Τρίτη 3 Ιουνίου 2014

Ενας άγιος και δεκάδες λόγιοι η «κληρονομιά» του ευεργέτη Βαρβάκη



Επάνω στους μαυροπίνακες των σχολικών αιθουσών του άφησαν ανεξίτηλα τα ίχνη τους από κιμωλία ένας άγιος, διαπρεπείς καθηγητές και λόγιοι, ενώ από τα θρανία του πέρασαν μαθητές που μετέπειτα διακρίθηκαν στη λογοτεχνία, στη φιλοσοφία, τη δημοσιογραφία. Ο μακρύς κατάλογος των επιφανών αποφοίτων του, μακρύς. Αγιος Νεκτάριος, Γεώργιος Δροσίνης, Αντώνης Σαμαράκης, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Κωνσταντίνος Τσάτσος, Ευάγγελος Αβέρωφ, Μανόλης Τριανταφυλλίδης, Κώστας Αξελός, Βλάσης Κανιάρης, Φρέντυ Γερμανός, Τίτος Πατρίκιος καθώς και πολλοί ακόμη φοίτησαν στο ιστορικό Βαρβάκειο, ένα σχολικό ίδρυμα που δημιουργήθηκε χάρη στο μεγαλόπνοο όραμα ενός σπουδαίου Ελληνα ευεργέτη, του Ιωάννη Βαρβάκη.

Η εκπαιδευτική πορεία του αλλά και το πλούσιο παρελθόν του αναδεικνύονται μέσα από το πολυτελές λεύκωμα που εκδόθηκε πριν από λίγο καιρό με τίτλο «150 χρόνια Βαρβάκειο. Η σχολική ζωή σε ένα ιστορικό σχολείο». Μέσα από τις περίπου 120 σελίδες του ξεπηδούν πληροφορίες που εκτείνονται χρονολογικά από την ανέγερση του πρώτου κτιρίου του σχολείου έως και το 2000 σε μια καλαίσθητη έκδοση, που περιλαμβάνει μοναδικό αρχειακό υλικό, σπάνιες φωτογραφίες καθώς και μαρτυρίες από τους αποφοίτους του πρότυπου σχολικού ιδρύματος. Την επιμέλεια του υλικού έχουν κάνει οι καθηγήτριες φιλόλογοι του Βαρβάκειου Πειραματικού Γυμνασίου Ελενα Γκίκα και Μαίρη Μπελογιάννη, ενώ την καλλιτεχνική φροντίδα του λευκώματος έχουν αναλάβει οι απόφοιτοι του Βαρβακείου Αρίσταρχος Παπαδανιήλ και Αγγελική Μιχαλοπούλου - Καρρά. Χθες μάλιστα έγινε και η πρώτη επίσημη παρουσίαση του λευκώματος -που φέρει την εκδοτική σφραγίδα του Βαρβάκειου Ιδρύματος-, σε μια ξεχωριστή βραδιά στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών. Στο πολιτιστικό ίδρυμα της Βασιλίσσης Σοφίας, μάλιστα, μέχρι και σήμερα θα φιλοξενείται μια έκθεση φωτογραφίας με σπάνιες λήψεις που αφορούν το περίφημο σχολείο.


Πώς ξεκίνησαν όλα...

Η ιστορία του διαπρεπούς Ελληνα, του εθνικού ευεργέτη από τα Ψαρά Ιωάννη Βαρβάκη, που ενέπνευσε ακόμη και τον σκηνοθέτη Γιάννη Σμαραγδή στο φιλμ «Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι», είναι σύμφυτη με την πορεία ενός από τα αρχαιότερα σχολεία της χώρας μας. Η δημιουργία του άλλωστε έγινε με τη γενναιόδωρη δωρεά των 300.000 ρουβλίων που άφησε εκείνος στη διαθήκη του εν έτει 1824. Επιθυμία του ήταν με το ποσό αυτό να ανεγερθεί «ένα κεντρικόν εθνικόν σχολείον» προκειμένου «να ανακαλεσθώσιν αι τέχναι και αι επιστήμαι στην Ελλάδα».


Το όνειρό του έγινε πραγματικότητα 36 χρόνια μετά τη δωρεά του και πιο συγκεκριμένα το 1860, με την ανοικοδόμηση ενός επιβλητικού κτιρίου που υψώθηκε στο τετράγωνο που ορίζουν οι οδοί Αθηνάς, Αρμοδίου, Αριστογείτονος και Σωκράτους.


Επρόκειτο για ένα κτίσμα που ακολουθούσε έναν αυστηρό νεοκλασικό ρυθμό, το κυρίαρχο στοιχείο του οποίου ήταν η υπερυψωμένη κυρία είσοδος με τους τέσσερις κομψούς κίονες, που στεφανώνονταν από ένα κομψό αέτωμα.


Σε αυτό το επιβλητικό κτίριο, με τη θαυμάσια αίθουσα τελετών και το υπόγειο -όπου κυκλοφορούσε με την άδεια του διευθυντή ένας μικροπωλητής που πουλούσε σάμαλι- στεγάστηκε το Βαρβάκειο καθ' όλη τη διάρκεια των δύο Παγκόσμιων Πολέμων και την Κατοχή. Μάλιστα, την κρίσιμη εκείνη περίοδο της Κατοχής το κτίριο, εκτός από σχολικός χώρος, χρησίμευε και ως καταφύγιο αντιαεροπορικής προστασίας, πρόχειρο νοσοκομείο, όπου δίνονταν οι πρώτες βοήθειες, ενώ μετά τον βομβαρδισμό του Πειραιά (Ιανουάριος 1944) και για κατάλυμα των βομβοπλήκτων.


Οπως αναφέρεται και στο ενδιαφέρον λεύκωμα, η γειτνίαση με την περίφημη Βαρβάκειο Αγορά -η οποία λειτουργεί στην οδό Αθηνάς αδιαλείπτως από το 1886- για το σχολείο είχε και τα αρνητικά της. Σύμφωνα με τον καθηγητή και λόγιο Αλέξανδρο Σαρή, ο οποίος υπηρέτησε στο σχολείο από το 1907 έως και το 1951 «στο Βαρβάκειον οι μαθηταί, διά να εισέλθουν εις το σχολείον, έπρεπε να περάσουν από μέγα πλήθος ανθρώπων πωλούντων και αγοραζόντων με αλαλαγμούς και αντεγκλήσεις. Πολλάκις διαγκωνιζόμενοι προς αυτούς, εν καιρώ δε βροχής, να βουτηχθούν στις λάσπες των ανεπίστρωτων εκείνων δρόμων. Κατά την ώραν δε πάλιν των μαθημάτων έφθανος εις τας αίθουσας, ιδίως των διδασκομένων εις τον α' όροφον, αι στεντόρειαι φωναί των μονίμως έξωθεν εγκατεστημένων μικρεμπόρων ή των πλανοδίων, οίτινες ωδήγουν εις την αγοράν προς πώλησιν αγέλας χοιριδίων ή διάνων, των οποίων αι κραυγαί συνωδεύοντο πολλάκις και με τας μουσικάς συμφωνίας λατερνατζήδων».

Η μαύρη» σελίδα στην ιστορία του κτιρίου γράφτηκε το 1944, την εποχή των Δεκεμβριανών, με την πυρπόληση και την καταστροφή του επιβλητικού νεοκλασικού, το οποίο τελικά κατεδαφίστηκε το 1956.
Τα μαθήματα συνεχίστηκαν στο Θ' Γυμνάσιο, στην πλατεία Κουμουνδούρου, αλλά και στο Δ' Γυμνάσιο, στην οδό Μέτωνος, ενώ το 1946 το Βαρβάκειο συστεγάστηκε με το Α' και το Γ' Δημοτικό σε κτίριο της οδού Κωλέττη.


Εκεί παρέμειναν οι εγκαταστάσεις του έως και τη δεκαετία του '70, ενώ στην συνέχεια το σχολείο μεταστεγάστηκε στο κτίριο της παλαιάς Γερμανικής Σχολής, στη συμβολή των οδών Αραχώβης και Ασκληπιού, στα Εξάρχεια. Η... μετακόμισή του στο Ψυχικό, εκεί όπου βρίσκεται έως και σήμερα, πραγματοποιήθηκε το 1983-1984, ενώ η φοίτηση των κοριτσιών στο σχολείο -καθότι ως τότε ήταν αρρένων- ξεκίνησε τη δεκαετία του '80.

Σπουδαίες προσωπικότητες φοίτησαν στις σχολικές αίθουσές του, με πρώτο τον άγιο Νεκτάριο, που είναι και ο προστάτης του σχολείου. Επίσης ο ποιητής και πεζογράφος Γεώργιος Δροσίνης, ο «πατέρας του χρονογραφήματος» Ιωάννης Κονδυλάκης, ο εκπρόσωπος του εκπαιδευτικού δημοτικισμού Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ο «αιώνιος έφηβος» της λογοτεχνίας Αντώνης Σαμαράκης, ο διαπρεπής μουσικός Δημήτρης Μητρόπουλος, ο «άγιος των γραμμάτων» Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Ακόμη ο φιλόσοφος Κώστας Αξελός, ο διεθνούς φήμης μαθηματικός Χρίστος Παπακυριακόπουλος, ο στρατιωτικός Αλέξανδρος Παπάγος, ο πολιτικός Κωνσταντίνος Τσάτσος καθώς και ο εικαστικός Βλάσης Κανιάρης παρακολούθησαν μαθήματα στο ιστορικό σχολείο που αποτέλεσε -και συνεχίζει να αποτελεί- φυτώριο σπουδαίων προσωπικοτήτων.


Λατέρνα, φτώχεια και... παστουρμάς μαζί με τα μαθήματα στην Ακρόπολη

Θελκτικές πληροφορίες που αφορούν τη σχολική ζωή στο Βαρβάκειο αναδύονται μέσα από το εν λόγω λεύκωμα. Οπως για παράδειγμα το γεγονός ότι οι μαθήτριες του Αρσακείου συνήθιζαν να αποκαλούν τους βαρβακειόπαιδες περιπαικτικά... παστουρματζήδες, επειδή η οδός Αρμοδίου, όπου βρισκόταν το σχολείο, μύριζε από μακριά παστουρμά. Ακόμη και για τους μαθητικούς περιπάτους μαθαίνουμε, εκπαιδευτικές βόλτες που διοργάνωνε ο καθηγητής Αλέξανδρος Σαρής στην Ακρόπολη ή στην Πνύκα, όπου τα παιδιά διάβαζαν από το αρχαίο κείμενο Ισοκράτη ή Δημοσθένη. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν ακόμη και οι ευχάριστες παρεμβολές εν ώρα μαθήματος. Οπως για παράδειγμα τα... γκαρίσματα των ζώων αλλά και οι ήχοι της λατέρνας που ακούγονταν έξω από το παλαιό Βαρβάκειο, στην οδό Αθηνάς. Σε αυτό το μισογκρεμισμένο κτίριο συνήθιζαν να πηγαίνουν ακόμη οι μαθητές, όπως αναφέρουν, την περίοδο 1950-1951, για να κάνουν γυμναστική, καθότι οι εγκαταστάσεις στην οδό Κωλέττη δεν είχαν μεγάλη αυλή.

Ξεφυλλίζοντας την ενδιαφέρουσα έκδοση μπορεί κανείς να δει εισηγήσεις διευθυντών και καθηγητών του Βαρβακείου, μια ενδελεχή έρευνα που εκπόνησαν οι μαθητές του με θέμα τη σχολική ζωή στο Βαρβάκειο από το 1930 έως το 2000 -η οποία βασίστηκε σε αυθεντικές μαρτυρίες-, αλλά και πλούσιο φωτογραφικό υλικό από τις δραστηριότητές του. Το εν λόγω υλικό προήλθε από αρχεία αποφοίτων, του Εθνικού ιστορικού Μουσείου και του ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ, και αποτυπώνει με γλαφυρότητα τον ενδοσχολικό βίο στο Βαρβάκειο.


 Το λεύκωμα με τίτλο «150 χρόνια Βαρβάκειο. Η σχολική ζωή σε ένα ιστορικό σχολείο» διατίθεται από τα γραφεία του Βαρβάκειου Ιδρύματος (Ιπποκράτους 2, Αθήνα).

Γιώτα Βαζούρα

Δεν υπάρχουν σχόλια: