γένος.

 

H μνήμη του, πριν λίγα χρόνια, κατατάχθηκε στο ορθόδοξο εορτολόγιο με Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη, ύστερα από πρόταση της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, η οποία στηρίχτηκε σε σχετική έκθεση του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Τρίκκης και Σταγών π. Αλέξιου.

Αν και η επίσημη πράξη κατατάξεως του νεομάρτυρος Νικολάου στο αγιολόγιο της Εκκλησίας μας έγινε πρόσφατα, εν τούτοις η συνείδηση της Εκκλησίας τον είχε ανακηρύξει άγιο από την πρώτη κιόλας στιγμή του μαρτυρίου του. Έκφραση αυτής της συνειδήσεως της Εκκλησίας αποτελούν οι γραφικοί ναοί που είναι αφιερωμένοι στο όνομά Του, οι υπέροχες τοιχογραφίες που βρίσκονται σε πολλούς ναούς και μοναστήρια της πατρίδος μας, οι λυρικότατες ασματικές ακολουθίες που συντέθηκαν προς τιμήν του και οι λατρευτικές εκδηλώσεις που γίνονται την ημέρα της μνήμης του σε διάφορα μέρη της Ελλάδος.

 

Μεγαλοπρεπής ναός βυζαντινού ναού αναγέρθηκε πριν λίγα χρόνια στην πόλη των Τρικάλων στη θέση παλιού ναού του νεομάρτυρα, που χτίστηκε το 1957 επί Μητροπολίτη Δωροθέου. 

 

Στον Τύρναβο υπάρχει παλιά βασιλική αφιερωμένη στον άγιό μας καθώς και ολόκληρος συνοικισμός που φέρνει το όνομά του. Ναός του νεομάρτυρος Νικολάου υπάρχει και στο χωριό Οξύνεια Καλαμπάκας, στο σημείο όπου κατά την παράδοση ο άγιος ξεπέζευε με τα ζωά του, όταν πήγαινε στα Τρίκαλα να πουλήσει δαδί. Ο ναός αυτός χτίστηκε το 1862 και ανακαινίστηκε το 1973. Στο Μέτσοβο υπάρχει προς τιμήν του νεομάρτυρος γραφικό παρεκκλήσι, που χτίστηκε το 1800 και είναι προσκολλημένο στο ιστορικό μοναστήρι του αγίου Νικολάου, Επισκόπου Μύρων της Λυκίας. Επίσης στο Μέτσοβο, όπου βρισκόταν το σπίτι του αγίου, χτίστηκε μικρό προσκύνημα. Τα τελευταία χρόνια ναοί προς τιμήν του νεομάρτυρος Νικολάου χτίστηκαν στη Λούτσα Αττικής, στην Αχλαδέα Καλαμπάκας, στο χωριό Βλαχαβά Καλαμπάκας, στην Επανωμή Θεσ/κης.

 

Θαυμάσιες τοιχογραφίες του νεομάρτυρα βρίσκονται σε πολλούς ναούς και μοναστήρια της πατρίδος μας. Η αρχαιότερη τοιχογραφία του αγίου βρίσκεται στο παρεκκλήσι των Τριών Ιεραρχών της Ιεράς Μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων. Η τοιχογραφία αυτή ιστορήθηκε το έτος 1637 «ΔΙΑ ΧΕΙΡΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΙΕΡΕΩΣ ΜΕΤΑ ΤΩΝ ΤΕΚΝΩΝ ΑΥΤΟΥ, ΕΚ ΧΩΡΑΣ ΣΤΑΓΩΝ». Στην παλιά βασιλική του ιερού ναού αγίου Δημητρίου Τρικάλων εικονίζεται ο Μετσοβίτης νεομάρτυρας, ο οποίος ονομάζεται εξηντατρίχης. 

 

Ολόσωμος εικονίζεται ο άγιος στο καθολικό της Ιεράς Μονής Κοιμήσεως Θεοτόκου Σταγιάδων Καλαμπάκας, στο καθολικό της Μονής αγίων Αποστόλων Κλεινού, στο καθολικό της Μονής αγίου Δημητρίου Γριζάνου, στο νάρθηκα της Μονής Πεντέλης, στα καθολικά των Μονών Κοιμήσεως Θεοτόκου και αγίου Νικολάου Μετσόβου, στους ναούς νεομάρτυρος Γεωργίου Ιωαννίνων, αγίας Παρασκευής Ανηλίου Μετσόβου, αγίου Βησσαρίωνος Καλαμπάκας και αλλού.

 

Υπέροχες φορητές εικόνες του αγίου βρίσκονται στους ναούς της αγίας Παρασκευής και του αγίου Χαραλάμπους Μετσόβου καθώς και στο Μοναστήρι του αγίου Νικολάου. Πρόκειται για έργα του διαπρεπούς Μετσοβίτη αγιογράφου Στέργιου Παπαγιάννη και φέρνουν ημερομηνία 1751. Πολύ καλές φορητές εικόνες του νεομάρτυρος στολίζουν τους ναούς αγίου Δημητρίου και αγίας Παρασκευής Μετσόβου, Παναγούδας Θεσσαλονίκης και όλους τους ναούς που φέρνουν το όνομα του αγίου. Σε όλες τις τοιχογραφίες και τις φορητές εικόνες ο νεομάρτυρας εικονίζεται με τη χαρακτηριστική Μετσοβίτικη στολή και τον κρεμασμένο από τη δερμάτινη ζώνη του σουγιά.

 

Προς τιμήν του νεομάρτυρος Νικολάου του εκ Μετσόβου γράφτηκαν δύο ασματικές ακολουθίες, που διακρίνονται για το λυρισμό και το θεολογικό τους βάθος. Η πρώτη είναι πόνημα του Μεγάλου Μετσοβίτη Διδασκάλου του Γένους Νικολάου Κύρκου ή Τζαρτζούλη και γράφτηκε «αιτήσει του φιλοχρήστου λαού». Η ακολουθία αυτή εκδόθηκε για πρώτη φορά στην Ενετία το 1757 από τον Αντώνιο Τζάτα με δαπάνη του Γιαννιώτη Πολυζώη Λαμπανιτζιώτη. Η δεύτερη έκδοση της ίδιας ακολουθίας έγινε στην Ενετία το 1771 με την επιμέλεια και τις διορθώσεις του Αντωνίου Βόρτολη. Η δεύτερη ασματική ακολουθία προς τιμήν του νεομάρτυρος είναι ποίημα του συγχρόνου υμνογράφου της Εκκλησίας μας Μοναχού Γερασίμου Μικραγιαννανίτου και περιλαμβάνεται στο Ηπειρωτικό Λειμωνάριο, που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1968 με την πρόνοια του τότε Μητροπολίτου Ιωαννίνων και έπειτα Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος 
π. Σεραφείμ.

 

 

Με ξεχωριστή λαμπρότητα τιμάται ο άγιος στο Μέτσοβο, στα Τρίκαλα, στη Μονή Βαρλαάμ των Μετεώρων, στην Οξύνεια Τρικάλων, στο παρεκκλήσι της Φοιτητικής Εστίας Τοσίτσα στην Κηφισιά, στα Γιάννινα, στο ναό Παναγούδας στη Θεσσαλονίκη στην Επανωμή και αλλού. Πολλοί προσκυνητές συρρέουν στη Μονή Βαρλαάμ των Μετεώρων για να προσκυνήσει την αγία Κάρα του νεομάρτυρος, η οποία ευωδιάζει και θαυματουργεί. Τεμάχια λειψάνων του νεομάρτυρα Νικολάου σώζονται στην Ιερά Μονή Ελεούσης νήσου Ιωαννίνων στο ναό αγίας Παρασκευής Σκαμνελίου Ιωαννίνων και στην Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Μετσόβου.

 

Ο Μετσοβίτης νεομάρτυρας Νικόλαος μνημονεύεται σε όλα τα σχετικά με τους νεομάρτυρες έργα και γενικά κατέχει εξέχουσα θέση στον εκλεκτό χορό των νέων αυτών μαρτύρων του Χριστού, οι οποίοι αποτελούν τα καινούργια θύματα στο βωμό της πίστεως και την καινούργια προσφορά της Εκκλησίας στο ιδανικό της ελευθερίας, της θρησκευτικής και της εθνικής.

 

Δικαιολογημένα το εύανδρο Μέτσοβο σεμνύνεται για τον πολιούχο του άγιο και ψέλνει στη μνήμη του:

«Πατρίς χόρευε λαμπροφορούσα, νεομάρτυρος του Νικολάου, και γαρ οικείον αυτόν, έχεις νυν προστάτην σου την Ουρανών γαρ βασιλείαν την άληκτον, των οικείων άθλων εξωνησάμενος, δυσωπεί αεί Χριστόν τον Θεόν δωρήσασθαι, την ειρήνην σοι και το μέγα έλεος».

Ο βίος και το μαρτύριο του αγίου
Άγιος Νεομάρτυρας Νικόλαος εκ Μετσόβου

(Τρίκαλα 16/5/1617)

 

του Κων. Α. Οικονόμου δασκάλου

 

Ο Άγιος Νικόλαος καταγόταν από το Μέτσοβο της Ηπείρου, αλλά στη νεανική του ηλικία εγκαταστάθηκε στα Τρίκαλα και εργαζόταν σ΄ ένα αρτοπωλείο της πόλης.

Δυο-τρία έτη αργότερα πείστηκε από κάποιους Οθωμανούς που έκανε παρέα να αρνηθεί του Χριστό και να γίνει Μουσουλμάνος. Όμως σύντομα κατάλαβε το λάθος του, μετάνιωσε και επέστρεψε στο Μέτσοβο ζώντας πια χριστιανική ζωή. Λίγα χρόνια αργότερα, μαζί με κάποιους συμπατριώτες του, φόρτωσαν τα άλογά τους με δαδί και μετέβησαν στα Τρίκαλα για να πουλήσουν το φορτίο του. Εκεί όμως τον αναγνώρισε ένας Τούρκος κουρέας2 και άρχισε να τον κατηγορεί. Φοβισμένος ο Νικόλαος, του χάρισε το φορτίο του δαδιού, παρακαλώντας τον να μην τον καταδώσει. Εκείνος πήρε το φορτίο και του υποσχέθηκε να μην τον φανερώσει ποτέ, υπό την προϋπόθεση να του φέρνει κάθε χρόνο ένα φόρτωμα δαδιού, εξασφαλίζοντας έτσι την εχεμύθειά του.

Όμως αργότερα ο Νικόλαος μετανόησε για την υπόσχεσή του αυτή και ζήτησε τη βοήθεια του πνευματικού του. Ο Άγιος εξομολογήθηκε το αμάρτημά του και, παρά τις αντιρρήσεις του γέροντά του, εξασφάλισε την ευχή του για το μαρτύριο. Επέστρεψε στα Τρίκαλα και παρουσιάστηκε στον κουρέα ο οποίος μεγαλόφωνα και παρουσία μεγάλου πλήθους Οθωμανών, τον κατήγγειλε ότι εγκατέλειψε το Μωαμεθανισμό. Οι Οθωμανοί τον άρπαξαν και τον οδήγησαν στο δικαστή. Εκεί, στη σχετική ερώτηση του δικαστή, ο μάρτυς απάντησε με γενναιότητα ότι ήταν Χριστιανός και Χριστιανός σκόπευε να πεθάνει. Μετά από τις συνηθισμένες κολακείες, υποσχέσεις και απειλές, με διαταγή του δικαστή, ραβδίστηκε άγρια κι έπειτα ρίχτηκε στη σκοτεινή φυλακή. Εκεί τον τυραννούσαν με το μαρτύριο της δίψας και της πείνας. Έπειτα από λίγες ημέρες ο δικαστής διέταξε και πάλι να τον φέρουν στο δικαστήριο.

 

Εκεί ο Νικόλαος έμεινε αμετάθετος στην ορθή πίστη παρά τις απειλές των Οθωμανών. Τότε ο δικαστής διέταξε να ανάψουν μια μεγάλη φωτιά στο κέντρο της αγοράς των Τρικάλων και να ρίξουν μέσα σ΄αυτή τον Άγιο. Έτσι την 16η Μαϊου του 1617 ο Άγιος Νικόλαος χαρούμενος και προφέροντας δοξολογίες, παρέδωσε την αγία του ψυχή. Ένας Χριστιανός αγγειοπλάστης, ευλαβούμενος τον Άγιο, έδωσε λίγα χρήματα σε κάποιους Τούρκους και πήρε την κάρα του Αγίου και την έκρυψε σ΄ ένα τοίχο του σπιτιού του. 

 

Μερικά χρόνια αργότερα, μετά το θάνατο του αγγειοπλάστη, κι ενώ κάτοχος του σπιτιού ήταν ένας Χριστιανός ονόματι Μέλανδρος, την ημέρα της μνήμης του Αγίου είδε ένα λαμπρό φως σ΄ έναν από τους τοίχους του σπιτιού του.

Αφού έσκαψε τον τοίχο, βρήκε την τίμια κάρα και την παρέδωσε στην Ι. Μ. Βαρλαάμ των Μετεώρων. Μεταξύ των θαυμάτων του Αγίου Νικολάου αναφέρεται η λύτρωση από το θανατικό που μάστιζε τη Ντισκάτα3, η ελευθέρωση των Καλαρρύτων από κάποια λοιμική ασθένεια, κ. α.

 

“Ιν΄ εκφύγης πυρ της γεέννης, παμμάκαρ, το πυρ υπέστης, Νικόλαε ευθύφρον.”

 

Σημειώσεις

 

1. Ματθ.  Λαγγής, ό. π. [Συναξαριστής], τ. Ε΄, σ. 447-450.

2. Οι κουρείς των Οθωμανών συνήθιζαν να κάνουν εκείνην την εποχή και τις περιτομές. Είναι λοιπόν πιθανόν γι' αυτό το λόγο να τον γνώριζε.

3. Πρόκειται για τη Δεσκάτη των Γρεβενών πηγή