Ανατολικό Πήλιο: Oταν ανθίζουν οι μηλιές

Στις ανατολικές παρυφές του μυθικού βουνού των Κενταύρων που βουτούν σαν δασωμένος χείμαρρος στο πέλαγος φωλιάζει ένα από τα ομορφότερα ορεινά χωριά της Θεσσαλίας. Με αφετηρία τη Ζαγορά, οι ευκαιρίες για περιηγήσεις ανάμεσα σε βουνό και θάλασσα είναι απεριόριστες. Χειμώνα ή καλοκαίρι, το Πήλιο του Αιγαίου είναι πια μια διαχρονική επιλογή, όμως χωρίς καμιά αμφιβολία η «μαγική» εποχή είναι η άνοιξη! Είναι ζόρικος ο χειμώνας στο Πήλιο. Στα Χάνια, στον Πουριανό Σταυρό και στις Αγριόλευκες ξεσπά τη μανία του με χιονοθύελλες ακόμα και τον Μάρτη, ενώ κάποιες φορές σηκώνει απότομα το βαρύ, λευκό του πανωφόρι και σκεπάζει όλο το Πήλιο, μέχρι τον γιαλό, ακόμα και τις ψαρόβαρκες!

Οι νοτιάδες του πάλι είναι τρομεροί. Τους φέρνει από την καρδιά του Αιγαίου και έχουν στην ανάσα τους πολύ νερό. Αυτόν τον νότιο καιρό φοβόντουσαν οι παλιοί περισσότερο κι από το χιόνι γιατί φουσκώνει τα ποτάμια και βροντά με αστροπελέκια στα υψώματα. Εκείνες τις γκρίζες μέρες που οι κακοκαιρίες σαρώνουν το Ανατολικό Πήλιο και τα χωριά του, γη, ουρανός και θάλασσα μοιάζουν να γίνονται ένα. Τότε θαρρείς πως ο χειμώνας λογαριάζεται με το βουνό, δοκιμάζει τις αντοχές του και δεν θ' αφήσει ήσυχο εύκολα τούτο τον τόπο.
Αυτήν την εντύπωση έχει και ο ταξιδιώτης που θα έρθει σε αυτήν την πλευρά του Πηλίου, κάπου εκεί στις αρχές του Απρίλη. Στα Χάνια οι οξιές ακόμη κοιμούνται τη χειμερία νάρκη τους, ενώ το χιόνι κάνει αισθητή την παρουσία του σφραγίζοντας με λευκές κηλίδες τη νοτισμένη γη.
Ωστόσο, μόλις περάσεις τον αυχένα του Σταυρού και αρχίζεις να κατηφορίζεις για τα παράλια του Αιγαίου θα δεις με ανακούφιση πως το βιολογικό ρολόι της φύσης έχει ήδη βάλει μπροστά τις προαιώνιες διαδικασίες για να υποδεχθεί την άνοιξη. Το σύνθημα έχει δοθεί για ν' ανθίσουν τα πρώτα λουλούδια στην ακροθαλασσιά και αμέσως το πολύχρωμο χαλί δεν αργεί να στρωθεί και στα ψηλότερα.

Η πλατεία του Αγίου Γεωργίου.

Αν είσαι τυχερός και έχεις έρθει εδώ στο πλήρωμα του χρόνου (συνήθως είναι στα μέσα του Απρίλη), θα δεις ολόκληρη την πλαγιά -από το Καράβωμα πάνω από τη Ζαγορά έως σχεδόν εκεί που σκάει το κύμα- να μοιάζει με «θάλασσα» ανθισμένων μηλεώνων. Αλλά ακόμα και αν δεν προσέξεις τούτο το ανοιξιάτικο υπερθέαμα, είναι σίγουρο πως θα σε πάρουν οι ευωδιές.
Στο πρώτο πλάνο του κάδρου ποζάρουν οι στέγες της Ζαγοράς οι οποίες κατρακυλούν προς τον ανοικτό πελαγίσιο ορίζοντα που απλώνεται στο βάθος. Το μάτι ξεκουράζεται στις ανθισμένες μηλιές, βυθίζεται στις κατάφυτες ρεματιές και μετά μ' ένα αποφασιστικό τίναγμα, τραβά για το Αιγαίο... Συνήθως τα φώτα της δημοσιότητας πέφτουν στη πασίγνωστη Τσαγκαράδα που φυσικά διεκδικεί την πρωτιά στα τουριστικά δρώμενα του Ανατολικού Πηλίου. Τα υπόλοιπα χωριά Μούρεσι, Μακρυρράχη, Κισσός, Αγιος Δημήτριος έχουν κι αυτά το μερτικό τους στο ενδιαφέρον των επισκεπτών. Ωστόσο, η Ζαγορά είναι αναμφίβολα τόσο ιστορικά όσο και πολιτιστικά το κεφαλοχώρι του Βορειοανατολικού Πηλίου.

Το περίφημο Ελληνομουσείο.

Η πολεοδομική της συγκρότηση μοιάζει μ' αυτήν της Τσαγκαράδας, αλλά η δόμηση είναι σαφώς πιο πυκνή. Τέσσερις συνοικίες (μαχαλάδες), της Αγίας Κυριακής, της Σωτήρας, του Αγίου Γεωργίου και της Περαχώρας απλώνουν τα σπίτια τους, η καθεμία γύρω από τη δικιά της κεντρική πλατεία, με την εκκλησιά, τη λιθανάγλυφη βρύση, τα καφενεδάκια και τα πλατάνια. Ο ευρύχωρος αυτός πλακόστρωτος χώρος με τα πεζούλια ολόγυρα, είχε από παλιά ιδιαίτερη σημασία για την κοινωνική συνοχή του χωριού, αφού εδώ γινόταν το παζάρι, τα θρησκευτικά πανηγύρια, οι συναντήσεις των κατοίκων και λαμβάνονταν οι αποφάσεις για τα «κοινά» στο αρχονταρίκι, το κτίσμα όπου συνεδρίαζαν οι πρωτόγεροι.
Οι γειτονιές αυτές διατηρούσαν την αυτονομία τους με τη μορφή συνοικισμών έχοντας σαφή περιμετρικά όρια. Ωστόσο όλες μαζί αποτελούσαν παράλληλα και ένα ενιαίο οικιστικό σύνολο το οποίο διατηρούσε την ενότητά του με τη βοήθεια ενός πυκνού δικτύου μουλαρόδρομων.

Στην καρδιά του ανθισμένου μηλεώνα.

Τούτη την εποχή η Ζαγορά «ζει και αναπνέει» στους ρυθμούς των μηλεώνων. Οι ντόπιοι καλλιεργητές έχουν ξεχυθεί στους οπωρώνες και φροντίζουν τα δέντρα. Τα μπουμπούκια σκάνε και οι ολάνθιστες μηλιές ομορφαίνουν τους αγρούς, ενώ παντού μυρίζει νέκταρ.
Ευλογημένος τόπος! Οπου και να κοιτάξεις, τρεχούμενα νερά. Εαρινά ρυάκια ροβολούν τις ρεματιές και γκρεμίζονται από τα υψώματα σχηματίζοντας μικρούς, σκαλωτούς καταρράκτες. Αν υπάρχει «παράδεισος επί γης», σίγουρα την άνοιξη στο ανατολικό Πήλιο νομίζεις πως βρίσκεσαι σε μια από τις πιο όμορφες γωνιές του.

Ζαγορά, Ιστορία και παράδοση
Σήμερα η Ζαγορά είναι το μεγαλύτερο σε πληθυσμό χωριό του Πηλίου. Εχει 3.000 κάτοικους και βρίσκεται κτισμένη αμφιθεατρικά στις Β.Α. πλαγιές του, σε υψόμετρο 450 - 550 μέτρων περίπου.
Ομως δεν είναι καινούργιο χωριό. Υπάρχουν ενδείξεις από αρχαιολογικά ευρήματα που κατά καιρούς έχουν βρεθεί στη θέση Παλιόκαστρο, αλλά και από υπολείμματα οχυρώσεων, πως στην περιοχή υπήρξε μια προχριστιανική πόλη. Ωστόσο οι πρώτοι οικιστικοί πυρήνες του σημερινού χωριού δημιουργήθηκαν γύρω από το μοναστήρι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρας(1160 μ.Χ.) και ονομάστηκαν Σωτήρα Ζαγορά, ενώ αργότερα προστέθηκαν οι συνοικίες του Αγίου Γεωργίου, της Αγίας Κυριακής και της Αγίας Παρασκευής.

Ηδη από τον 17ο αιώνα η Ζαγορά έχει εξελιχθεί σε σπουδαίο βιοτεχνικό και εμπορικό κέντρο με κυριότερη δραστηριότητα την καλλιέργεια μεταξιού και την εξαγωγή του σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Η υφαντουργία και η ναυτιλία γνώρισαν επίσης μεγάλη ακμή μεταμορφώνοντας τον οικισμό σε ακμάζον κεφαλοχώρι, το μεγαλύτερο της περιοχής.
Αλλά και ο πολιτιστικός του ρόλος υπήρξε εξίσου σημαντικός με την ίδρυση του πρώτου σχολείου και αργότερα του «Ελληνομουσείου». Σε αυτό φοίτησε ο Ρήγας Φεραίος απ' όπου πήρε και το γνωστότερο όνομά του «Σχολή του Ρήγα», αλλά και άλλα προοδευτικά πνεύματα του 19ου αιώνα. Σήμερα λειτουργεί σαν μουσειακός-εκθεσιακός χώρος.

Τα σπίτια της Ζαγοράς είναι θεσσαλομακεδονικού ρυθμού, όμως υπάρχουν και κατασκευές των αρχών του 20ού αιώνα που υιοθετούν νεοκλασικά στοιχεία.

Επίσης η Βιβλιοθήκη που ιδρύθηκε το 1762 είναι μια ακόμα τρανή απόδειξη της εντυπωσιακής πνευματικής δράσης των Ζαγοριτών καθώς φιλοξενεί πολλά συγγράμματα του Ρήγα, ανέκδοτα χειρόγραφα θεολογικού και ιστορικού περιεχομένου και γραπτές μαρτυρίες για την ελληνική ιστορία του 18ου αιώνα. Σημαντική είναι σήμερα η προσφορά της στην τοπική κοινωνία και όχι μόνο, καθώς λειτουργεί ως δανειστική και αναγνωστήριο.
Η Ζαγορά υπήρξε πατρίδα του ιστορικού και συγγραφέα Γιάννη Κορδάτου, του βιομήχανου και πολιτικού Κωνσταντίνου Γκλαβάνη και πολλών άλλων προσωπικοτήτων που ανέδειξαν το μικρό χωριό του Πηλίου σε πνευματικό φάρο.

Η Ζαγορά, πλαισιωμένη από τις ανθισμένες μηλιές, αγναντεύει τη θάλασσα.

Το τοπωνύμιο Ζαγορά έχει πιθανότατα σλαβική προέλευση και σημαίνει τον τόπο που είναι πίσω από το βουνό (όπως και στα Ζαγοροχώρια) . Παλαιότερα μάλιστα, όλα τα ανατολικά χωριά του Πηλίου τα έλεγαν «χωριά της Ζαγοράς», ενώ ακόμη και το ίδιο το Πήλιο ήταν κάποτε γνωστό ως «βουνό της Ζαγοράς».
Εντύπωση εδώ προκαλούν τα ζαγορίτικα αρχοντικά. Ο τύπος του σπιτιού που σε πολλές περιπτώσεις θυμίζει πυργόσπιτο, εξυπηρετούσε την ανάγκη των ανθρώπων για ασφαλές καταφύγιο, κυρίως από τις επιδρομές των πειρατών. Οσο όμως η πειρατεία υποχωρούσε τόσο το ζαγορίτικο σπίτι γινόταν πιο εξωστρεφές και πρόσχαρο. Στις διώροφες συνήθως κατασκευές που δέχτηκαν επιρροές από την Ανατολή, αλλά κυρίως από τη λεγόμενη θεσσαλομακεδονική αρχιτεκτονική παράδοση, την προσοχή τραβά ο πάνω όροφος με τα εντυπωσιακά σαχνισιά στηριγμένα πάνω σε λοξές αντηρίδες. Στο εσωτερικό του σπιτιού εντυπωσιακά ήταν τα ξύλινα σκαλιστά χρωματιστά ταβάνια, οι ξυλόγλυπτες ντουλάπες, τα χρωματιστά βιτρό που δημιουργούσαν τη ζεστή ατμόσφαιρα του σπιτικού, όλα φτιαγμένα από ονομαστούς τεχνίτες. Τα πιο φημισμένα «μπουλούκια» (ομάδες τεχνιτών) από τα μαστοροχώρια της Κόνιτσας και της Μακεδονίας, δούλευαν εδώ για χρόνια. Η μορφή των παραδοσιακών σπιτιών που σώζεται στις μέρες μας ολοκληρώθηκε τον 19ο αιώνα και είναι τα περισσότερα αντιπροσωπευτικά σύμβολα μιας εποχής ευημερίας, τότε που το εμπόριο έφερνε τον πλούτο στα απόμακρα αυτά χωριά.

Στην παραλία του Χορευτού ύστερα από ανοιξιάτικη καταιγίδα.

Εκτός από τα καλοδιατηρημένα αρχοντικά αξίζει ν' αναζητήσετε την εκκλησία της Αγ. Παρασκευής (1803) στην Περαχώρα με το ιδιόρρυθμο καμπαναριό και αυτές της Αγίας Κυριακής και του Αγίου Γεωργίου (1792) στις ομώνυμες συνοικίες με το εξαιρετικά λεπτοδουλεμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο.
Κοντινές εκδρομές
Ζαγορά - Πουρί
Από τη Ζαγορά αξίζει να αναζητήσετε το απόμερο Πουρί (6 χλμ.) το βορειότερο και πιο ανατολικό από τα χωριά αυτής της πλευράς του Πηλίου. Στην πλατεία του που έχει την ιδιαιτερότητα να είναι διαμορφωμένη σε τρία επίπεδα, δεσπόζει η επιβλητική βασιλική του Αγίου Δημητρίου, ενώ ολόγυρα απλώνεται ίσως το πιο πυκνό και αδιαπέραστο δάσος του βουνού.

Βρυός, ένα από τα ομορφότερα ακρογιάλια των ανατολικών ακτών.

Σε μικρή απόσταση ξεχωρίζει το βοτσαλωτό ακρογιάλι της Ελίτσας με το χαρακτηριστικό πέτρινο ξωκλήσι των Αγ. Πάντων στην άκρη του βράχου. Ομως η έκπληξη κρύβεται στην παραλία Βρυός που μοιάζει κυριολεκτικά πνιγμένη στο πλατανόδασος. Παλιότερα εδώ υπήρχε το χωριό Μιτζέλα, γνωστό για το καρνάγιο του, όμως καταστράφηκε από τους Τούρκους κατά τη διάρκεια της επανάστασης. Οι ελάχιστοι κάτοικοι που διασώθηκαν έκτισαν τη Νέα Μιτζέλα ή Αμαλιάπολη στις ακτές του Παγασητικού. Σήμερα ελάχιστα πράγματα θυμίζουν πως εδώ κάποτε ζούσαν μόνιμα εκατοντάδες άνθρωποι, καθώς η φύση με υπομονή διεκδίκησε και πάλι τον χώρο.
Ενα φαράγγι που σκίζει στα δύο τα βράχια, ένα μικρό ποτάμι κι ένας λαμπερός γιαλός στρωμένος με βοτσαλάκι και πρασινωπές πλάκες, συνθέτουν ένα από τα ομορφότερα θαλασσινά πηλιορείτικα τοπία. Διασχίζοντας τον μηλεώνα με αυτοκίνητο: Κατηφορίζοντας από τα Χάνια την άσφαλτο που με συνεχή στριφογυρίσματα ισορροπεί στις απόκρημνες πλαγιές, προσέχουμε να δούμε αριστερά μας ένα σχετικά φαρδύ χωματόδρομο. Αν έχετε όχημα με κίνηση και στους τέσσερις τροχούς ακολουθήστε τον άφοβα. Το σύνολο της διαδρομής ελίσσεται μέσα από θεόρατες μηλιές που καλύπτουν ολοσχερώς τις πλαγιές. Στα ανοίγματα αυτού του δάσους οπωροφόρων βλέπουμε τη Ζαγορά να προβάλλει μέσα από τα φυλλώματα. Περνάμε την κοίτη 3-4 μικρών ποταμών και βγαίνουμε είτε στη συνοικία της Αγίας Κυριακής, είτε στον Αγιο Γεώργιο έχοντας διανύσει σχεδόν 8 χιλιόμετρα σε χωμάτινο, αλλά γενικά ασφαλές οδόστρωμα.

Τρεχούμενα νερά, η ευλογία της πηλιορείτικης φύσης.

Ζαγορά - Χορευτό
Κτισμένο κατά μήκος της ακτής όπως εξάλλου όλα τα παραθαλάσσια χωριά της ανατολικής πλευράς, το Χορευτό ήταν κάποτε η «σκάλα», το επίνειο δηλαδή της Ζαγοράς. Η πανέμορφη αυτή ακτογραμμή έδωσε έμπνευση στον ποιητή Δροσίνη να γράψει τη «Γαλήνη». Οι παλιές αποθήκες αραδιασμένες δίπλα στη θάλασσα, το εκκλησάκι του Αϊ-Νικόλα, οι ελάχιστες μονώροφες αγροικίες, η ήσυχη παραλία που κατέληγε στην πλατανοσκέπαστη ρεματιά, είναι εικόνες ξεχασμένες πια.
Σήμερα ο δρόμος που ακολουθεί την ακτογραμμή χωρίζει την αμμουδιά από τις ταβέρνες, τα εστιατόρια και τα ενοικιαζόμενα δωμάτια που ανεβαίνουν άναρχα μέχρι την απότομη πλαγιά. Η γαλήνη χάθηκε από τότε που το Χορευτό παραδόθηκε άνευ όρων σε αυτό που στην Ελλάδα συνηθίζουμε να ονομάζουμε τουριστική ανάπτυξη. Το καλοκαίρι εδώ συνωστίζονται άφθονα οχήματα και εκατοντάδες ηλιοκαμένοι τουρίστες αφειδώς σκορπισμένοι στην άμμο. Αμέτρητες πολύχρωμες πετσέτες, ψάθες, λίτρα αντηλιακό...
Ομως με το τέλος της τουριστικής σεζόν ο τόπος ησυχάζει. Ολα γίνονται πιο σιωπηλά και ανακτούν την πραγματική τους υπόσταση. Ο ορίζοντας αποκτά βάθος, η εποχή αλλάζει... Το πέλαγος άλλοτε φορτωμένο από τις σκιές του μολυβένιου ουρανού, άλλοτε ηλιόλουστο, λαμπερό και βαθυγάλαζο πάλλεται διάπλατο μπροστά σου και σε μαγνητίζει.

Μονή Ροσόβας
Από Ζαγορά προς Πουρί, θα δούμε αριστερά στο 1,5 χιλιόμετρο (υπάρχει μικρή ταμπέλα) χωματόδρομο στενό και ανηφορικό. Αν έχετε τετρακίνητο όχημα δεν θα δυσκολευτείτε να τον ακολουθήσετε για 3 χιλιόμετρα ώσπου να φτάσετε στο έρημο σήμερα μοναστήρι της Παναγιάς Ρασόβας με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική (17ος αιώνας) που μοιάζει πνιγμένο σε οργιώδη βλάστηση. 

η συνέχεια...