Ο Δεκαπενταύγουστος των Ελλήνων

Εθιμα, εκδηλώσεις και πανηγύρια της μεγαλύτερης  γιορτής του καλοκαιριού

Παναγία Σουμελά στο Βέρμιο. Η περιφορά της εικόνας από μέλη ποντιακών σωματείων

 

Με μεγαλοπρέπεια και κατάνυξη θα εορταστεί και εφέτος σε όλη την Ελλάδα η Κοίμηση της Θεοτόκου, η μεγαλύτερη θρησκευτική γιορτή του καλοκαιριού. Εορταστικές εκδηλώσεις, πανηγύρια και γλέντια σε πλατείες θα δώσουν ζωή ακόμη και στο μικρότερο χωριό της χώρας μας. Δεν είναι μόνο η Παναγία της Τήνου, η Εκατονταπυλιανή της Πάρου και η Παναγία Σουμελά στο Βέρμιο που συγκεντρώνουν κάθε χρόνο χιλιάδες προσκυνητές. Κάθε ναός και ξωκλήσι αφιερωμένο στη Μεγαλόχαρη θα «φορέσει» τα γιορτινά του, ενώ ιδιαίτερο χρώμα στις εκδηλώσεις θα δώσουν τα έθιμα του κάθε τόπου.
Τα κλασικά του Δεκαπενταύγουστου

Η μεγαλύτερη και πιο ξακουστή πανήγυρη λαμβάνει χώρα με κάθε επισημότητα στην Τήνο. Ηδη χιλιάδες προσκυνητές φτάνουν στο νησί για να παρακολουθήσουν το προηγούμενο βράδυ την περιφορά του επιταφίου, όπως γίνεται τη Μεγάλη Παρασκευή στον Επιτάφιο του Χριστού. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου που η 15η Αυγούστου θεωρείται το Πάσχα του καλοκαιριού. Η μεγάλη θρησκευτική γιορτή συμπίπτει με την επέτειο μνήμης του τορπιλισμού του καταδρομικού «ΕΛΛΗ» από τους Ιταλούς. Εφέτος συμπληρώνεται η 73η επέτειος, η οποία θα εορταστεί - όπως κάθε χρόνο - με σχετική δέηση και ρίψεις στεφάνων. Το πανηγύρι όμως δεν τελειώνει στο νησί παρά στα εννιάμερα της Παναγίας, δηλαδή στις 23 Αυγούστου.
Ενα ακόμη εντυπωσιακό προσκύνημα λαμβάνει χώρα τις ημέρες αυτές στις Κυκλάδες, με την Εκατονταπυλιανή της Πάρου να συγκεντρώνει τα τελευταία χρόνια χιλιάδες πιστούς, οι οποίοι θα παρακολουθήσουν και εφέτος με κατάνυξη τη λιτάνευση της εικόνας της Παναγίας και του επιταφίου της. Ιδιαίτερο τόνο δίνουν τα πυροτεχνήματα που κάνουν τη νύχτα μέρα όχι μόνο στο λιμάνι της Παροικιάς, αλλά και στο γραφικό λιμανάκι της Νάουσας. Δεκάδες καΐκια προσεγγίζουν την προβλήτα με αναμμένα δαδιά και μόλις οι «πειρατές» φτάσουν στο λιμάνι, μια μεγάλη γιορτή με νησιωτικούς χορούς ξεκινά.

Το μεγαλύτερο προσκύνημα της Βορείου Ελλάδας γίνεται στην ιστορική εκκλησία της Παναγίας Σουμελά κοντά στο χωριό Καστανιά Ημαθίας, όπου χιλιάδες πιστοί από όλη τη χώρα αλλά και το εξωτερικό παρακολουθούν τις θρησκευτικές και εορταστικές εκδηλώσεις. Επίκεντρο των εορτασμών είναι η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, φιλοτεχνημένη από τον Ευαγγελιστή Λουκά. Ποντιακά συγκροτήματα αναλαμβάνουν το γλέντι που ακολουθεί ως το πρωί.

Με άλογα και καΐκια στο πανηγύρι

Πλούσια είναι και τα έθιμα που συνοδεύουν τις εορταστικές εκδηλώσεις από τόπο σε τόπο. Στο μοναστήρι της Παναγίας του Μικροκάστρου στη Σιάτιστα Κοζάνης τη λειτουργία παρακολουθούν πιστοί καβαλάρηδες επάνω σε στολισμένα άλογα, ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία. Στη συνέχεια, έφιπποι επιστρέφουν στην πόλη δίνοντας έτσι το σύνθημα για να ξεκινήσουν ο χορός, το φαγητό και φυσικά το κρασί. Και αν στην Κοζάνη σελώνουν τα άλογα, στα Κουφονήσια προτιμούν τα καΐκια. Μετά τη λειτουργία και το φαγητό στον ναό της Παναγίας στο Κάτω Κουφονήσι, οι πιστοί μπαίνουν στα καΐκια και διαγωνίζονται για το ποιος θα φτάσει πρώτος στο Πάνω Κουφονήσι.

Στη Νίσυρο πραγματοποιείται ένας από τους πιο ξεχωριστούς εορτασμούς στο πανηγύρι της Παναγιάς της Σπηλιανής. Στη διάρκεια του Ορθρου γίνεται το κόλλυβο της Παναγίας με τη συνοδεία μοιρολογιών από τις Εννιαμερίτισσες, δηλαδή γυναίκες που έχουν κάνει τάμα να περάσουν εννέα μερόνυχτα προσευχής στα κελιά της μονής, προσφέροντας διάφορες εργασίες για την καθαριότητα και προετοιμασία του μοναστηριού. Το «ιερό» κόλλυβο μοιράζεται στους προσκυνητές μετά το γεύμα που παρατίθεται στον ναό.

Το τριήμερο πανηγύρι της Ξυλοπαναγιάς, της αρχαιότερης εκκλησίας της Σερίφου, στο χωριό Παναγιά, ξεκινά με ένα πρωτότυπο έθιμο. Σύμφωνα με την παράδοση, όποιο ζευγάρι «ανοίξει» τον χορό γύρω από τη γέρικη ελιά στο προαύλιο του ναού παντρεύεται μέσα στον χρόνο. Και μιας και είναι θέμα ταχύτητας, τα «τσακώματα», δηλαδή οι καβγάδες, που στήνονταν παλαιότερα μεταξύ των ανδρών για την ομορφότερη γυναίκα, έδωσαν το όνομά τους στο πανηγύρι. Με την αναβίωση ενός παραδοσιακού γάμου εορτάζεται ο Δεκαπενταύγουστος στην Αλόννησο. Ντόπιοι και επισκέπτες αναλαμβάνουν να παίξουν τους ρόλους τους, ενώ μετά τον γάμο στήνεται μεγάλο γλέντι με γίδα κοκκινιστή και τοπικό κρασί.  

Τα «φιδάκια της Παναγίας» γίνονται το επίκεντρο των εορτασμών στην Ιερά Μονή της Παναγιάς της Φιδούσας στην Κεφαλλονιά. Σύμφωνα με την παράδοση, μικρά άκακα φιδάκια με ένα σταυροειδές σημάδι στο κεφάλι εμφανίζονται στο καμπαναριό κάθε Δεκαπενταύγουστο και η εκκλησιαστική επιτροπή τα μεταφέρει στο προαύλιο του ναού για να τα δουν οι πιστοί. Θεωρείται πως τα φιδάκια φέρνουν καλή τύχη στο νησί, ενώ η μη εμφάνισή τους αποτελεί κακό οιωνό. Ενα ακόμη μοναδικό φαινόμενο σημειώνεται την ημέρα αυτή στο νησί, συγκεκριμένα στην Παναγιά της Γραβαλιώτισσας, οι κρίνοι που τοποθετούνται στην εικόνα της Παναγίας ανθίζουν για δεύτερη φορά μέσα στον χρόνο.

Το Πάσχα του καλοκαιριού

Στο νησί της Αποκάλυψης, την Πάτμο, η κατάνυξη χαρακτηρίζει κάθε θρησκευτικό εορτασμό. Ετσι, οι μοναχοί του νησιού τηρούν το έθιμο του επιταφίου της Παναγίας, ένα έθιμο με βυζαντινές καταβολές. Ο στολισμένος επιτάφιος περιφέρεται στα σοκάκια του νησιού, ενώ οι καμπάνες όλων των εκκλησιών του νησιού χτυπούν ασταμάτητα. Παρόμοια εορτάζεται η Κοίμηση της Θεοτόκου και στην κοσμοπολίτικη Σκιάθο, με τον επιτάφιο να περιφέρεται υπό τη μελωδία εγκωμίων.

Ενα από τα πιο κατανυκτικά πανηγύρια είναι αυτό της Κοίμησης της Θεοτόκου στην Ολυμπο της Καρπάθου, όπου οι ημέρες αυτές είναι βαθιά συνδεδεμένες με το πένθος που χαρακτηρίζει αυτή τη συγκυρία για τον χριστιανισμό. Αποκορύφωμα του παραδοσιακού εορτασμού είναι ο χορός που γίνεται στη μικρή πλατεία μπροστά στην εκκλησία με τους οργανοπαίκτες να παίζουν τον αργόσυρτο «Κάτω Χορό». Αρχικά, οι άντρες καθισμένοι στο τραπέζι και με ένα κομμάτι βασιλικό στο πέτο τραγουδούν συνοδεία λαούτου και λίρας. Καθώς πέφτει το σκοτάδι ξεκινά ο χορός, στον οποίο μπαίνουν σιγά-σιγά και οι γυναίκες ντυμένες με τις παραδοσιακές γιορτινές φορεσιές τους.

Στην Αγιάσο της Λέσβου επίκεντρο των εορτασμών αποτελεί η ξακουστή εκκλησία της Παναγίας της Αγιάσου, όπου οι πιστοί, επισκέπτες και ντόπιοι, απολαμβάνουν ένα από τα ωραιότερα πανηγύρια του Ανατολικού Αιγαίου. Η ομώνυμη εικόνα είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά, πλασμένη με κερί και μαστίχα. Πολλοί από τους προσκυνητές περπατούν 25 χιλιόμετρα από την πόλη της Μυτιλήνης για να φθάσουν στον αυλόγυρο της εκκλησίας, όπου και διανυκτερεύουν. Ανήμερα της γιορτής γίνεται περιφορά της εικόνας γύρω από τον ναό, ενώ οι εορταστικές εκδηλώσεις φθάνουν στο αποκορύφωμά τους με τις μουσικές και χορευτικές εκδηλώσεις στην πλατεία του χωριού.

Γλέντια και παραδοσιακά κεράσματα
Στο ψηλότερο χωριό της Ελλάδας, την πολυτραγουδισμένη Σαμαρίνα, κάθε Δεκαπενταύγουστο χιλιάδες επισκέπτες φτάνουν στη Μεγάλη Παναγιά για να στήσουν ένα από τα μεγαλύτερα πανηγύρια της περιοχής των Γρεβενών που κρατάει τρεις ημέρες. Το ίδιο γίνεται σε κάθε χωριό της χώρας, από τα χιλιάδες που έχουν το όνομα της Μεγαλόχαρης, με πλούσιο παραδοσιακό φαγητό, άφθονο κρασί και φυσικά παραδοσιακή μουσική και χορό.

Στην Παναγία την Πανοχωριανή στην Αμοργό οι τοπικές σπεσιαλιτέ είναι αυτές που ξεχωρίζουν, με το πατατάτο και το ξιδάτο να κλέβουν την παράσταση. Φυσικά δεν θα μπορούσε να λείπει και η φημισμένη «ψημένη» ρακή του νησιού.
Επίσης, το πανηγύρι της Παναγίας της Θαλασσινής στην Ανδρο ξεχωρίζει για τη φρουτάλια και την ντόπια σουμάδα. Με σπιτική σπεσιαλιτέ υποδέχονται προσκυνητές και επισκέπτες και στην Πέτρα της Λέσβου, όπου προσφέρουν το «κισκέσι», δηλαδή ταύρο βρασμένο με σιτάρι, ενώ στην Παναγία την Πορταΐτισσα της Αστυπάλαιας σερβίρεται γεμιστό αρνί το οποίο οι ντόπιοι ονομάζουν «λαμπριανό».

Φυσικά ο παραδοσιακός ικαριώτικος χορός είναι ο πρωταγωνιστής στους εορτασμούς του Δεκαπενταύγουστου στο νησί, από όπου δεν λείπουν όμως οι ντόπιοι μεζέδες, όπως ψητά και κατσικίσιο κρέας. Πατάτες, ρύζι, μοσχάρι και στιφάδο περιλαμβάνει το γεύμα που παρατίθεται στο μεγάλο τραπέζι του Ιερού Ναού Κοίμησης της Θεοτόκου, στην Παναγία της Θάσου. Μετά τη λιτάνευση της εικόνας, οι πιστοί μαζεύονται στο προαύλιο της εκκλησίας, όπου φουντώνει το γλέντι με χορούς από όλη την Ελλάδα, μεζέδες και κρασί. Στο Πυργί της Χίου με τις πενήντα εκκλησίες το πανηγύρι της Μεγαλόχαρης ξεκινά μεν με τις θρησκευτικές εκδηλώσεις, ολοκληρώνεται όμως με γλέντι στην πλατεία, όπου χορεύεται ο «Πυργούσικος», ένας χορός χαρούμενος και γρήγορος.

Τα «ντολιά»

Στον Παλαιόπυργο Πωγωνίου, τα «ντολιά», ένα παλιό έθιμο, πρωταγωνιστούν στους εορτασμούς. Σύμφωνα με την παράδοση, η εντολή (ντολή - ντολιά) δίδεται από τον «ντολή πασά» που ορίζεται κάποιος από τους μεγαλύτερους, ο οποίος παίρνει το ποτήρι με το κρασί και τσουγκρίζει με έναν παρευρισκόμενο. Πίνει τρία ποτήρια ή τρεις φορές και τα αφιερώνει κάθε φορά και σε διαφόρους ζητώντας από τους οργανοπαίκτες να παίξουν ένα τραγούδι.

Κατόπιν, οι υπόλοιποι με τη σειρά που ορίζει ο «ντολή πασάς» αφιερώνουν τις ευχές τους όπου θέλει ο καθένας ζητώντας και από ένα τραγούδι. Ενας από τους σκοπούς του εθίμου ήταν να διαλύονται οι μικροπαρεξηγήσεις που είχαν δημιουργηθεί και να αποκατασταθεί η ομόνοια μεταξύ των χωριανών. Το βράδυ ακολουθεί παραδοσιακό πανηγύρι με τοπικές ενδυμασίες και πωγωνήσιους χορούς. Το γλέντι διαρκεί ως τις πρωινές ώρες.


Δημοσιεύτηκε στο HeliosPlus στις 13 Αυγούστου 2013