«Τώρα κάνουν σωμάρια … για τα σαλόνια!»

Από τις αρχές της δεκαετίας του ’50 και για δεκαπέντε χρόνια τουλάχιστον, ο Αφρατές των τριών οικογενειών σήμερα, ήταν το κέντρο της εμπορικής δραστηριότητας του Αμαρίου, όπου συγκεντρωνόταν καθημερινά μεγάλος αριθμός συναλλασσομένων της επαρχίας. Υπήρχαν και τεχνίτες που μετακινούνταν από άλλα χωριά για «να βγάλουν το μεροκάματο», και τελειώνοντας η μέρα επέστρεφαν στις οικογενειακές τους εστίες. Ορισμένοι από αυτούς, ωστόσο, τελικά επέλεξαν τον οικισμό για μόνιμη εγκατάσταση και έμειναν, αποκτώντας ιδιόκτητα σπίτια και άλλες περιουσίες…
 
Ο Βαγγέλης Λιοδάκης 85 χρονών, παρά την ηλικία του, παραμένει ακόμα στις… επάλξεις της παραδοσιακής τέχνης του σαμαρά και ίσως είναι ο μοναδικός ή από τους ελάχιστους στην Κρήτη, που ασχολείται με το «ντύσιμο» των υποζυγίων, σε μια εποχή που και τα υποζύγια είναι είδος προς εξαφάνιση!
Βρέθηκε στον Αφρατέ από τη Νίθαυρη το κοντινό χωριό, κουβαλώντας την τέχνη αφού δεν μπορούσε να μείνει εκεί επειδή «ήταν κι άλλος σωμαράς και ήμαστονε και συμπεθέροι». Η επιλογή δεν ήταν τυχαία: «Ήρθα το 1952 από τη Νίθαυρη, γιατί επαέ ήτανε λιγότεροι τεχνίτες, και στο χωριό είχενε σωμαράδικο ο Κωστής ο

Τζωρτζάκης, ο καλύτερος τεχνίτης τση επαρχίας και πλιό πέρα. Τότε ήτανε πολλή δουλειά γιατί και το χωριό ήτανε μεγάλο, μα εδά μίκρανε και εκειά. Γι αυτό και αποφάσισα να φύγω, ήμαστονε και συμπεθέροι!»
Στα μυστικά της τέχνης τον έμπασε ο Γιώργης Τσαχάκης στην Αγία Γαλήνη και όταν έφτασε στο μικρό οικισμό συνάντησε «ένα ωραίο μέρος», που καθημερινά οι άνθρωποι της επαρχίας βρίσκονταν για κάποια εμπορική συναλλαγή τους: «Βρήκα παντοπωλείο που το έκανε ο Γιάννης Σιγανός, μεγάλο παντοπωλείο! Το καφενείο το είχενε ένας Φραγκιάς Βεγλερής και πλιο παλιά το ‘κανε ο Τζενιέρης. Μετά ήρθενε, το ’55, μαραγκός ένας Γιώργης Καλαγασίδης , που έχτισενε κι έκατσε επαέ και ύστερα ο ράφτης Κωστής Βλαστός από τσι Λαμπιώτες…»

«ΑΜΑ ΒΓΗΚΑΝΕ ΤΑ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ…»
Από το 1965 και μετά, το εμπορικό κέντρο άρχισε να αδειάζει και οι λειτουργίες σταδιακά οδηγούνταν στην παρακμή. Τα αχθοφόρα ζώα«που ήταν πολύτιμοι βοηθοί στη ζωή του σπιτιού» εγκαταλείπονταν, και τις θέσεις τους πήραν τα αυτοκίνητα και τα γεωργικά μηχανήματα στα χωράφια που καλλιεργούνται ακόμη. Ενδεικτικό είναι ότι ενώ ο σαμαράς «ψάχνει τη δουλειά με το… κιάλι», σε κοντινό σημείο «δουλεύει εντατικά» συνεργείο αυτοκινήτων και μηχανημάτων που άνοιξε μεταγενέστερα…
«Όλη η επαρχία στον Αφρατέ κατέβαινε», σημειώνει ο βετεράνος σαγματοποιός. «Όλες οι οικογένειες είχαν από δυο γαϊδάρους, γιατί κάνανε και το χωραφάκι τους. Τα σωμάρια από την πολλή δουλειά σκίζουνταν εύκολα και γι αυτό είχα και εγώ μεροκάματο. Πολλές φορές δούλευα και μέχρι τα μεσάνυχτα κι είχα και τη γυναίκα που με βοηθούσε, δεν προλάβαινα. Άμα βγήκανε τα μηχανήματα έκοψε η δουλειά γιατί χαθήκανε και τα ζώα και εδά δεν έχω παραγγελίες. Μόνο αν μου ζητήσουν σωμάρια για τα σαλόνια!»
Στα εξήντα χρόνια που καθόταν στη σαμαροκαρέκλα κι έβγαζε μεροκάματο, ο Βαγγέλης Λιοδάκης έχει παραδώσει για τα υποζύγια της επαρχίας του περίπου 1.500 σαμάρια και από τη δουλειά του δημιούργησε το σπίτι του, μεγάλωσε τα παιδιά του, και απόκτησε περιουσία. Δεν βλέπει, όμως, μέλλον στην παραδοσιακή του τέχνη αφού δεν υπάρχει ενδιαφέρον από τους νέους ανθρώπους. «Η δουλειά είναι δύσκολη, ο άλλος μπορεί να τη θωρεί εύκολη αλλά δεν είναι. Έχει κι αυτή τα κόλπα της», θα πει.


πηγή